Jańa oqý jylynyń bastaýyna sanaýly kún ǵana qaldy. Ala jazdaı dop oınap, emin-erkin demalysta júrgen oqýshylar ustazdary men dostaryn kórýge asyq. Deıturǵanmen, úı tapsyrmasyn oryndap, mektepte alǵan bilimdi basta qorytyp, jaqsy oqý úlgerimin kórsetý úshin jan talasatyn kúnniń de aýyly alys emes. Oqý úlgerimi jaqsy oqýshylar úshin bilim alyp, izdeniste júrý, úı tapsyrmasyn oryndaý múlde qıyn emes. Degenmen, ata-anasy qadaǵalamasa, kitap pen dápter betin ashqysy kelmeıtinder de tabylyp jatady. Búgin bala oqytýdaǵy kerekti, paıdaly keńesterdi bilimland.kz saıty usynǵan derekterge súıene otyryp, nazarlaryńyzǵa usynbaqpyz.
«Balamnyń sabaq oqyǵysy kelmeıdi». Árbir ata-anaǵa tanys jaǵdaı.
Qazirgi zaman balalaryn áldenemen qyzyqtyrý, sabaqqa yntalaryn, qyzyǵýshylyqtaryn ashý ońaı sharýa emes. Sondyqtan muǵalimge de, ata-anaǵa da birinshiden, sabyrlyq kerek. Degenmen, balanyń oqýǵa, bilimge, sabaqqa degen yntasyn týdyratyn da muǵalimder men ata-analar ekenin umytpaǵan jón.
Eger balańyz sabaq oqyǵysy kelmeıtinin ashyq bildirse, oǵan birden ashýlanyp, urysýdyń, onyń da, ózińizdiń de kóńilińizdi túsirýdiń qajeti joq. Eń aldymen sabaqqa degen qyzyǵýshylyqty qalaı týǵyzýǵa bolatynyn jáne de balanyń ne sebepti sabaq oqyǵysy kelmeı júrgenin anyqtaý kerek.
Oqýshynyń sabaqqa degen yntasynyń joǵalýynyń birneshe sebepteri bolýy múmkin. Bul — balanyń jas ereksheligine de baılanysty. Máselen, mektep tabaldyryǵyn endi attaǵan bala men bastaýysh mektepte oqıtyn nemese jasóspirimniń arasynda aıtarlyqtaı aıyrmashylyqtar bar ekeni belgili. Demek, 7-13 jas aralyǵyndaǵy balalardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵynyń joǵalýy qarapaıym jalqaýlyqqa qatysty bolýy múmkin. Uıqysyn, oıyndy qımaı, sabaqqa barǵysy kelmeıtinder bolady. Al endi jetkinshekter arasynda «telefonnan túspeı» nemese dostarymen qydyryp, serýen quryp sabaqqa barýǵa «qoldary tımeıtinder» de kezdesedi. Demek, mundaǵy qorytyndy, máseleni sheshpes buryn onyń neden týyndap otyrǵanyn anyqtaý mańyzdy.
Ýaqyt óte kele adamnyń qyzyǵýshylyqtary ózgeredi, qundylyqtardyń mańyzy joǵalady. Sol sıaqty balańyz, balalyq shaqtan ótken soń jetkinshek, odan keıin jasóspirim kezeńine ótedi. Bala kezdegi oıynshyq, qýyrshaqtardy belgili-bir jasqa kelgenshe oınasa, arada biraz ýaqyt ótken soń, olardyń ornyn vıdeo oıyndar, telefon, planshet almastyrady. Osy oraıda, jetkinshekter men jasóspirimder qyzyǵýshylyqtary tez ózgeretinin eskerý kerek. Jasóspirim — bala emes, ol kózqarasynyń mańyzdy, qorshaǵan ortaǵa syıly bolǵanyn qalaıdy. Ata-ananyń «bas aýrýy» bolǵan telefon máselesine kelsek, bir qaraǵanda kúndelikti tirshilikten tuıyqtalý, oqshaýlaný bolyp kóringenimen, bul týraly negatıvti oılaı berý durys emes. Internet arqyly bala, jasópirim ózine qajetti aqparat pen materıaldardy ońaı ári tez taba alady. Tipti, onlaın kýrstar arqyly bilimin de jetildirýge múmkindigi bar. Sondyqtan balaǵa ınternetti paıdaly resýrstar úshin qoldaný kerek ekenin túsindirý kerek.
Keıbir balalardyń oqýǵa degen yntasy men qabiletteri rasynda ózgeshelenedi: jańa maǵlumattardy qaǵyp alyp, tez úırense, sabaq oqyǵysy kelmeıtinderi de kezdesedi. Balanyń qabiletterin damytýǵa ata-ana at salysý kerek. Tártip mańyzdy bolǵanymen, motıvasıa men qulshynys balanyń yntasyna eki ese jaqsy áser etedi.
- Balańyzǵa bilim alýdyń qanshalyqty mańyzdy ekenin túsindirińiz. Ony mysal keltirý arqyly júzege asyrýǵa bolady. Máselen, balany oqýda belsendi, jetistikterge jetken oqýshymen áńgimelestirińiz. Álgi oqýshy balaǵa ne sebepti jaqsy oqý kerek ekenin túsindirip, óziniń oqýy jaıly aıtyp berse, sizdiń balańyzdyń da qyzyǵýshylyǵy oıanýy ábden múmkin. Nemese ózińizdiń balalyq shaǵyńyz týraly aıtyp, sol kezeńniń qıyndyqtary, qyzyǵy men shyjyǵy týraly baıandap berińiz.
- Ýaqytty tıimdi paıdalanýdy úıretińiz. Balaǵa úı jumysynyń basqa jumystarǵa qaraǵanda mańyzdy ekenin aıtyp, telefon, teledıdar, oıynǵa tek bos ýaqytta kóńil bólýdi daǵdyda aınaldyrý qajet.
- Balany qınap oqytpańyz. Ýaqyt óte kele bala sabaqtan qashyp, múldem oqýǵa degen yntasyn joǵaltyp alýy múmkin. «Sabaq oqy!» dep buıyryp, bólmege qamap oqytý sıaqty ádisterdi qoldaný tıimdi emes. Sebebi qysym men aıqaı onyń oqý ilgerimine áser etýi eki talaı.
- Demalys týraly da umytpańyz. Árıne,esep shyǵarýdan, kitap oqýdan bala jalyǵatynyn túsiný kerek. Jalpy adamnyń mıy bir mazmundaǵy aqparatty eki saǵattan artyq qabyldaı almaıdy.
- Aralasatyn ortasyna mán berińiz. Balanyń dostary men synyptastary sabaqqa barýdy unatpaıtyndar qatarynan bolsa, sizdiń balańyzdyń da oqýǵa degen yntasynyń joǵalýy ǵajap emes. Sebebi orta — ádet pen júris-turys, minez-qulyqqa qatty áser etedi. Bul jaǵdaıda balanyń ózimen nemese synyptas/dostarynyń ata-anasymen sóılesý kerek.
- Syıaqy berý. Kez kelgen istelgen jumysqa syıaqy beriletin bolsa, kóp adamdar sol jumysty tıanaqty isteýge tyrysatyn edi. Sol sıaqty eger balańyzǵa talaby men eńbegi úshin syıaqy, syı beretin bolyp kelisseńiz onyń sabaqqa degen qulshynysy artýy múmkin. Ol úshin oǵan ne qyzyq ekenin, neni unatatynyn bilip, úı jumysyn nemese tapsyrmany oryndaǵan soń qalaǵanyn alatynyn aıtyp motıvasıa berýge bolady. Mysaly, Búgin bir saǵat matematıkany oqysań, 30 mınýt demalasyń, oıyn oınaýǵa nemese teledıdar kórýge ruqsat beremin» jáne t.b syndy kishigirim kelisim jasaý kerek.
Árıne, jas balalarǵa joǵarydaǵy keńester tıimdi bolýy múmkin. Al, jetkinshekter men jasóspirimderge qatysty qandaı shara qoldansa bolady? Balanyń 14-15 jastan bastap minez-qulyǵy ózgere bastaıdy, kóp qyzyǵýshylyqtary burynǵydaı áserli kórinbeýi múmkin, sabaqqa kóńili burymaýy da túsinikti. Mundaı jaǵdaıda balaǵa bos ýaqytynda belgili-bir paıdaly áreketpen aınalysýǵa múmkindi jasaý qajet. Óziniń hobbıine qatysty kýrstar nemese til kýrstary, bı, júzý jáne t.b. Odan bólek, balamen birge kóbirek syrtqa shyǵyp, serýendep, qydyryp, jańa jerlerdi kórsetip (murajaı, teatr, tabıǵat aıasy) jańa adamdarmen tanystyrý kerek. Eń bastysy:
Balanyń aldyna aıqyn maqsat qoıyp shabyttandyryńyz. Túpki maqsatyn túsinbegen oqýshy úshin oqý prosesi maǵynasyz, túsiniksiz bolyp kórinýi múmkin. Balanyń bilim alýdaǵy basty maqsaty ne ekenin túsindirip, ony naqty túsine aldy ma — kóz jetkizińiz. Sabaqty jaqsy oqý arqyly joǵarǵy kórsetkishter men baǵalarǵa ıe bolatynyn, onyń nátıjesinde úzdik ýnıversıtetke oqýǵa túsip, bolashaqta ózi qalaǵan ispen aınalysýǵa múmkindigi bolatynyn aıtyńyz. Sonymen birge, balaǵa kerisinshe, sabaqty nashar oqysa qandaı jaǵdaı oryn alýy múmkin ekenin de eskertý kerek. Bul qorqytý emes, balany shynaıy ómirge daıyndaý.