Búgingi urpaq Abdolla aǵany kórgen joq. Biraq ózi bolmaǵanymen, «Meniń atym – Qoja», «Alpamys mektepke barady», «Júırik bolsań, ozyp kór», «Balalyq shaqqa saıahat», «Balalyq shaqtyń kermek dámi» syndy klasıkalyq fılmderi kórermen qaýymnyń talaı býynymen birge jasasyp keledi.
«Balalar kınosynyń atasy» dep bilgenimizben, Abdolla Qarsaqbaev úlkenderge arnap ta birqatar dúnıeler túsirdi jáne olar kúni búginge deıin óziniń kórkemdigin, mán-mańyzyn joıǵan joq. Buǵan rejıserdiń «Daladaǵy qýǵyn», «Bizdiń Ǵanı», «Qıly kezeń» tárizdi fılmderi dálel. Sonymen qatar Abdolla Qarsaqbaev – «Qazaq halqynyń qolóneri», «Torǵaı shegi», «Cherqassk qorǵany», «Aqtóbe» syndy basqa da birqatar derekti dúnıelerdi jaryqqa shyǵarǵan ámbebap sýretker. Áıtse de rejıserdiń shynaıy sheberligi balalarǵa arnap túsirgen fılmderinen keremetteı aıqyn kórindi. Bul rette, aıryqsha tulǵaǵa aınalǵany sonshalyq, osy janr boıynsha Abdolla Qarsaqbaevqa teńesetin rejıser bizde ázirge boı kórsetken emes...
Ómirbaıan betterine úńilsek, Abdolla aǵa osydan 98 jyl buryn, Almaty oblysy, Jambyl aýdany, Qaraqastek aýylynda dúnıege kelgen. Ata-anasynan jastaı aıyrylyp, turmys taýqymetin erte tartqan. Súıinbaı men Jambyl, Úmbeteıler jyr tókken qasıetti óńirdiń zerdeli óreni bala kezinen aqyn, jyrshy, jyraý babalarynyń jyr-dastandarymen sýsyndap, ónerdi súıip ósedi. 1943-1947 jyldary Almaty kınostýdıasynyń janyndaǵy kıno akterleri mektebinde oqıdy. Odan soń biraz jyl hronıkalyq jýrnaldar men dýblájda, aýdarma bóliminde asıstent, akter, rejıser bolyp jumys isteıdi. 1956 jyly Máskeýdegi Búkilodaqtyq kıno ınstıtýtynyń rejıserlik fakúltetin bitirip, «Qazaqfılmge» oralady. Ómirlik tájirıbesi molaıyp, kásibı bilimi tolyqqan rejıser sodan bylaıǵy ýaqytta tól stýdıamyzda aıanbaı ter tókti. Kamal Smaıylovtyń sózimen aıtsaq, sol kezdegi qazaq kınosy Sháken Aımanov, Májıt Begalın, Sultan Qojyqov, Abdolla Qarsaqbaev tárizdi tórt kıttiń arqasynda erekshe qaryshtap damydy.
Qazaq kınosynyń altyn qoryna qosylǵan biregeı fılmderi óz aldyna, Abdolla Qarsaqbaev qazirgi ýaqytta ónerde oza shaýyp júrgen Nurjuman Yqtymbaev, Dosqan Joljaqsynov, Bolat Qalymbetov, Gúlnara Dosmatova, Nurlan Sanjar, qyrǵyzstandyq belgili akter Áshirbek Shoqybaev syndy talanttardyń juldyzyn jaqty. Kıno ónerine Abdolla aǵa arqyly kelip, óz arnalaryn adaspaı tapqan sol tarlandardyń barlyǵy ol kisini «ónerdegi ókil ákemiz» dep esepteıdi. Rejıserdiń adamdy tanýy, ózgege beımálim talantty tamyrshydaı tap basyp kóre bilýi shyn mánisinde ǵajap! Mysaly, «Daladaǵy qýǵynǵa» deıin radıoǵa bir, teledıdarǵa bir júgirip, ózin qaı salada kórseterin bilmeı júrgen Dosqan Joljaqsynov qyzylásker Hamıt beınesi arqyly naǵyz kınoǵa suranyp turǵan, daryndy akter retinde tanylyp shyǵa keldi. Al Gúlnar Dosmatova sol fılmde Áıgerim qyzdy keıipteý arqyly 12 jasynda-aq bolashaǵyn kıno ónerimen baılanystyryp úlgerdi.
Olardy osyndaı kúrdeli rólderge mańaıyndaǵylardyń qarsy bolǵanyna qaramastan tańdaǵan rejıser qatelespepti, eki akter de óz rólderin meılinshe shynaıy alyp shyqty. Árıne, Abdolla aǵanyń kómegimen. Bul jóninde Dosqan Joljaqsynov: «Ábekeń bárin shemishke shaqqandaı etip túsindiretin. Gúlnardyń 7 synypta oqıtyn kezi ǵoı. Qushaqtap, ózime qaraı tartsam, uıalyp, jylaıtyn», – dep eske alsa, Gúlnar Dosmatova: «Meniń keıipkerimniń qalaı kúlip, qalaı sekirýi kerektigin kórsete otyryp, Abdolla aǵanyń ózi quddy 12 jastaǵy qyzǵa aınalyp ketkendeı bolatyn. Qazirgideı emes, ol kezde jasóspirim qyzdyń úlken jigitke sezimin kórsetý «jabyq taqyryp» sanalatyn. Biraq Abdolla aǵa óz degeninde turdy. Onyń ústine Áıgerimde ádettegideı burym bolǵan joq, shashy jaıylǵan, tek eki shetiniń birneshe jerinen ǵana órilgen boldy. Munyń ózi de batyl sheshim edi, óıtkeni qazaq qyzdary olaı júrmegen ǵoı. Alaıda Abdolla aǵa óz keıipkeriniń ádettegiden tys, erekshe bolǵanyn qalady. Sóıtip, men alǵashqy mahabbat sezimin eń birinshi ret ómirde emes, kınoda bastan keshirdim», – deıdi aǵynan jarylyp. Al búginde qazaq kınoóneriniń ardager aqsaqalyna aınalǵan Nurjuman Yqtymbaev Abdolla aǵasyna kezdeskenge deıin «kınoǵa túsem», «akter bolam» dep oılaǵan adam emes eken. Jarkent pedýchılıshesin bitirip, sonda qyzmetke qalǵan muǵalim jigit túsirý alańyna kezdeısoq tap bolǵan jáne eń alǵash 25 jasynda oılamaǵan jerden «Qıly kezeńdegi» Qapan róline bekitilip shyǵa kelgen. Ónerli jigittiń á degennen-aq qamshy saldyrmaǵanyna kóńili tolǵan Ábekeń, ony óziniń «Balalyq shaqqa saıahat», «Bizdiń Ǵanı», «Alpamys mektepke barady» atty keıingi kartınalarynan da syrt qaldyrmaǵan.
Bir anyǵy, debúttik fılmi «Meniń atym – Qojadan» bastap-aq Abdolla Qarsaqbaev sýretker retindegi óz tanymynan, óz qoltańbasynan tanbaǵan. Sol fılmde Qoja beınesinde kóringen Nurlan Sanjar bul rette: «Bes júzdeı úmitkerdiń ishinen aqsary, súıkimdi bala tańdalyp, ata-anasymen kelisimshart jasalyp qoıylǵan eken. Biraq rejıser kınony túsirýge asyǵa qoımaıdy. Aqyrynda kınostýdıada shý shyǵady: Abdolla Qarsaqbaev kórkemdik jetekshi Sháken Aımanovpen kelispeı, basty rólde oınaýǵa laıyqty balany izdeýdi áli de jalǵastyrýdy talap etedi. Kómekshisi M.Ibraev mektebimizge taǵy bir kelgen sátinde aıaq astynan meni kórip qalady. Ózim sabaqqa keshigip kele jatqam, kózimniń aldy kókpeńbek, jeıdem jyrtylǵan... Týra sol boıda shap berip ustap alyp, rejıserge alyp bardy. Abdolla Qarsaqbaev meni kórgen boıda birden: «Boldy, alamyz» dedi», – deıdi óz esteliginde. Iaǵnı Abdolla aǵa qazaq balasyna eýropalyq kózqaras turǵysynan qarap, ony bir syzyqtyń boıymen júrgizip-turǵyzǵysy kelgen kórkemdik jetekshilerge kónbeı, aqyldy tentek Qojany shynaıy beınesinde kórsetýge kúsh salǵan. Bul bir esepten, sýretkerdiń búkil qoǵamdy qursaýlap, úlkenniń de, kishiniń de aqyl-oıyn, erkin buǵaýlap ustaǵysy kelgen totalıtarlyq rejımge degen azamattyq qarsylyǵy bolatyn. Asharshylyq taýqymeti men qýǵyn-súrgin zulmatyn bala kezinen sezinip ósken, ile-shala surapyl soǵys taqsyretin kórip, júregi shaılyqqan, taǵdyrdyń talaı teperishin basynan ótkergen Abdolla aǵa, bálkim, ult ulanynyń eńsesin eshkimge eńsesin bastyrmastaı ójet, erkin oıly, er minezdi bolǵanyn jan-júregimen qalaǵan bolar... Sodan da Qoja men Sultan, Gýlá men Uzyntóre, Alpamys pen Qalıhan sıaqty ózinshe dara, kóp ishinen sýyrylyp shyqqan biregeı beınelerdi aıryqsha daralaǵan shyǵar...
Negizi, Abdolla aǵanyń kıno túsirgen jyldary – senzýranyń óz qaıratyna minip turǵan shaǵy bolatyn. Mundaı jaǵdaıda ol kisiniń árbir kadr úshin qanshalyqty egeske túskenin ishteı baǵamdaý qıyn emes. Máselen, «Meniń atym – Qojadaǵy» Sultannyń «Qara kójege» shylym shegýdi úıretetini, odan ekeýiniń kishkentaı Dáýrendi aldap soǵyp, shopan úıiniń qymyzyn iship, etin jep, eltirisin úptep ketetini sol kezdegi keńestik moralǵa múlde qarama-qaıshy kórinis bolatyn. Alaıda ómirden alshaq ketpeı, onyń kóleńkeli-kúngeıli tustaryn arqaý etkeni úshin de bul fılmdi úlken-kishi birdeı janyna jaqyn qabyldady. Tipti Abdolla aǵanyń osynaý debúttik kartınasy Orta Azıa men Qazaqstan kınematografısteriniń 1964 jylǵy baıqaýynyń jáne 1967 jyly Kann qalasynda ótken halyqaralyq kınofestıvaldiń júldegeri atandy. Alaıda tól týyndysynyń Kann festıvalinde joǵary baǵalanǵanyn Abdolla aǵanyń ózi radıodan estipti. Al osyǵan oraı «endi ne der eken» dep, syr sýyrtpaqtap kórgenderge ol kisi quddy eshteńe bolmaǵandaı: «Men óz halqymdy álemdegi eń úzdik halyq dep esepteımin, sol úzdik halyqtyń ul-qyzdary úzdik shyǵarmalar týyndatpaýy múmkin emes. Kóp bolsa, men de sonyń biri shyǵarmyn. Eń aldymen qazaǵym aman bolsyn» degendi aıtypty. Odan keıingi «Júırik bolsań, ozyp kór» GDR kınofestıvaline jiberilgende de fılmdi ózi emes, «Qazaqfılm» redaktorlarynyń biri alyp barypty. Iaǵnı fılmderi qanshama halyqaralyq baıqaýlardan oza shaýyp, báıge alyp jatqanymen, Abdolla aǵanyń ózi birde-bir ret shetelge shyqpaǵan. Ýálıhan Qalıjannyń sózine súıensek, uly sýretkerdiń sońǵy fılmderiniń biri «Alty jasar Alpamys» Búkilodaqtyq 10 kınofestıvaldiń júldegeri atanǵan eken. Sondaı-aq jaryqqa shyǵysymen, bir jyl boıy Máskeý kınoteatrlarynda úzbeı kórsetilgen.
Eń bir ádiletsizdigi, «Qazaqfılmniń» halyqaralyq deńgeıde moıyndalǵan, tanylǵan osyndaı tuńǵysh fılmderiniń rejıseri bola tura, Abdolla Qarsaqbaev bar bolǵany, qaıtys bolarynan sál buryn ǵana berilgen «Eńbek sińirgen óner qaıratkeri» ataǵymen ómirden ótti. Kúni búginge deıin uly rejıserdiń birde-bir mereıtoıy respýblıkalyq deńgeıde, laıyqty atalyp ótken emes. Ary ketse, kishigirim eske alý keshi uıymdastyrylady. Kózkórgen áriptesteri, kınogerler qaýymy estelikter aıtady. Bar bolǵan-bitkeni sol ǵana. Sýretkerdiń 100 jyldyq mereıtoıyna da eki jyl qaldy. Mysaly, soǵan oraı telearnalar men elimizdiń iri qalalaryndaǵy kınoteatrlardan kınolaryn kórsetip, Abdolla Qarsaqbaev fılmderiniń aptalyǵyn ótkizýge, ol týraly derekti fılmder túsirip, esimin este qaldyratyndaı basqa sharalar uıymdastyrýǵa ne kedergi?!
Top jarǵan talanttyń ózinen artyqshylyǵyn kóre almaý, jetistigin qyzǵaný, kópe-kórneý qysastyq jasaý qaı kezde de bolǵan. Mysaly, óz jumysyna ózi ıegershilik jasap, zeınetin kórý, shyǵarmashylyǵynyń qýanyshyna bólený baqytynan qaǵylǵany óz aldyna, Abdolla aǵa túsirsem dep armandaǵan talaı dúnıesin túsire almaı ketti. Jáne ol qandaı dúnıeler edi deseńizshi! Abaı, Shoqan, Qulager!.. taǵysyn-taǵylar... Osy oraıda, rejıserdiń kınodaǵy ókil balasynyń biri, akter, rejıser Bolat Qalymbetovtiń «Abdolla aǵa týraly estelik kitap jazsam degen oıym bar. Ýaqyty kelgende men ol kisi týraly basqa da kóptegen shyndyqty aıtamyn» de ara-tura qulshynyp qoıatyny bar.
Bir anyǵy, dara daryn, qoltańbasy aıqyn qaıtalanbas sýretker bola tura, ol kisiniń ara-arasynda jaı ǵana dýblájben aınalysyp nemese jas rejıserlerge kómektesip júrip qalǵan kezderi kóp bolǵan. Ózindik «menin» dáleldeı otyryp, Abdolla aǵanyń mańaıyndaǵylarmen kóp pikirtalasqa túskenin, qaıshylyqtarǵa barǵanyn Qazaqstannyń halyq ártisi Quman Tastanbekov te kezinde rastaǵan. Ǵanı-Qumannyń aıtýynsha, shen-shekpendiler Abdolla aǵadan qatty taısalǵan kórinedi. Óıtkeni ol kisi qanshama adamnyń, qandaı jıynnyń ortasynan bolsyn sýyrylyp shyǵyp, betiń bar, júziń bar demesten, aqty – aq, qarany – qara dep, týrasyn aıtqan.
Osyndaı tik minezdi, birbetkeı, biraq ishki jandúnıesi sonshalyqty qorǵansyz, bala kóńildi Abdolla aǵanyń sheneýniktermen qanshalyqty pikiri úılespese, qarapaıym halyqpen, kishkentaı balalarmen sonshalyqty sózi jarasyp júre beretin. Týǵan halqynyń tarıhyn, ádet-ǵurpyn, dástúrin, mádenıetin tereń biletin ol, kıno túsire barǵan jerinde aýyl aqsaqaldarymen etene jaqyn týysyndaı aralasatyn, syılasatyn. Al óz áriptesteriniń ishinen Abdolla aǵa Kenenbaı Qojabekov pen Nurmuhan Jantórındi jáne Nurǵısa Tilendıevti erekshe dos tutqan, qurmettegen. Biletinder Abdolla aǵanyń ómirden óterinen eki kún buryn «Qıly kezeńniń» jańa redaksıasymen jan-jaqty jumys istegenin, al týra qaıtys bolatyn kúninde Kenenbaı dosyna qonaqqa barǵanyn aıtady. Úıine kelgen soń keshke qaraı dalaǵa shyqqan. Sóıtip, úı aldyndaǵy oryndyqta otyrǵan kúıi... júrip ketken... Nebári 56 jasynda. Jubaıy Klara Abdolla aǵanyń keı-keıde «basym kınoǵa tolyp ketti...» dep, biraz ýaqyt eshteńe oılamaýǵa, demalýǵa tyrysatyn kezderi bolatynyn aıtqan-dy.
Shyndyǵynda, Abdolla aǵa ómirden de basy kınoǵa toly kúıinde ótken sekildi bolyp kórinedi. Qalaı degenmen de, osynaý ǵajap sýretkerdi búginde búkil Alash balasy, jalpy, Alash jurty saǵynyp júrgeni anyq.