Almatyǵa avtomattandyrylǵan kólik turaǵy kerek
Almaty qalalyq polısıa departamenti qyzmetkerleriniń aıtýynsha, búginde qalada 500 myńnan asa avtokólik tirkelgen. Onyń ústine, qalaǵa taǵy kún saıyn ózge oblystardan 250-300 myńǵa jýyq kólik kiredi. Sonda búgingi tańda Almaty qalasy kóshelerinen 800 myńdaı avtokólik júredi eken. Árıne, munyń barlyǵy únemi qozǵalysta bola bermeıdi. Jasyratyny joq, temir tulpar ıeleriniń kópshiligi aqyly avtoturaqtarǵa emes, jumyspen barǵan jerdegi kópqabatty úılerdiń aýlalaryna mashınalaryn qoıady. Qazir Almaty aýlalary avtoturaqqa aınaldy.
Aýlalar kólik turaǵyna aınaldy
Qarapaıym eseppen alsaq, Almatynyń árbir tórtinshi turǵyny kólik júrgizedi. Jańa avtomobıl satyp alǵanda, qala turǵyndary ony qaıda qoıý kerektigin oılamaıdy. Barlyǵy derlik ózi turǵan aýlasyn jeke kólik turaǵyna aınaldyryp alǵan. Kópqabatty turǵyn úı aýlalaryna kólikterdi qańtaryp qoıý qanshalyqty zańdy?
Negizinen ekologıalyq standarttarǵa, ıaǵnı keńestik kezeńnen beri elde qoldanylyp kele jatqan sanıtarlyq normalarǵa sáıkes, turǵyn úılerge, jalpy bilim beretin mektepterdiń, ınternattardyń, mektepke deıingi jáne emdeý mekemeleriniń jer ýchaskeleriniń shekarasyna on metrden jaqyn turaqqa tyıym salynady. Eger mashınalar onnan kóp bolsa, onda qashyqtyqty 15 metrge deıin arttyrý qajet. Biraq búgingi tańda bul norma qalada óz deńgeıinde oryndalyp jatqan joq. Áıtpese, QR ÁQBtK-niń 425-baby boıynsha halyqtyń sanıtarlyq-epıdemıologıalyq salamattyǵy salasyndaǵy normatıvtik quqyqtyq aktilerdi buzý jeke tulǵalarǵa 30 AEK mólsherinde aıyppul salýǵa ákep soǵady. Al eger ol abaısyzda adamdardyń jappaı aýrýyna nemese ýlanýyna ákep soqsa, onda eki júz aılyq eseptik kórsetkish mólsherinde aıyppul salynady.
Tártip buzýshylarǵa aıyppul salynady
Bizde, ókinishke oraı, neshe túrli zańdar jazylǵanymen, onyń belgili bir bóligi oryndalmaıdy. Dál osy bap boıynsha qaladaǵy birde-bir adamǵa aıyppul salynǵanyn kórmedik te, estimeppiz de. Sanıtarlyq normalardan basqa, aýlalardaǵy turaq jol júrý erejelerimen de retteledi. QR Jol júrý erejelerine sáıkes, eger bul turǵyndarǵa qolaısyzdyq týdyrsa (qys mezgilinde ǵana emes, jyly aýa raıynda da kólik kóp ýaqyt otalyp tursa), ondaı kólikterdiń aýlada turýyna tyıym salynady. Tipti, trotýarlarǵa, kógaldarǵa, gúlzarlarǵa, balalar jáne sport alańdaryna kólik qoıýǵa bolmaıdy. QR ÁQBtK-niń 597-baby «kólik quraldaryn toqtatý nemese qoıý qaǵıdalaryn buzý» boıynsha tártip buzýshylarǵa 10 AEK mólsherinde aıyppul salynady. Sonymen qatar, Almaty qalasynyń aýmaǵyn abattandyrý erejelerine sáıkes, arnaıy avtokólikterdiń ótýine kedergi keltiretin túrli shlagbaýmdarǵa da tyıym salynǵan.
Tynys alý múmkin bolmaı qalady
Shyny kerek, avtokólik ıeleriniń basym kópshiligi avtoturaq salasyn retteıtin qoldanystaǵy mundaı zańdardan beıhabar. Olar qalada arnaıy garaj, avtoturaq bolmaǵandyqtan osylaı etýge májbúrmiz dep, ózderin aqtap alyp jatady. Nátıjesinde qazir aýlalardaǵy barlyq bos oryn, kógaldar men trotýarlardy qosa alǵanda, avtokólikterge toly. Podezge jetpek túgili, oǵan jaqyndaý qıyndap ketti. Tańerteń aýla jumys istep turǵan qozǵaltqyshtardyń shýymen jáne paıdalanylǵan gazdardyń tútinimen tolady. Tynys alý múmkin bolmaı qalady.
Avtokólik ıeleri jol qozǵalysy erejesin de, ekologıalyq standarttar men normalardy da saqtamaıdy. Óıtkeni, ol úshin jaza qoldanylmaıtynyn olar jaqsy biledi.
Qalalyq ákimdiktiń aýladaǵy avtoturaqtarǵa qatysty suraqtarǵa bergen jaýaptaryna qarasańyz, aýla aýmaǵyn kútip ustaý PIK, MIB pen jergilikti ýchaskelik ınspektordyń quzyretine berilgen. Biraq barlyq aýlalar avtokólikterge stıhıaly túrde tolǵanyna qaraǵanda PIK te, MIB te, ýchaskelik polıseıler de kólik turaǵyn retteýge múddeli emestigin baıqaısyz. Demek, kópqabatty úılerdiń eshqaısysy da yńǵaıly jáne qaýipsiz aýla bolmaı tur.
Kólikpen birge turaqty da satyp alý kerek
Ýchaskelik ınspektorlar turaq erejelerin buzý máselesine Ákimshilik polısıa basqarmasy jaýapty ekendigin, sondyqtan turǵyndar «102» nómirine habarlasý kerektigin aıtady.
Sanıtarlyq normalar men jol qozǵalysy erejelerin buzatyn avtokólik ıeleri aınalyp kelgende, budan ózderi zıan shegip otyr. Mysaly, ótken jyldyń jeltoqsan aıynda qaladaǵy kópqabatty turǵyn úı kesheniniń shatyrynan qulaǵan muzdan bir emes, úsh birdeı kólikke zaqym keldi. kolesa.kz saıtynyń esebinshe, olardyń árqaısysyn qalpyna keltirý úshin kemi 200 myń teńge qajet eken.
Avtokólikke muz qulaǵan jaǵdaıda polısıa shaqyryp, barlyq zaqymdardy tirkep, PIK, MIB basshylyǵyna esepshotty usyný qajet. Alaıda, bul jerde shyǵyndy óndirý óte qıyn. Tipti, kerisinshe, eger avtokólik qoldanystaǵy zańnamany, QR Qurylys normalary jáne erejeleri zańdylyqtaryn buza otyryp, turaqqa qoıylǵany eskeriletin bolsa, MIB, PIK-tiń ótinishi boıynsha polısıa zardap shekken avtokólik ıesine ákimshilik aıyppul salýy múmkin.
Máselen, Japonıada bul rette óte qatań erejeler saqtalǵan. Japondyqtar avtokólik satyp almas buryn, ony qoıatyn oryn bar ekenin dáleldeýi tıis. Bylaısha aıtqanda, olar kólikpen birge turaqty da satyp alady. Onsyz kólik ala almaıdy.
Shetelde munaraly turaqtar jumys isteıdi
Mysaly, halqy kóp, jeri az Japonıa elinde kóp qabatty turǵyn úı aýlalaryndaǵy turaqtar satylymǵa shyǵarylǵan. Eger adamdardyń jeke turaǵy joq bolsa, kólik satyp alýyna tyıym salynady. Iaǵnı olar ekologıa tazalyǵyn transport satyp alýǵa tyıym salýmen sheship otyr. Onda kez kelgen adam úıden eki shaqyrymnan aspaıtyn qashyqtyqtan arnaıy kólik turaǵyn satyp alýy qajet. Japon aýlalaryndaǵy barlyq turaqtar belgilengen. Tipti, olarda ıesiniń aty jazylǵan taqtaısha ornatylǵan. Eger basqa bireý ol jerge kóligin qoısa, onda dereý polısıa shaqyryp, aıyppul salynady. Osyndaı erejeler Qytaıdyń Shanhaı men Pekın qalalarynda qoldanylady.
Al Eýropa men AQSH-ta aýladaǵy turaq máselesi burynnan basqa deńgeıde sheshilip keledi. Eger bir jerde shaǵyn aýdan boı kóterse, onda mindetti túrde kóp qabatty kólik turaǵy salynady. Iaǵnı onda lıft kómegimen joǵary kóteriletin zamanaýı mehanıkalandyrylǵan parkıngter jumys isteıdi. Tipti, úsh kólik sıatyn orynǵa lıft arqyly 16 kólikti ornalastyratyn nusqa da olarda keńinen qoldanylyp keledi. Mundaı munaraly avtomattandyrylǵan turaqtar AQSH-ta bes qabatty úılerdiń boıymen birdeı turady. Mundaı turaqtardy paıdalaný óte yńǵaıly, onda eshqandaı dıspecherler otyrmaıdy, karta arqyly kóligińizdi ózińiz-aq jyldam tómen túsirip, júrgizip kete alasyz.
- Taqyrypqa oraı
Erbol ASYLHANOV, qala turǵyny: Turaq úshin shaıqasatyn boldyq
- Karantın kezinde adamdar úıde otyrýǵa májbúr, al kólikteri aýlada turdy. Qazir kóp qabatty úılerdiń aýlalaryn toqtap turǵan kólikter basyp aldy. Oryn tabý óte qıyn. Ótkende ózim turatyn úıdiń aýlasyna kóligimdi qoıyp jatsam, iri deneli er adam jetip kelip: «Kólikti bul jerge qoıma, bul meniń ornym», – dep kókiregin kóterdi. Ashýym kelip: «men de osy úıde turamyn. Sondyqtan meniń de munda kólik qoıýǵa quqyǵym bar», – dedim. Ol kishkene basylyp: «Tańerteń turǵanda kóligińniń dóńgelegi tesilip qalmasyn, baıqa!», – dep qorqytyp ketti. Árıne, onyń bul sózinen kádimgideı sekemdenip qaldym. Biraq dórekiligi men órkókirektigine shydaı almaı, temir tulpardy sonda jalǵyz qaldyryp kettim. Baqytyma oraı, oǵan eshkim tımegen eken. Kórshimmen budan keıin qaıta kezdesken joqpyn. Jalpy, avtoturaq oryndary úshin shaıqas kóbinese kórshilermen úlken qaqtyǵystarǵa ákeledi. Ótken jyly turaq úshin eki kórshi tóbelesip, aqyry onyń biri komaǵa tústi. Keıbireýler keıde kólikti sýretke túsirip, polısıaǵa aryzdanady. Aıyppul saldyrtady. Al budan keıin kórshiler bir-birimen tipten óshtesip ketedi. Taǵy bir másele, aýlalarǵa qoıylǵan kólikterdiń kesirinen jedel járdem, órt sóndirýshiler, qutqarýshylar kire almaı jatady. Sondyqtan turaq máselesi Almatyda úlken áleýmettik jáne ekonomıkalyq problemaǵa aınalyp otyr. Bul másele tıimdi sheshilmese, arty jaqsylyqqa aparmaıdy...
Erǵalı AMANHANULY, onkolog dáriger: Zıandy qaldyqtar qaterli isikke uryndyrady
- Bıik qurylys qalalyqtarǵa turaq oryndaryn bergenimen, bul jeldenýdi joıady. Qazir qaladaǵy zıandy gazdar ǵaryshtan kórinetindeı dárejege jetti. Megapolıstiń lastaný deńgeıi tym joǵary. Biraq bári birdeı tynys alatyn aýanyń qanshalyqty qorqynyshty ekenin túsinbeıdi. Eger siz úlken magıstraldy jolda tursańyz, bul sizdiń bes jyldyq ómirińizdi alyp ketýi múmkin. Atmosferaǵa taralatyn zıandy qaldyqtar ókpe aýrýyn týdyryp, qaterli isikke uryndyrady. Sondyqtan bul máseleni jan-jaqty oılastyryp, keshendi túrde sheshý qajet. Syrttan keletin kólikterdi qalaǵa kirgizbeý kerek. Bul álemdik tájirıbe burynnan bar. Ol úshin, aldymen, qala ákimdigi syrttan keletin adamdardy qala syrtynda kólik qoıatyn turaq pen qalaǵa esh kedergisiz jetkizetin qoǵamdyq kólikpen qamtamasyz etý máselesin sheshýi tıis. Sondaı-aq, jylý júıelerindegi mazýt, kómir paıdalanýdy tolyqtaı gazben almastyrǵan jón. Munyń bári jyldam ári júıeli túrde sheshilýi qajet. Ókinishke oraı, biz áli kúnge deıin ekologıanyń qasiretke uryndyratynyn eskermeı kelemiz.
Talǵat KÁDİRBEKULY, zańger: Avtoturaqtar jumysyna qatysty zań qajet
- Bul máseleni sheshý úshin naqty avtoturaqtar jumysyna qatysty zań qajet. Zańsyz bul máseleni sheshe almaımyz. Ekologıalyq standarttar, sanıtarlyq normalar muny sheshe almaıdy. Bizge eń aldymen, dál jazylǵan zań kerek. Máselen, Germanıada avtoturaq turmaq, bireýdiń mysyǵyn kólikpen basyp ketseń, qandaı jaza qoldanylatynyna deıin zańda kórsetilgen. Bizge de zańnyń osyndaı erejeleri jetispeı turǵan sekildi. Erejede avtoturaqtardyń naqty qandaı jerde bolýy, onyń baǵasy jáne aýlalarǵa kólik qańtarý talaptary naqty kórsetilýi tıis. Parlament depýtattary osyndaı zań shyǵaryp, naqty erejelerin kórsetip bermeıinshe, biz eshteńe isteı almaımyz. Tym bolmasa, jergilikti ákimdik qalalyq máslıhat sesıasynyń kún tártibine osy máseleni qoıyp, depýtattarmen birlesip, zańdy túrde sheshim shyǵarýy tıis. Qalalyq máslıhattyń sheshimi sol qala turǵyndarynyń barlyǵyna birdeı zańdyq kúshi bar quqyqtyq akti bolyp tabylady.