Islam dini bes qazyqqa baılanǵan. Birinshisi – Allaǵa sený, ekinshisi – kúndelikti bes ýaqyt namazǵa jyǵylý, úshinshisi – Ramazan aıynda otyz kún aýyz bekitý, tórtinshisi – zeket berý, al besinshisi – ómirinde bir ret qajylyqqa barý. Mine, búgingi qasıetti Ramazan aıynda talaı jamaǵat oraza ustap, bir paryzyn oryndap júr. Duǵa-tilekteri qabyl bolǵaı!
OTYZ KÚN
Orazanyń zor paıdasyn Eýropanyń da irgeli medısına ortalyqtary dáleldep, moıyndap qoıǵan. Iá, adam balasyna orazanyń esh zıany joq. Balıǵat jasyna tolǵan ár musylman aýyz bekitýi tıis. Onyń densaýlyqqa paıdasy orasan bolǵandyqtan paryz etilgen. Máselen, jumysta júrgen adam bir jylda bir ret eńbek demalysyn alady, oqýshylar men stýdentter de demalysqa jiberiledi. Sebebi, adam úzdiksiz jumystan, júristen tynyǵýy kerek. Nemese minip júrgen kóligimizdi de jyl on eki aı júrgize bergen soń, temir de bolsa tozady, bir jeri bosaıdy, synady. Sondyqtan áldebir bólshegin aýystyrý kerek bolady. Sol sekildi, on bir aı úzdiksiz jumys isteıtin asqazanymyzǵa da demalys, úzilis kerek. Aǵzamyzǵa artyq maılar, tuz, shlaktar jınalyp, ol kóbeıip, qalyńdaı beredi. Sony otyz kún boıy retke keltirý úshin bizge oraza ustaý kerek bolady.
Sondaı-aq, oraza bizge otyz kún boıyna nápsimizdi tejep ustaýdy, aýzymyzdy, kózimizdi, qulaǵymyzdy jaman nárselerden tyıýdy, sabyrly, tózimdi bolýdy, shúkirlik etýdi, jan-jaǵymyzǵa meıirimmen qarap, kóbirek jaqsylyq jasaýdy úıretedi. Sol rýhanı azyqty túgesip almaı, qalǵan on bir aı boıy júrsek, onda bizden artyq adam bolmas. Onda orazanyń o bastaǵy mısıasynyń oryndalǵany!
SAÝAP
Jaratqannyń razylyǵy úshin júregimen nıet etip, oraza ustap, musylmandyq paryzyn ótep qana qoımaǵan, onyń tereńine úńilip, erekshe yqylaspen atqaryp júrgen adamnyń eń bir asyǵatyn mezgili – aýyzashar shaǵy.
Oraza ustaǵan adam aýyzashar duǵasyn jasap, aýzyn qurmamen nemese sýmen ashady. Kúni boıy bos turǵan asqazanǵa salmaq túsirip almas úshin maıy az, buqtyrylǵan etti taǵamdar, kókónisterden jasalǵan salattar jegen durys deıdi mamandar. Iá, ashyǵý kezinde adamnyń júıke júıesi, asqazany álsirep, titirkenip turady eken. Ondaı kezde birden qýyrylǵan, maıonezge aralastyrylǵan salattar jeýge bolmaıdy. Sebebi, aýyz berik kezde asqazandaǵy sól kóbirek bólinip turady da, qyshqyl bólý deńgeıi sáıkes kelmeı, astyń qorytylýyna keri áserin tıgizetin kórinedi. Sútti qoıý shaı, kondıterlik ónimder men gazdalǵan sýsyndar da asa paıdaly emes. Sýdy tamaqtanyp bolǵan soń ishken durys deıdi. Al jatar aldynda tym kóp mólsherde ishýge de bolmaıdy. Tamaqty qarnym ashyp qalady dep tyńqıyp toıyp almaı, asyqpaı, az-azdan jeý kerek.
Al endi, densaýlyǵyna jáne ózge de sebepterge baılanysty oraza ustamaǵandar ustaǵandardy aýyzasharǵa shaqyratyn jaqsy bir dástúr bar. Bul turǵyda Muhammed paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Aýzy berik jandy aýyzasharǵa shaqyryp tamaq bergen kisi – oraza ustaǵan adamnyń alatynyndaı saýap alady. Aýzy berik adamnyń saýabynan da eshnárse kemimeıdi», – degen.
ǴIBRAT
Búginde sol aýyzashar berý de synǵa ushyrap jatyr. Áleýmettik jelidegi elge belgili óner adamdarynyń aýyzasharǵa jınalyp, arty eki ıyqty julyp jeıtin julqynǵan bıge, mýzykaǵa, qatty kúlkige ulasqany týraly vıdeony bárimiz kórdik. «Qap, el aldynda júrgen kisilerdiń munysy úlken aǵattyq boldy-aý! Aýyzashardy da toıǵa, bastańǵyǵa, shoýǵa aınaldyraıyq dedik pe?!» dedik kóbimiz ishteı.
Qazir adamdar aýyzashardy kafe, karaoke, meıramhanaǵa da jıi jasaıtyn bolǵan. Bálkim, aǵaıyn-týys, jora-joldas, áriptes, kórshi-qolań – bári qalmasyn, syısyn, úıim tar deıtin shyǵar. Biraq onyń sońy toıǵa aınalyp ketip jatqan joq pa? Ramazan aıy – qulshylyq aıy. Sondyqtan arzan áýen, arzan kúlkiden góri, ulaǵatty jyr-termeler, jastarǵa ǵıbratty áńgimeler aıtyp, múmkin bolsa, kitap oqyp, uly ǵulamalardyń ómir jolymen tanysyp, súreler jattap, bilim-ǵıbrat izdegen abzal deıdi din ókilderi.
BİR JUTYM SÝ
Paıǵambarymyzdyń ózi aýzyn jalǵyz otyryp ashpaǵan desedi, bir kúni kórshisin, ekinshi kúni týysyn, úshinshi kúni taǵy bir týysyn, dosyn shaqyryp aýyz ashqan. Sol sıaqty, biz de «bárin bir-aq qamtyp tastaıyn, aýyzashar berdim, boldy» dep emes, úıimizge shaǵyndap, bólektep shaqyrsaq, árqaısysyna jeke-jeke kóńil bólip, hál-jaǵdaı bilisip, shúıirkelesip jatsaq, aradaǵy jaqyndyq, baýyrmaldyq, týystyq sezimder nyǵaıa túser me edi. Aýyzashardyń túpki maqsaty da sol ǵoı.
Árıne, aýyzashar beretin bolǵan soń, dastarhan jaıasyz. Bári mol bolǵanyn qalaısyz. Osy oraıda din ókilderi asta-tók dastarhan jaıýdyń qajet emestigin aıtady. Jaǵdaıyńyz kelip tursa, mol bolǵany jaqsy, árıne. Biraq áleýmettik jaǵdaıyńyzdy oısyratyp ketpeýi kerek. Paıǵambar hadısterinde bir jutym sý, sút nemese qurmamen de aýyzashar berýge bolatyndyǵyn aıtqan. Iaǵnı eń az mólsherde.