ALMATYDA AÝYZASHARDYŃ BAǴASY QANSHA?
Aılardyń sultany Ramazanǵa da jettik. Al bul aıda oraza ustaý – deni saý balıǵat jasyna tolǵan árbir musylmanǵa paryz.
Aýyz bekitken musylman sáresin úıinen iship shyqqanmen, qalanyń qarbalas sharýasymen, qaptaǵan kólik keptelisimen aýyzasharda úıine jete almaýy da múmkin. Nemese oraza tutqan jaqyndaryna aýyzashar berýge nıettenip, biraq úıinde qonaq kútýge ýaqyty, murshasy bola bermeıtinder de bar. Osyndaı kezde qoǵamdyq tamaqtandyrý oryndaryna júginýge týra keledi.
Almatyda kafe men restoran kóp. Aqshamnews.kz saıtynyń tilshisi solardyń birshamasyna habarlasyp, ramazan aıyndaǵy aýyzashar baǵasyn bilgen edi. Qalamyzda tamaqtanatyn oryn kóp bolǵanymen, olardyń keıbiri orazaǵa arnap mázir qurmapty. Kerisinshe keıbir kishigirim kofehanalardyń ózi aýyzashar jasap jatqany bar. Aýyzasharǵa arnaıy mázir jasap, qyzmetin usynǵandardyń birqatarynyń baǵasy tómendegideı:
Seıfýllın kóshesi 533 mekenjaıynda ornalasqan DISCOVERY COFFEE kofehanacynda aýyzashar setteri 6490 teńgeden (baýyrsaq pen qurma tegin) bastalady.
Brýsılovskıı kóshesi 164-te ornalasqan Arsha meıramhanasynda aýyzasharǵa arnaıy mázir jasalǵan, ortasha chek 4900 teńge (sý men qurma tegin).
Pervomaıskaıa promzona 11 B-da ornalasqan ZERNO gastro-pabynda aýyzashar 5500 teńgeden bastalady.
NN GRAND HALL (Kenesary han 44) meıramhanasynda aýyzashar baǵasy 8000 teńgeden.
RABBAT shaıhanasynda (Rozybakıev 133, Abylaıhan 24) aýyzashar seti 4500 teńgeden bastalady.
Baıtursynov 98 mekenjaıyndaǵy TRENDY meıramhanasynda aýyzashar seti 5490 teńge.
Almagúl yqshamaýdanyndaǵy «HODJA-NASREDDIN» meıramhanasynda aýyzashar baǵasy 7000 teńge.
Tóle bı 279/1 mekenjaıynda ornalasqan MUZ restobarynda aýyzashar baǵasy 5000 teńge.
ASTORIA meıramhanasynda (aǵaıyndy Abdýllınder kóshesi 55) aýyzashar baǵasy 9000 teńgeden bastalady.
Nurmaqov kóshesi 25-te ornalasqan «Shyńǵys han» meıramhana kesheninde 13500 teńge.
Jetisý yqshamaýdanynda ornalasqan Korkem hall-da aýyazashar baǵasy 10000 teńgeden bastalady.
İSHİMDİK SATYLATYN MEIRAMHANADA AÝYZASHAR ÓTKİZÝ – RAMAZANNYŃ RÝHYNA QAISHY
Qalamyzdaǵy tamaqtanatyn orynnyń keıbirinde ishimdik ishiletininen habardarmyz. Orazaǵa degen qurmeti me eken, álde bıznestiń talaby ma, soǵan qaramastan aýyzashar usynyp otyrǵandary da bar. Bul jaǵy qalaı bolar eken degen oımen etnograf Bolat Bopaıulynyń pikirin suraǵan edik:
«Ramazan aıy – musylmandar úshin erekshe qasıetti aı. Bul aıda pende oraza ustap, nápsisin tárbıelep, rýhanı tazarady. Oraza ustaýdyń negizgi maqsaty – taqýalyqqa jetý. Quranda: «Eı, ıman keltirgender! Senderge burynǵylarǵa paryz etilgendeı oraza paryz etildi. Árıne, taqýalyqqa jetýleriń úshin» (Baqara: 183) delingen.
Iaǵnı, Ramazan tek as-sýmen aýyz bekitý emes, ol – Allanyń razylyǵyn izdep, kúnádan tazarý, rýhanı kemeldený aıy. Degenmen qazirgi qoǵamda Ramazan aıynda aýyzashardyń qaıda ótkizilýine baılanysty túrli kózqarastar týyndaýda. Sonyń ishinde ishimdik satylatyn meıramhanalar men kafelerde aýyzashar uıymdastyrý máselesi jıi kezdesedi.
Aýyzashar – jaı ǵana keshki as emes, oraza tutqan adamnyń Qudaıǵa shúkirshilik etetin, duǵasy qabyl bolatyn erekshe sáti. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Aýzy berik jan aýyz ashqanda jasaǵan duǵasy qaıtarylmaıdy» (Ibn Maja) degen. Bul – oraza ustaýshynyń tilegi men ǵıbadatynyń qabyl bolatyn kezi. Sol sebepti aýyzashar jasalatyn orta da rýhanı tazalyqqa saı bolýy qajet.
İshimdik – Islamda eń úlken kúnálardyń biri. Alla Taǵala Quranda:
«Shyn máninde, araq, qumar oıyndary, puttar jáne bal ashatyn jebeler – shaıtannyń las isterinen. Endeshe, olardan barynsha aýlaq bolyńdar, sonda qutylasyńdar» (Máıda: 90) dep qatań tyıym salǵan. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ishimdikke baılanysty:
«Alla Taǵala araqty, ony ishýshini, quıyp berýshini, satýshyny, satyp alýshyny, daıyndaýshyny, kimge daıyndalsa, sony jáne onyń tabysyn haram etti» (Ábý Dáýit, Tırmızı) dep aıtqan. Osy hadısten túsingenimizdeı, ishimdik tek ishý ǵana emes, ony satatyn, taratatyn, usynatyn, tipti sondaı ortada bolýdyń ózi musylmanǵa laıyq is emes.
Demek, kúndelikti ishimdik usynylatyn, satylatyn, adamdar araq-sharap ishetin oryndarda aýyzashar ótkizý sharıǵat turǵysynan da, rýhanı tazalyq turǵysynan da durys emes.
Aýyzashardy ótkizýge eń laıyqty jer – meshitter, dinı ortalyqtar, halal asqanalar nemese ishimdik satylmaıtyn otbasylyq meıramhanalar. Sebebi bul oryndarda adam ózin taza ári jaıly sezinedi, Allaǵa degen qulshylyǵy eshqandaı kúmándi istermen aralaspaıdy.
Budan bólek, Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn):
«Kimde-kim oraza ustaǵan adamǵa aýyzashar berse, oǵan da sol adamnyń saýabyndaı saýap beriledi, biraq oraza ustaýshynyń saýaby kemimeıdi» (Tırmızı) degen. Osy hadıske saı, aýyzashardy naǵyz muqtaj jandarǵa, jetim-jesirlerge, jaǵdaıy tómen otbasylarǵa berý – áldeqaıda saýapty amal.
Ramazan – taqýalyq aıy. Bul aıda musylman óziniń árbir amalynda sharıǵatqa saı jol izdeýi kerek. Aýyzashardy ishimdik satylatyn meıramhanalarda ótkizý – Ramazannyń rýhyna qaıshy. Sebebi bul – qulshylyq aıynda jasalǵan saýapty istiń haram istermen qatar júrýine sebep bolady. Sol sebepti musylmandar aýyzashar uıymdastyrǵanda ony rýhanı taza, sharıǵatqa saı ortada ótkizýge erekshe mán berýi qajet.»
AÝYZASHAR BÁSEKEGE AINALMAI MA?
Kredıt alyp toı jasaıtyn qazaqy ortada aýyzashar berýdi de jarysqa ulastyryp jibergen jaǵdaılar kezdesedi. Aýyzasharǵa kóbine kúnkórisi tómen adam emes, kerisinshe kekire toıyp, yqylyq atyp júrgen shendi, shekpendiler shaqyrylady. Qoǵamdyq uıymdar, arnaıy mekemeler, kásip ıeleri jasaǵan aýyzasharda ylǵı tórden tómen túspeıtin basshylyq qyzmettegi, onsyz da toq adamdar qonaq bolatyny jasyryn emes. Soǵan qarap aýyzashar degen jaqsy joralǵyny da saýapty amaldan góri jarysqa aınaldyryp jibergen joqpyz ba degen kúmándi oıǵa el aýzynda «tıktoker ımam» bolyp tanylǵan Nurlan Baıjigitulynyń myna pikiri jaýap bergen sekildi:
«Biz aýyzashar degendi tym básekege aınaldyryp bara jatyrmyz. Aýyzashar degen jaqsy, saýapty amal, biraq bireýdi qonaq qylyp, dastarqan jaıatyn keıbireýdiń jaǵdaıy joq, endi bireýler restorandy toltyryp myńdaǵan adam shaqyryp tamaq bergenine máz bolady. Birde maǵan bir oblystyń ákimi «700 adamǵa aýyzashar bereıin dep edim» degen máselemen habarlasty. «Sizge jarnama kerek pe», desem «joq» deıdi. Bizde aýyzashar bergen basshyny bári otyryp alyp maqtaıdy, quddy sol tamaqqa shaqyrmasa, ashtan ólip qalatyn sıaqty. Negizinde, sol tamaqqa qarap otyrǵan kúni joq, sondyqtan bas ıip, kópirtip maqtaýdy qoıý kerek. Aýyzashar berseńiz, qabyl bolsyn, biraq 700 adamǵa tamaq beremin dep jarys jasaý jaqsy nárse emes. Árkim óziniń shamasyna qarasyn, óziń kredıtke batyp júrip, restoran jaldap, myqty dastarqan jaıamyn dep tyrashtanyp, qaryzǵa qaryz jamap ne tabasyń, hadıste aıtylǵandaı sý men qurma berseń de jetkilikti.»
ORAZA QOǴAMDYQ BİRLİKTİ NYǴAITADY
Bas paryzdyń biri sanalatyn orazanyń qulshylyqtan basqa ne paıdasy bar degen suraqqa Aqtaý qalalyq «Beket ata» meshitiniń naıb ımamy Aıdos Jambyluly bylaı jaýap bergen:
«Rýhanı paıdasy: eń áýeli taqýalyqty kúsheıtedi. Oraza adamdy Allaǵa jaqyndatyp, qulshylyǵyn arttyrýǵa kómektesedi. Nápsini tárbıeleıdi. Adamnyń sabyrly, ustamdy bolýyna yqpal etedi. Kúnálardyń keshirilýine sebepshi bolady. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) aıtqandaı, shynaıy yqylaspen oraza ustaǵan adamnyń ótken kúnálary keshiriledi. Oraza jan tynyshtyǵyn beredi. Rýhanı tazarý arqyly adam ishki jan dúnıesin tynyshtandyrady.
Fızıkalyq paıdasy: as qorytý júıesin demaldyrady. Oraza kezinde asqazan men ishki aǵzalar demalyp, qalypqa keledi. Deneni zıandy zattardan tazartady. Aǵzadan toksınder men qaldyqtar shyǵarylady. Imýnıtetti nyǵaıtady. Dene tabıǵı túrde ózin jańartyp, qorǵanys júıesin kúsheıtedi. Artyq salmaqtan arylýǵa kómektesedi. Durys tamaqtaný arqyly dene salmaǵyn retteýge bolady.
Áleýmettik paıdasy: ash adamdardyń jaǵdaıyn túsinýge kómektesedi. Oraza ustaǵan adam ashtyqtyń ne ekenin sezinip, muqtajdarǵa járdemdesýge den qoıady, izgi iste yqylasty bolady. Qoǵamdyq birlikti nyǵaıtady. Musylmandar birge aýyz ashyp, taraýıh namazyn oqyp, bir-birimen baýyrmaldyǵyn arttyra túsedi. Jaman ádetterden arylýǵa kómektesedi. Temeki shegý, ǵaıbat aıtý, ashýlaný sıaqty zıandy ádetterden tyıylýǵa yqpal etedi. Bul rette basa aıta keter jaıt: oraza – tek iship-jeýden tyıylý emes, ol jan men tánniń tazarýyna, ózin-ózi tárbıeleýine jáne Allaǵa jaqyndaýǵa jeteleıtin teńdessiz qulshylyq.»
ÁIELDİŃ TABIǴI JOLMEN BALA KÓTERÝ QABİLETİ QALPYNA KELEDİ
Orazanyń densaýlyqqa tıgizetin áseri týraly medısına ǵylymdarynyń kandıdaty, S. D. Asfendıarov atyndaǵy QazUMÝ-dyń endokrınologıa kafedrasynyń meńgerýshisi, Almaty qalasy Densaýlyq saqtaý basqarmasynyń bas shtattan tys endokrınology Svetlana Vıktorovna Bolshakova bylaı dedi:
«Oraza ustaý da – jaýapkershilik pen daıyndyqty qajet etetin kúrdeli proses. Ashyǵýdy qolǵa almas buryn qajetti taldaýlardy tapsyrý jasyryn tapshylyqtardy anyqtaý, aǵzanyń stresske daıyndyǵyn baǵalaýǵa, yqtımal asqynýlardyń aldyn alýǵa kómektesedi. Musylmandardyń tamaqtan tyıylatyn orazasynda adam alǵash ret aýyz bekitýge nıettense jáne densaýlyǵynda qandaı da bir kinárat bolsa, dáriger mamandarǵa baryp, keńesken jón.
Ashyǵý kezeńinde qandaǵy ınsýlın deńgeıi tómendeıdi, bul glúkozanyń túsýiniń azaıýymen jáne energıanyń maı qorlarynan paıdalanylýymen baılanysty. Insýlınniń bulaı tómendeýi oǵan degen sezimtaldyqtyń jaqsarýyna yqpal etedi, bul ınsýlınge tózimdiliktiń jáne metabolıkalyq sındromnyń aldyn alý men emdeýde mańyzdy faktor bolyp tabylady.
Zertteýler kórsetkendeı, ıntervaldy ashyǵý metabolızm kórsetkishteriniń jaqsarýyna ákelýi múmkin, onyń ishinde ash qaryndaǵy glúkoza men ınsýlın deńgeıiniń tómendeýi, sondaı-aq tamaqtan keıin organızmniń ınsýlınge reaksıasynyń jaqsarýy. Bul ózgerister jasýshalardyń glúkozany tıimdi paıdalanýyna yqpal etip, 2-shi tıpti qant dıabetiniń damý qaýpin azaıtýy múmkin.
Osylaısha, ashyqtyrý metabolıkalyq densaýlyqty jaqsartýǵa jáne ınsýlınge sezimtaldyqty arttyrýǵa paıdaly qural bola alady.
Ashyǵý kezinde stress gormony bolyp tabylatyn kortızol deńgeıi joǵarylaýy múmkin. Bul aǵzanyń ashtyqty kúızelis retinde qabyldaýymen jáne energıa teńgerimin saqtaý mehanızmderin belsendirýimen baılanysty. Gıpotalamýs-gıpofız-búırek ústi bezi júıesi iske qosylyp, kortızoldyń bólinýi artady. Bul aǵzaǵa energıa qorlaryn, mysaly, glúkoza men maı qyshqyldaryn jumyldyrýǵa kómektesedi.
Sondaı-aq, ashyǵý kezinde adrenalın men noradrenalın sıaqty gormondar da kóbeıedi, olar da stress reaksıasyna qatysady. Bul gormondar energıa deńgeıin kóterip, tamaq jetispegen jaǵdaıda fızıkalyq jumys qabiletin jaqsarta alady.
Sozylmaly ashyǵý nemese uzaq ýaqyt shektelgen jaǵdaıda tamaqtaný kortızol deńgeıiniń turaqty joǵarylaýy múmkin, bul densaýlyqqa keri áser etip, kúızelispen baılanysty aýrýlardyń damý qaýpin arttyrýy múmkin. Oraza ustaý er adamnyń jynystyq gormony – testosteronnyń tómendeýine eshqandaı áser etpeıdi.
Biraq áıel adamdarǵa áser etedi. Ramazan aıynda 22-25 jas aralyǵyndaǵy áıelder arasynda zertteý júrgizilgen. Onyń barysynda orazanyń qan plazmasyndaǵy progesteron men prolaktın mólsherine jáne áıelderdiń urpaq órbitý fızıologıasyna áseri zerttelgen. Nátıjeler kórsetkendeı, olardyń 80%-ynda qan plazmasyndaǵy prolaktın deńgeıi tómendegen, al progesteron deńgeıi ózgerissiz qalǵan. Osydan keıin zertteýshiler bala emizetin analarǵa orazany toqtatýdy usyndy. Bul zertteý prolaktınniń joǵary mólsherinen týyndaǵan bedeýlikti emdeýde orazanyń mańyzdylyǵyn kórsetedi. Óıtkeni, Oraza kezinde prolaktın deńgeıi tómendegende, áıeldiń tabıǵı jolmen bala kóterý qabileti qalpyna keledi.»
Oraza tutýshynyń aýyz ashý ýaqyty aqsham namazynyń ýaqyty, ıaǵnı kúnniń batýymen baılanysty. Aýyzashar berý – saýapty is. Záıd ıbn Halıd ál-Jýhaınıdiń (r.a.) rıýaıaty boıynsha Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Aýzy berik jandy aýyzasharǵa shaqyryp tamaq bergen kisi – oraza ustaǵan adamnyń alatynyndaı saýap alady. Aýzy berik adamnyń saýabynan da esh nárse kemimeıdi», – degen. (Tırmızı, Saým, 82; Ibn Majá, Sıam, 40).
Taǵy bir hadısinde Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Eger kimde-kim Ramazan aıynda adal tabysymen aýyzashar berse, perishteler Ramazan aıynyń sońyna deıin oǵan duǵa jasaıdy», – degen. Sonda rıýaıat etýshi: Ýa, Rasýlalla! Aýyzasharǵa eshteńe tappasa ne isteıdi? – dedi. – «Bir tilim nan bersin» – dedi. – «Ol da bolmasa she?» – «Onda qara sý bersin» – dedi (át-Tarǵıb ýát Tarhıb, 2/431.) Oraza tutqan kisige bir qurma nemese bir kese sút bergen adam da aýyzashar bergendeı saýapqa ıe bolady.
Ramazan aıy qutty, ustaǵan orazalaryńyz qabyl bolsyn!