Jankeshti kásip
Otandyq avıasıada qyz-kelinshekterdiń sany kóbeıip keledi
Halyqaralyq avıasıalyq ushqyshtar qaýymdastyǵynyń deregine sáıkes, álemdegi ushqyshtardyń shamamen 5%-yn áıelder qaýymy quraıdy. Al otandyq avıasıada názik jandylardyń sany óskenin baıqap júrmiz. «Ushaqty tek er adamdar tizgindeı alady» degen tegeýrindi qaǵıdany buzǵan, áýe kóligin basqaratyn ushqysh arýlarymyzdyń biri – Ajar DÁÝRENQYZY elimizdegi eń úlken Air Astana áýekompanıasynda ekinshi ushqysh qyzmetin atqarady. Jas maman «Aqshamǵa» suhbat berip, avıasıanyń qyr-syrymen bólisti.
«BÁRİ GAZETTEGİ MAQALADAN BASTALDY»
– Áýedegi qaýipsizdik ushqyshtyń kásibı sheberligine baılanysty bolady. Osydan-aq qyzmettiń qanshalyqty jaýapty ekenin baǵamdaı alamyz. Avıasıaǵa kelýge kim túrtki boldy? Áńgimemizdi ushqysh mamandyǵyn tańdaǵan sebebińizden bastasaq...
–Basqalar sıaqty, bala kezden ushqysh bolýdy armandamadym. Ushqysh bolýymnyń sebepkeri – anam. Birde úıge avıasıalyq gazetti alyp keldi. Gazette Astana qalasyndaǵy Memlekettik avıasıalyq ortalyqqa jasóspirimderdi qabyldaý bastalǵany jazylypty. Mektepti jaqsy oqyp, úzdikke aıaqtadym. Mektep bitirer shaqta qandaı mamandyq tańdaıtynymdy uzaq oılandym. Keıin ata-anamnyń qoldaýymen avıasıalyq ortalyqqa qujattarymdy tapsyryp, baǵymdy synap kórgim keldi. Aldymen medısınalyq tekseristen ótip, odan keıin matematıka jáne fızıka pánderinen test tapsyrdym. Joǵary upaı jınap, ortalyqqa oqýǵa tústim. Sóıtip, 15 jasymda avıasıaǵa alǵashqy qadamymdy jasadym. Bul ortalyqta navıgasıa, meteorlogıa, aerodınamıka, avıasıadaǵy zańdar, radıokommýnıksıa sekildi ushqysh bilýge tıis qaǵıdalardy oqytty. Alǵashqy ushý tájirıbemdi chehıalyq TL-2000 últra-jeńil ushaǵyn basqarý arqyly synap kórdim. 9 aı boıy alǵan bilimdi tájirıbede qoldandyq. Alǵashqy SOLO ( ınstrýktorsyz ushý) ushýymyzdy oryndap, jazdyń sońynda áýedegi ýaqyt 30 saǵat bolyp, LAPL (light aircraft pilot license) lısenzıasyn aldym. Osydan keıin ómirim avıasıamen baılanysty bolatynyna kúmánim bolmady. 11-synyptan keıin UBT-dan joǵary bal jınap, Azamattyq Avıasıa akademıasyna grantqa tústim. Akademıada 2-kýrsta oqyp júrgende Akademıalyq utqyrlyq baǵdarlamasy arqyly 120 shaqty stýdentten eń myqty degen 30-yn tańdap, Chehıadaǵy F-Air mektebine 2 jylǵa oqýǵa jiberdi. Sol stýdentterdiń qatarynda men de boldym. Bul mektep 2 jyl ishinde ushqyshtardy daıyndap shyǵardy. Qıyn teoretıkalyq sabaqtardan test tapsyryp, bir jáne eki motorlyq ushaqtardy basqarýdy úırendim. Komersıalyq pılot lısenzıasy CPL (commercial pilot licence) berildi. 250 saǵat ushý ýaqyty, dıplom jáne úlken kompanıaǵa ornalasýǵa múmkindik aldyq.
Akademıany támamdap, birden Qazaq Air áýekompanıasyna ekinshi ushqysh bolyp ornalastym. Kanadalyq Bombardier Dash 8 Q-400 ushaǵyn basqardym. Ushqysh mamandyǵynyń bir ereksheligi, bazalyq bilimmen shektelip qalmaıdy. Avıasıa mamandary ómir boıy oqyp, tájirıbe jınaqtaýy kerek. Jumys istep júrgenimde kompanıa Vena qalasyna Dash-8 ushaǵyn úırenýge jiberdi. Ol ushaq meniń alǵash tizgindegen jolaýshylar tasymaldaıtyn ushaǵym boldy. Qazaq Air-de bir jarym jyl tájirıbe jınap, basqa ushaqtardy basqaryp úırengim keldi. Airbus 320 tıpti ushaqty meńgerý úshin Ispanıa, Fransıa jáne Nıderlandy elderindegi oqýymdy támamdadym. Air Astana áýekompanıasyna aýysyp kelgenime kóp ýaqyt bola qoıǵan joq.
–Ushqyshtar eńbek ótilin áýede ushqan saǵatpen ólsheıdi. Áýede qansha saǵat boldyńyz?
–Avıasıaǵa 16 jasymda, osydan 9 jyl buryn keldim. Jalpy ushý ýaqytym 1100 saǵatqa jetti. Múmkin, ol sonshalyqty kóp ýaqyt emes shyǵar. Biraq men úshin áýedegi ár mınýtym qymbat.
EŃ SÁTTİ SAPAR
– Eń birinshi reısińiz qaı jerge bolyp edi? Alǵash ushaq basqarǵan kezińiz esińizde me?
– Árıne, kez kelgen ushqyshtyń alǵashqy reısi esinde máńgige qalady dep oılaımyn. Ekinshi ushqysh retindegi alǵashqy reısim Astana–Almaty baǵytyndaǵy sapar boldy. Biraq sol kezde oıymda tek reısti sátti oryndaý turdy. Qorqyp, qobaljýǵa ýaqyt bolmady. Jumystan keıin úıge qaıtyp kele jatqandaǵy sezim áli esimde. Ushaqty ózim basqarǵanyma senbedim.
–Ushar aldyndaǵy prosesti aıtyp berseńiz? Jumys kestesi qandaı?
– Reıs aldynda arnaıy brıfıń bolady. Ushqyshtar áýejaıǵa 1-1,5 saǵat buryn kelýge tıis. Komandırmen birge baratyn jerdegi aýa-raıyn, ushaqtyń tehnıkalyq jaǵdaıyn tekserip, qansha janarmaı quıatynymyzdy aqyldasamyz. Shtýrmandardyń reıske daıyndaǵan flaıt-josparymen tanysyp, qansha saǵat ushatynymyz, kelý ýaqyty men aýa raıy belgilengen qujattarmen, josparmen tanysamyz. Eger aýa-raıyna nemese basqa da sebepter bolsa, reısti keıinge shegeremiz. Ushý qaýipsizdigine áser etetin jaǵdaı bolsa, reıs oryndalmaıdy.
–Reıs kezindegi qyzyqty, este qalǵan oqıǵamen bólisseńiz.
– Eń qyzyq bolǵan sát – tek áıelderden quralǵan ekıpajben ushqan kezimiz boldy. Komandır Ekaterına Sverchkova jáne 2 bortserikpen Qazaq Air áýekompanıasynyń tarıhynda alǵash ret tek áıelder basqarǵan reısti oryndadyq. Maǵan qyzdarmen jumys istegen qatty unady.
Qazir qyzmet atqaratyn Air Astana áýekompanıasynda ushqyshtar sany kún saıyn artyp keledi. 17 áıel ushqysh qyzmet etedi.
–Áýede aýa raıyna, t.b. qatysty tosyn oqıǵalar boldy ma?
–Árbir ushqyshtyń barlyq reısinde kezdesetin ushaqtyń áýedegi teńselýi shyǵar. Bir jerdiń aýasy aqyryn, ekinshi jerdiń aýasy tez kóteriledi. Ártúrli aýanyń áserinen ushaq teńseledi. Qolaısyz aýa-raıynda, qatty bulttardyń arasynan jáne taýdyń ústinen ótkende ushaq teńseledi. Odan qorqýdyń qajeti joq. Barlyq áýekompanıada mundaı jaǵdaılarda qoldanatyn túrli ádis-tásilder bar.
Ushaq kabınasyndaǵy komandır jáne ekinshi ushqyshtyń atqaratyn mindetteri bar. Búkil ekıpaj músheleri reıstiń qaýipsiz ári jaıly ótýi úshin baryn salady.
–Ekiniń biri ushqysh bola almaıdy. Al kásibı avıasıada júrgen qyzdardyń kóterer júgi edáýir aýyr shyǵar…
–Azamattyq avıasıada barlyq ushqyshqa birdeı talap qoıylady. Ushaq kabınasyndaǵy komandır jáne ekinshi ushqyshtyń árqaısysynyń atqaratyn jumystary ártúrli bolady. Er men áıel ushqyshta fızıologıalyq aıyrmashylyqtar bar ekeni ras. Biraq jumys qıyn bolǵanymen, densaýlyqqa mán berip, ózine kóńil bólýge ýaqyt tabylady.
Áýe qatynasy halyqaralyq talapqa saı bolýǵa tıis ekeni belgili.
Avıasıa – qarqyndy damyp kele jatqan salalardyń biri. Damyǵan eldermen básekelesip, olardyń deńgeıine jetý úshin bárin qysqa ýaqyt ishinde bir júıege keltirý kerek boldy. 1944 jyly memleketter arasyndaǵy halyqaralyq azamattyq avıasıa qyzmetindegi yntymaqtastyqty júzege asyratyn uıym quryldy. Chıkagoda ótken halyqaralyq konferensıada qurylǵan uıymǵa múshe elderdiń sany – 186. Qazaqstan táýelsiz el retinde azamattyq avıasıanyń ushý qaýipsizdigine qatysty normalar men erejelerdi saqtaý úshin 1994 jyly osy uıymǵa kirdi.
–«Ushaqta eń mańyzdy kez – ushý jáne qoný kezeńi» dep jatady. Sizge unaıtyn sát?
–Ol ras. Ushaqta barlyq jolaýshynyń nazaryn aýdaratyn da dál osy sátter. Ushaqty durys ushyrý men sátti qondyra bilý ushqyshtyń kásibıligin kórsetedi. Osy kezeńderde ushqyshtar kabınada eń kóp jumystardy oryndaıdy. Eki uqyshtyń jumysynyń basym kópshiligi, ıaǵnı 60–70 paıyzy qonatyn kezde bastalady. Dıspechermen baılanysqa shyǵyp, júıelerdi qarastyrady. Ushýǵa, odan keıin qonýǵa daıyndaıdy. Kóbi ushqyshtar avtopılotty qosa salady, qıyn eshteńesi joq dep oılaıdy. Árıne, avtopılot ushqyshtyń jumysyn jeńildetedi. Biraq, kabınada odan da bólek jumystar jeterlik. Mysaly, túngi 8 saǵattyq resti alyp qaraıyq. 8 monıtordy 30 mınýt saıyn tekserip, barlyq júıeniń jumysyn qadaǵalaý kerek.
Maǵan eń unaıtyn kez – ushaqtyń qaýipsiz jerge qonyp, tıisti áýejaıǵa jetýi. Ushaqpen kókke kóterilgen kez de emosıaǵa toly, ǵajap sát.
USHQYSH BOLAM DESEŃİZ...
– Qazir ushqysh bolǵysy keletin qyzdar kóbeıgen. Bolashaq áriptes-sińlilerińizge aıtaryńyz?
– Bul mamandyqty shyn júregimen jaqsy kórip, mol jaýapkershilikti sezine biletin adam ǵana tańdaıdy. Ushqysh bolǵysy keletin qyzdar sany kóbeıgenine qýanamyn. Qyzdar áleýmettik jelidegi paraqshama jazyp, surap jatady. Keńesterimdi berip turamyn. Men avıasıaǵa kelerde kóbinen, ásirese, er-azamattardan: «Sen qyz balasyń. Saǵan avıasıanyń keregi ne? Qyzdarǵa tán jumys iste!» degendi jıi estıtinmin. Osy rette, ata-anama alǵysym sheksiz ekenin aıta keteıin. Olar betimdi qaqpaı, árdaıym qoldaý kórsete bildi.
Mektep deńgeıinde matematıka men fızıkany jaqsy oqyp, aǵylshyn tilin joǵary deńgeıde meńgerse, kez kelgen qyz bala avıasıada oqı alady.
Qyzdarǵa aıtarym, eshteńeden qoryqpaı, armany aqıqatqa aınalýy úshin baryn salsa deımin.
- Qyzyq derek
- *Ushaqtyń kabınasyna kez kelgen adam kirip-shyǵa almaıdy. Tek bortserikterge ruqsat berilgen.
- *Reıs kezinde kabınadaǵy 2 ushqysh 2 túrli tamaq ishedi jáne ártúrli ýaqytta tamaqtanýy kerek. Eger bireýi tamaqtan ýlanyp qalsa, ekinshisi ushaqty júrgize beredi.
- * Komandır men ekinshi ushqysh bir otbasydan shyqsa, ıaǵnı bir-birine týys bolsa, avıasıalyq qaýipsizdikke baılanysty olar bir kabınada otyra almaıdy. Ushaqty birge tizgindeýge tyıym salynǵan.
- *Jylyna bir ret ár ushaqty naızaǵaı soǵady. Alaıda, odan jolaýshylarǵa qaýip-qater tóngen joq.
- *Uzaq saparǵa ushatyn bolsa, ushqyshtarǵa uıyqtaýǵa ruqsat berilgen. 2 ushqyshqa kezektesip, 40 mınýtqa deıin uıyqtaýǵa bolady. Biraq jerge tómendegenge deıin 20 mınýt qalǵanda 2 ushqysh ta oıaý bolýǵa tıis.
Suhbattasqan Gúljanat SEMBAEVA.