Aryq jelileri Almatynyń ınfraqurylymynda mańyzdy ról atqarady

Sý arnalarynyń jaǵdaıyn únemi nazarda ustaý qala kórki úshin ǵana emes, turǵyndardyń qaýipsizdigi úshin de mańyzdy. Aryq jelileriniń jasyl jelekterdi sýarýda, jaıly mıkroahýal qurýda da paıdasy kóp.

Jaqynda Almaty qalasy Ekologıa jáne qorsha­ǵan orta basqarmasy Almatynyń batys bóligindegi (Naýryzbaı, Áýezov jáne Alataý aýdandary) aryq jelisi qurylysynyń jobasyna talqylaý júrgizdi. Kezdesýde jobany júzege asyrýǵa kirisý týraly tap­syrma berildi.

Mamandardyń aıtýynsha, «Almaty qalasynyń batys bóligindegi aryq jelileri men nóser kárizderin salý jáne qaıta jóndeý» jobalyq smetalyq qujat­tamasy aıasynda qurylys-montajdaý jumystary aǵymdaǵy jyldyń 24 mamyrynda bastalǵan. Búginde qurylys jumystary ashyq konkýrstyń nátıjesi boıynsha Almaty qalasy Ekologıa jáne qorshaǵan orta basqarmasy men «SHEBERBUILD» jaýap­kershiligi shekteýli seriktestigi merdiger uıymy ara­synda jasalǵan kelisim-shart aıasynda júrip jatyr. Joba bo­ıynsha jalpy uzyndyǵy 119 shaqyrym aryq jelisine jóndeý jumystary júrgizilip, qajet jerine jańadan aryqtar tarty­lady. Aıta keteıik, eki jyldyq merzimge josparlanǵan joba aıasynda qala boıynsha 376 shaqyrym aryq jelilerin salý jáne qaıta qurý kózdelgen. Naqtyraq aıtqanda, 276 shaqyrym qaıta jóndeýden ótip, 100 shaqyrym jańa sý arnalary salynady.

Qazirgi tańda Almatynyń aryq jelisiniń jalpy uzyn­dyǵy 1525 shaqyrymdy quraıdy. 2020 jylǵy málimetterge súıensek, búginde aýdandarǵa qarasty 1138 shaqyrym, aýlalar aýmaǵynda – 245 shaqyrym, saıabaq aımaqtarynda – 60 shaqy­rym uzyndyqty quraıtyn aryq bar.

Ekologıa jáne qorshaǵan orta basqarmasy mamandarynyń sózine qulaq túrsek, bul baǵytta zamanaýı tehnologıalar paı­dalaný qolǵa alynǵan. Aıtýlarynsha, tótenshe jaǵdaılar oryn alǵan jaǵdaıda, máselen sý basý ýchaskelerin joıý qajet bolǵan kezde, apattyq-qalpyna keltirý jumystaryna daıyndyq ke­zeńinde kolektorlardyń, jabyq kanaldardyń jaǵdaıyn tekse­rý úshin robot qurylǵylary qoldanylady. Máselen, joǵaryda aıtylǵan kolektorlar men kanaldardyń qurylys jumystary aıaqtalǵan soń, olardy tekserý jumystarynda da osy robottar­dy qoldaný josparlanýda.

Búginde Almatyda barlyǵy 16 kolektor bar. Biraq olar­dyń 12-si isten shyqqan, apattyq jaǵdaıda bolatyn. Basqarma mamandary joǵaryda atalǵan joba aıasynda uzyndyǵy 16,2 shaqyrym bolatyn 12 kolektordy qaıta qalpyna keltirý ju­mystaryn júrgizgenin aıtyp otyr. Jalpy, aryq jelileriniń negizgi maqsaty – jańbyr men erigen qar sýyn qoldanystaǵy ózenderge burý nemese kolektorlyq drenajdyq jelilerge qosý ekeni belgili.

Jasyratyny joq, kóktemde erigen qar men jańbyr sýy arnasynan asyp, kóshelerdi kólge aınaldyryp jatatyn jaǵ­daılar, ókinishke qaraı keıde oryn alyp jatady. Sondyqtan qala aımaǵyndaǵy aryq júıelerine tolyqqandy jóndeý júrgizip, sý arnalarynyń sanyn kóbeıtýdi kezek kúttirmeıtin másele dep aıtýǵa bolady. Al eger bul jumystar nátıjeli bolyp, aıtyp kelmeıtin apattardyń aldyn alýda paıdasyn tıgizip jatsa, eshkim qýanbasa, renjimeıtini anyq.

TAQYRYPQA ORAI

Kóshe boıymen syldyrap aǵyp jatatyn aryqtar qala tarıhynyń bir bóligi ispettes. Biraq biz sol aryqtarǵa mán berip qaramaımyz. Al aǵa býyn ókilderi Almaty aryqtarynan aǵyp jatatyn sý sybdy­rynyń ózi erekshe kúıge bóleıtinin aıtyp, saǵyna eske alady. Kishi Almaty ózeninen bastaý alyp, Abaı dańǵylymen tómen qaraı zýlaı aǵatyn aryqtar jaıynda almatylyqtar ózderiniń áserli estelikterimen bólisip, biz bilmeıtin derekter aıtty.

Sypaıy JOLSEIİTOVA,  zeınetker:

Aryqpen aǵyp kelgen almalardy  jeı beretinbiz

1968-1972 jyldary shet tilderi ınstıtýtynda oqydym. Bizdiń stýdent kezimizde, Almatynyń aryqtary kere­met edi ǵoı, shirkin! Sharshaǵan kezde qurbylarymyzben aryqtyń jaǵasyna otyra qalyp, áńgime-dúken quratynbyz. Móldirep aǵyp jatatyn sýdan quddy bir ánniń áýeni estiletindeı bolatyn. Ol kezde jastar da óte mádenıetti edi. Úlkenderdiń eskertýine eshqashan renjimeıtin. Keıde tipti, aryqpen birge aǵyp kelgen alma, órikterdi alyp esh oılanbaı jeı beretinbiz. Aryqtaǵy sýlar tup-tunyq bolatyn. Qazirgi aryq jelilerine onsha kútim joq. Ásirese, jeke sektorlarda, jol boıyndaǵy aryqtarda turmystyq qaldyqtardyń jatatynyn jıi baıqaımyn.

Aman NÚSİP, qala turǵyny:

Jastyǵymnyń kýási

Bizdiń stýdent kezimizde kóshe boıyndaǵy aryqtarda móldir sý erkeleı syldyrap aǵyp jatatyn. Qazir qala zamanǵa saı damyp ja­tyr. Degenmen, sol kezdegi aryq­tar sekildi úzdiksiz sý aǵyp jata­tyn sý arnalary qazir az. Bul endi múlde bul baǵytta jumys júr­meıdi degen sóz emes. Máselen, men kúnde jumysqa bararda Ma­sanshy kóshesiniń boıymen jaıaý júremin. Aryq toly bolmasa da, sýy tap-taza aǵyp jatyr... Bul aryqtar meniń jastyǵymnyń kýási. Osy tusta arnaıy maman­darǵa aıtar ótinishim, jeke sektor­daǵy kóshelerdiń boıyna aryq jelilerin mindetti túrde júrgizi­lýin qadaǵalasańyzdar eken. Qala bıligi buǵan beı-jaı qaramaıdy dep senemiz.

Baǵdat MAQSATULY, jeke kásipker:

Kóshege sán beredi

Aryq jelilerin tek jańbyr sýyn aǵyzatyn nysan retinde ǵana qarastyrýǵa bolmaıdy dep oılaımyn. Almatynyń aryqta­ry kóshe bederiniń aıryqsha ból­shegi. Olar kóshege sán berip qana qoımaı, halyqtyń qolaıly ómir súrýi úshin qyzmet etip tur. Úl­ken aǵashtar jerasty sýymen qorektenetinin eskersek, aryq­tardyń jasyl jelekti sýarýda da mańyzy zor. Aryq jelileri birinshiden, aýany ylǵaldandy­rýǵa septigin tıgizse, ekinshiden, qala kóshelerin sý basýdan saq­taıdy. Sonymen qatar, jasyl- jelek sýaryp, aýa quramyn du­rystaýǵa járdemdesedi. Sondyqtan qala kósheleriniń barlyǵynda sý arnalarynyń bo­lýy tıis.