Demokratıalyq qoǵamnyń qalyptasýynda referendým ınstıtýtynyń orny erekshe
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda 2024 jylǵy 6 qazanda elimizde Atom elektr stansıasyn salý boıynsha jalpyhalyqtyq referendým ótetinin aıtty. Sońǵy jyldary elimizde AES salýdyń tıimdiligi men múmkin bolatyn qateri týraly aýqymdy talqylaýlar men tyńdalymdar ótýde. Árıne, strategıalyq mańyzdy sheshim bolǵandyqtan halyqtyń únine qulaq asyp, barlyq tarapty tyńdaý – elimizdiń halyq únine qulaq asatyn memleket tujyrymdamasy aıasynda óte mańyzdy qadam.
Búginde Qazaqstanda referendým ótkizýdiń biregeı júıesi qalyptasty desek te bolady. Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary referendým saıası ókilettilikti uzartýmen shektelse, endi mańyzdy strategıalyq sheshimder boıynsha halyqpen tikeleı aqyldasý, qoǵam pikirin tyńdap, saıası kópshiliktiń kózqarasyn zerdeleý úrdisi qalyptasty.
Osy rette «referendým degenimiz ne?» degen zańdy suraq týyndaıdy. Referendým degenimiz – elimizde ótkiziletin jalpyhalyqtyq daýys berý prosesi. Qoǵamdyq ómirdiń mańyzdy máseleleri referendýmda sheshilip, anyqtalady. Ádette referendým barysynda eki suraq qamtylady. Maqalamyzda saıası ǵylymdaǵy referendým prosesiniń máni men mazmunyn taldap, onyń elimiz úshin qazirgi tańdaǵy mańyzyn taldap kórelik.
Táýelsiz Qazaqstanda Prezıdent ókilettigin uzartý jónindegi alǵashqy respýblıkalyq referendým 1995 jyly 29 sáýirde ótti. Ekinshi referendým – konstıtýtsıalyq másele boıynsha 1995 jylǵy 30 tamyzda uıymdastyryldy. Referendýmǵa «Siz jobasy 1995 jyly 1 tamyzda baspasózde jarıalanǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Konstıtýsıasyn qabyldaısyz ba?» degen suraq qoıyldy.
Bıylǵy referendýmda «Siz Qazaqstanda atom elektr stansıasyn salýǵa kelisesiz be?» degen suraqqa jaýap beretin bolamyz.
ARNAIY ZAŃNAMA NEGİZİNDE JÚZEGE ASADY
Halyqaralyq tájirıbeden kórgenimizdeı, azamattyq qoǵam qalyptasqan, demokratıaly elderde mańyzdy saıası máseleler boıynsha jıi jalpyhalyqtyq referendým ótkiziledi. Basty maqsaty – naqty suraq aıasynda saıası elektorattyń pikiri negizinde sheshim qabyldaý. Referendýmdy ótkizý prosedýrasy Ortalyq saılaý kommısıasy negizinde júzege asyp, naqty máseleni halyq bolyp talqylap, ortaq sheshimge keledi. Referendýmǵa azamattardyń qatysýy erikti túrde júredi. Referendýmda azamattar jarıalylyq prınsıpterine negizinde, jasyryn daýys berý arqyly jalpyǵa birdeı, teń jáne tóte qatysady.
• Eliniń bolashaǵyna beı-jaı qaramaıtyn árbir saıası saýatty azamat úshin referendým arqyly óz pikirin bildirý – árkimniń azamattyq paryzy.
Jalpyulttyq referendým Qazaqstan Respýblıkasynyń 1995 jylǵy 2 qarashadaǵy №2592 Konstıtýsıalyq zańy negizinde bekitilgen «Respýblıkalyq referendým týraly» zańnama aıasynda retteledi.
Zańnama boıynsha referendýmnyń talqysyna: Respýblıka Konstıtýsıasyn, konstıtýsıalyq zańdaryn, zańdaryn qabyldaý, olarǵa ózgertýler men tolyqtyrýlar engizý jáne respýblıkanyń memlekettik ómiriniń ózge de neǵurlym mańyzdy máselelerin sheshý qoıylady.
• Elimizde zańnamalyq aktiler boıynsha, mańyzdy strategıalyq saıası sheshimder boıynsha referendým ótkizýdiń biregeı joly, qazaqstandyq modeli qalyptasty.
Memleket basshysy Qasym- Jomart Toqaev Ata Zańymyzǵa tolyqtyrýlar men ózgertýler engizý boıynsha 2022 jylǵy 5 mamyrda taǵy bir referendým ótkizý týraly Jarlyqqa qol qoıdy. Referendým 2022 jyldyń 5 maýsymynda ótti. Konstıtýsıaǵa engizilgen túzetýler men tolyqtyrýlar boıynsha ótkizilgen bul respýblıkalyq referendýmnyń maqsaty – jańa memlekettik úlgige, memleket pen qoǵamnyń ózara is-qımylynyń jańa formatyna kóshý barysynda Konstıtýsıanyń 33-babyna ózgerister engizý. Referendým qorytyndysy boıynsha oǵan elimizde saılaý quqyǵyna ıe azamattardyń 68,06 paıyzy qatysyp, ún qosty. Nátıjesinde daýys bergenderdiń 77,18 paıyzy Konstıtýsıaǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizýdi qoldap, mańyzdy sheshim qabyldandy.
Referendýmnyń áleýmettik saıası mánge ıe tusy – halyq únine qulaq asatyn memleket qalyptastyrý. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Joldaýda atap ótkenindeı, respýblıkalyq referendým ótkizý arqyly azamattardyń óz tańdaýyn jasaýyna, ún qosýy úshin resmı múmkindik qalyptasady.
Osy oraıda eskeretin mańyzdy ustanymdar bar ekenin bilgenimiz jón. Halyqaralyq tájirıbeden kórgenimizdeı, mańyzdy saıası prosester qarsańynda referendýmda talqylanatyn máseleler boıynsha aýqymda tyńdaýlar men talqylaýlar bolady. Referendýmǵa daýys berý, saılaýda kandıdattyń baǵdarlamasy negizinde azamattyq tańdaý jasaýǵa óte uqsas bolǵanymen, birshama erekshelikterge ıe. Saılaýda partıaǵa nemese kandıdat baǵdarlamasyna qarap daýys bersek, referendýmda naqty qoıylǵan suraqqa ıá nemese joq dep jaýap beremiz.
Árıne, bul turǵyda daýys berýge tańdaý jasamastan buryn azamattardyń atalmysh taqyrypty aýqymdy zerttep, kásibı mamandardyń pikirine qulaq asyp, sheshimge sanaly túrde kelýi qajet.
Elimizde 6 qazanda josparlanǵan respýblıkalyq referendýmda «Siz Qazaqstanda atom elektr stansıasyn salýǵa kelisesiz be?» degen suraqqa jaýap beretin bolamyz. Atalmysh suraqtyń salmaǵy men yqpalyn tolyq sezinip, naqty sheshim qabyldaýda aýqymdy taldaýǵa negizdelgen maqalalardyń máni bólek. Bul turǵyda atom elektr stansıasynyń múmkindigi men áleýeti, mańyzy men múmkin bolatyn qaterleri týraly keleli saraptamalarmen tanysyp, oı qorytýda otandyq buqaralyq aqparat quraldarynyń orny erekshe.