Ýaqyt alǵa ozyp, jyldar jyljyp, saǵattar syrǵyǵan saıyn surapyl soǵys taqyryby ózektiligin joıǵan joq. Ádilettilik pen qastandyqtyń ara-jigin ajyratqan Uly Otan soǵysynyń aıaqtalǵanyna 78 jyl toldy. Osynaý ýaqytta talaı áńgimeler jazyldy. Desek te, aıtyldy dep qarap qalýǵa bolmaıdy. Tarıhtyń sarǵaıǵan sary paraqtaryn ashqan saıyn túrli aqparattar shyǵyp, iz-túzsiz joǵalǵan qart jaýyngerlerdiń esimi anyqtalyp jatyr. Sondyqtan da bul taqyryp ózektiligin joıǵan emes.
Kóktemniń jaıma-shýaq kúninde taza aýada júrý maqsatynda kóshe boılap júrip kelem. Júıtkigen kólik, ary-beri aǵylǵan adamdar. Barlyǵy da qý tirliktiń qamyn jep júr. Biri tańerteńgilik jumysyna asyqsa, endi biri túngi jumysynan shyǵyp, úıine asyǵýda. Áıteýir, qym-qýyt tirshilik. Ásirese, búgingi zymyraǵan mynaý ýaqytta janyńdy jaldap júrip istegeniń ózińe paıda bereri anyq. Túrli oı jeteginde birshama jer júrip tastappyn. Qaıda kelgenimdi baǵamdaý maqsatynda jan-jaǵymdy sholýym sol eken, aýla ishinde keýdesi orden-medalǵa tolǵan aqsaqal shyǵyp keledi. Aýylda ósken qara domalaq birden aqsaqaldyń jaǵdaıyn bilý maqsatynda qolymdy soza júgirdim. «Qazaq úlkendermen qolyn keýdesine qoıyp amandyq surasqan. Onyń ústine búgingi jaǵdaı da soǵan alyp keldi», - dep bir kúlip aldy qarıa. Baıqaımyn, júrisi shıraq, áńgimesi tyń. Ákem barda úıden aqsaqaldar úzilmeıtin. Biraz ýaqyt ótipti aqpeıil aqsaqaldarmen áńgime qurmaǵaly. Bir sheti óz ákeme degen saǵynyshym da bar. Áıteýir, álgi aqsaqaldy áńgimege tarttym.
- Ata, neshege keldińiz?
- Bıyl kúzde toqsannyń jeteýine jetem!
- Toqsan degen jas qalaı eken? - dep men de qoımadym. – E, balam! Árbir jasqa tolǵan saıyn adam aldyna úmitpen qaraıdy. Al toqsanǵa tolǵannan keıin burylyp artyńa qaraıdy ekensiń. Keıingi urpaqtyń júris-turysy, istegen isi qyzyq bola beredi eken.
- Búgingi jastardyń bet alysyna kóńilińiz tola ma?
- Tolǵanda qandaı! Búgingi zaman jaqsy zaman. Barlyǵy bar. Jetkilikti. Tek erinbeı isteý qajet. Bizdiń balalyq shaǵymyz qıyn-qystaýda ótti. Bala bolyp oıyn oınamadyq. Bizdi zaman erte eseıtti. Endi esimizdi jıyp, elge qyzmet etemiz dep jatqanda soǵys oty tutandy. Otanyńa qaýip tóngende qarap qalasyń ba? Qolymyzǵa qarý ustaýǵa týra keldi, - dep aqsaqal sál oılandy.
Maǵan da keregi - aqsaqaldyń esti áńgimesin estip, aqylyn tyńdaý. Janym jaı tabar emes. Áńgimeniń tıegi aqtaryla berse eken dep turmyn.
- Meniń esimim Qambar. Ákem batyr atalarymyz sekildi bolsyn dep qoıypty. Ákem Ámir, onyń aǵasy da kóp jasaǵan, kóp kórgen adamdar boldy. Jas kezimde tús kórdim. Qara jylan kelip deneme oralyp alypty. Oralǵan saıyn belimdi qaıystyryp qysyp barady. Sodan kelip shaqty ǵoı álgi jylan. Shoshyp oıandym da, ákeme jaman tús kórdim dep aıttym. Ákem bolǵan oqıǵany tyńdap otyryp, uzaq jasaıdy ekensiń dedi. Mine, qazaqta tústi jaqsyǵa jory degen osy bolar. Shúkir!
- Qaı óńirde dúnıege keldińiz? - dep qazbalaı bastadym.
- Men 1924 jyly 25 qazanda Qostanaı oblysyna qarasty Kúntımes aýylynda dúnıege keldim. Jastaıymyzdan eńbek ettik. 1942 jyldyń tamyz aıynda Oral áskerı okrýginiń 3-shi oqý brıgadasynyń mergendik mektebin aıaqtadym. Sosyn birden maıdanǵa attandyq. Alǵash Kalının armıasynyń 4-soqqyly áskeriniń 119 atqyshtar polkiniń quramynda boldym. Alǵashqy sátte óte aýyr boldy. Yzyńdaǵan oqtyń arasyna túsý ońaı emes eken. Aspannan aqyryp bombalar túsken kezde tyǵylatyn jer tappaı qalasyń. Keıinirek oǵan da úırendik. Joǵary basshylyqtyń tapsyrmasyn oryndaý basty mindet boldy. Keıin 1-Baltyq jaǵalaýy jáne 3-Belarýs maıdanynyń quramynda boldym. Ol kezdegi qıyndyqty eshkimniń basyna bermesin, - dep kózin jumdy aqsaqal. Men áńgime úzilip ketpesin degen nıetpen ary qaraı suraqtardy údete tústim.
– Soǵys bolǵan soń, jaralaný bolady ǵoı. Jaraqat alǵan kezińiz boldy ma? Bolsa, esińizde bar ma?
- Áı, óziń oıla! Jańbyrsha jaýǵan oq. Tóbeńnen tastalǵan bombalar. Sonyń ishinde júrip, deneme oq darymady desem, ótirik qoı. 1944 jyldyń kóktem mezgili bolatyn. Jaýmen betpe-bet keldik. Eki jaq ta berilgisi kelmeıdi. Bir kezde jaýdyń snarády jaryldy da, birdeńe keýdeme kelip tıdi. Sodan keýdeni kótere almaı jatyp qaldym. Esimdi jısam, sanıtarlar keýdemdi orap tastaǵan. Oń qolym kótertpeıdi. Sóıtip, maıdannan tys qaldym. Úsh aıdaı em qabyldaǵan soń qaıta soǵysqa kiristik. Bul kezdegi soǵys basqasha boldy. Bizdiń polk ketip qalǵandyqtan, Polsha mańynda boldyq. Kúndiz aýyldardy aralasań, er-azamattar júredi. Keshkisin álgi er-azamattar bizge qarsy oq atady. Iaǵnı, shpıondarmen soǵys bolyp ketti. Bul qan maıdan soǵystan da qıyn boldy. Kimdi ataryńdy bilmeısiń. Barlyǵy qarapaıym halyq sekildi. Adamǵa aldymen jan tátti eken. Kimniń shpıon ekenin lezde ajyratyp aldyq. Osyndaı da soǵys kórdik. Qaraǵym, ýaqyt óte kóp nárse umytylady eken ǵoı. Soǵys jolyn da umyta bastadyq. Endi bolashaǵymyz jarqyn bolsyn! - dep suraqty qysqart degendeı boldy.
Men aqsaqaldy qınaýdy jón kórmedim. Sóıtip, ǵasyr jasaǵan atamyzdyń amandyǵyn tilep, óz jónimmen júre bastadym.
Nurǵısa Sahov