Almaty qalasynyń aýa baseınin jel rejımin eskere otyryp, tútinnen tazartý boıynsha sáýlet-qala qurylysy sheshimderin ázirleý
Almaty qalasynyń qazirgi jaǵdaıy taldanyp, Almaty qalasynyń aýa aınalymynyń erekshelikterine arnalǵan zertteýlerge sholý jasaldy. Nátıjesinde qalanyń nashar jeldetilýi, keı jerlerde jeldiń bolmaýy anyqtaldy. Bul ony jasaý kerek degendi bildirdi. Ol úshin aýa massalarynyń qozǵalysynyń fızıkalyq zańdylyqtary, halyqtyq ádister jáne qazirgi zamanǵy álemdik analogtar zertteldi. Nátıjesinde úsh baǵytta aýa aǵyndarynyń májbúrli qozǵalysyn qurý boıynsha mindetter anyqtaldy: kóldeneń, tik jáne taýly alqap, olardy júzege asyrý úshin teorıalyq modelder ázirlendi jáne kompúterlik modeldeýge arnalǵan 3D keskinder jasaldy. Kompúterlik modeldeýdi taldaý ınovasıalyq usynystardyń tıimdiligin kórsetti, onyń negizinde Almaty qalasynyń jel rejımin jalpy baǵalaýdy eskere otyryp, qala qurylysy jáne sáýlettik dızaın boıynsha jalpy usynystar jasaldy.
Maqsat:
Almaty qalasynyń ekologıalyq máselelerin sheshý, qorshaǵan ortanyń sapasyn jaqsartý maqsatynda aýmaqtardyń qala qurylysynyń ekologıalyq jaǵdaıyn boljaý jáne ekologıalyq baqylaýdy júzege asyrý, olardy jaqsartý ádisterin ázirleý.
Usynylatyn sheshimder:
- Almaty qalasynyń aýa baseınine damýdyń áserin matematıkalyq modeldeý;
- Aýa baseıniniń aerasıasyn jaqsartýdyń sáýlet-qala qurylysy ádisterin ázirleý;
- Ázirlengen jobalarǵa túzetýler engizý kezinde ádisterdi engizý; olardy ǵımarattar men qurylystardy odan ári jobalaýda, qalany damytýda qoldaný;
- Almaty qalasynyń ekologıalyq jaǵdaıyn jaqsartý úshin naqty jaǵdaılar jasaý.
Máseleni arhıtektýralyq ádistermen sheshý úshin eki máseleni sheshý kerek:
№1 másele: geografıalyq jaǵdaıǵa baılanysty jylyna 200-ge jýyq kún tynyshtyq bolady, bul jeldiń tarap ketýine múmkindik bermeıdi. Jel jasaý tehnıkasy qajet!
№2 esep: qaladan 200-300 m bıiktikte tútindi jerge qaıtaratyn ınversıalyq qabat paıda bolady. Bul qabatty tesý kerek!
Biz, sáýletshiler, bul bilimdi sáýlet ónerine ǵana bere alamyz, munda biz aerodınamıka zańdaryna sáıkes kompozısıalar jasalýy kerek ushaqtarmen de aınalysamyz.
Kontrast aımaqtaryn qurý kezinde jel paıda bolady:
kún – kóleńke, jer – sý, aq – qara, ystyq – sýyq, ashyq – tuıyq keńistik ... kún – kóleńke, jer – sý, aq – qara, jylý – sýyq, ashyq – jabyq keńistik ...
Sáýletshiniń osy qarama-qarsy aımaqtar arasynda baılanystar jasaýy mańyzdy, mysaly: arkalar, terrassalar arqyly ornalastyryńyz, ǵımaratty tirekterge kóterińiz nemese ǵımaratqa sý betterin saýatty túrde ornalastyryńyz. Le Korbúze mysaly: tirekterdegi ǵımarattardy jeldetý arqasynda Brazılıa qalasyn masalardan azat etti.
Sheshimder:
Kóldeneń (ǵımarattardaǵy pırsıng doǵalary) jáne vertıkaldy ınversıa qabatyn tesý
Bernýllı effektisi negizinde bizdiń qalamyzdan 200-300 m bıiktikte turaqty ınversıa qabaty paıda bolady, ol tútinniń taralýyn boldyrmaıdy, sonymen qatar zıandy zattardyń búkil alaýyn jerge qaıtaratyn ekran retinde qyzmet etedi. Osylaısha olardyń tútin konsentrasıasyn birneshe ese arttyrady. Iaǵnı, siz ben biz óte tyǵyz jabyq qaqpaǵy bar zıandy hımıalyq zattar bar ydysta turamyz.
Bul «qaqpaqty» jaryp shyǵý kerek
Bernýllı effektisi men sýdyń qasıetterin avtor 2006 jyly Jandosov pen Navoı kósheleriniń qıylysyndaǵy «Taý-Samal» MJK qala qurylysy kesheninde paıdalanǵan. «Qýat-Proekt» ınstıtýty Bernýllı effektisin paıdalanatyn ortalyq ǵımarattyń arqasynda qurylys aınaladaǵy lastanǵan aýany tartyp alady jáne kómirqyshqyl gazyn shyǵarar aldynda ottegige aınaldyrady. Ol sondaı-aq aýmaqty qamtamasyz etý úshin qajetti energıany óndiredi.
Qalalyq ortada, shaǵyn arhıtektýralyq formalarda tútinge qarsy turý múmkin
Sondaı-aq ýly zattardy ydyratatyn katalızator tıtan dıoksıdin de qoldanýǵa bolady. Onyń negizinde beton, panelder, boıaýlar, ózin jáne qorshaǵan aýany tazartatyn tereze shynylary sıaqty qurylys materıaldary jasaldy.
Mádenı-tarıhı sáýlet ónerinde aerasıalyq effektilerdi qoldaný
Bizdiń ata-babalarymyz aerodınamıka zańdaryn jaqsy bilgen jáne olardy sáýlet ónerinde sátti qoldanǵan. Olar jeldiń aǵynyn ustap alyp, ony úı-jaıǵa baǵyttady.
Avtor ejelgi Mysyrdan bastap, halyqtyq efır ádisterin jaqsy zerttegen. Qazaqstanda qorjyn-úıler bolǵan.
Aýla keńistigi, aıýandar – jaǵymsyz faktorlar ońǵa aınalatyn ótpeli keńistikter. Sý óte belsendi ortasha sapaly aýystyrǵysh bolyp tabylady. Ol fızıkalyq jáne psıhologıalyq deńgeıde jaılylyq jasaıdy, kórneki áserler jasaıdy. Sý keńistigin paıdalaný kezinde ǵımarat ishindegi mıkroklımatty jeldetý jáne uıymdastyrý ádisteri.
Sonaý 80-jyldary avtor sheberhanalarda shań men jylýdy sóndirýge arnalǵan ónerkásiptik qondyrǵylardy zerttegen. Nátıjesinde oǵan qalalyq ortaǵa, tumandanýǵa arnalǵan nysandar, sý perdeleri, ekrandalǵan júıeler usynyldy.
Sondyqtan, Tastaqta qolaıly mıkroklımat jasaý úshin tuman túzetin nysandardy, bult túrindegi baǵyttalǵan aǵyndy paıdalaný jáne Almatyda qabiletti mamandary bar jańbyr jaýatyn qondyrǵylardy paıdalaný josparlandy.