"Aporttyń dámi – meniń balalyq shaǵymnyń esteligi. Men bul almany ákemmen baılanystyramyn. Bizdiń saıajaıda túrli alma aǵashtary ósti, olardyń ishinde aport ta bolatyn. Bul úlken, baldaı tátti qyzyl alma edi. Anamnyń aport pen qyzanaq qosqan salatyn unatatyny esimde. Aporttyń kólemi sondaı úlken edi, tańǵy asqa bir alma jep alyp, kúni boıy oınap júretinbiz. Bir kılogramm almany qolda ustap turý qıyn bolatyn. Ókinishke oraı, naǵyz aportty qazir taba almaı júrmin, bul qazirgi almalarǵa uqsamaıdy", – dedi Taısıa.
Ótken jeksenbide almatylyqtar Qala kúnin atap ótti. Merekege 130 tonna alma ákelindi, jármeńkelerde satyldy. Keıbir almalardyń janynda "bul aport" dep jazylǵan. Alaıda, turǵyndar bul aport emes dep shaǵymdandy. Taspanews.kz tilshisi ǵalymdarmen suhbattasyp, aporttyń shynymen joıylyp ketkenin jáne ony qaıta qalpyna keltirý múmkin be degen suraqtarǵa jaýap izdedi.
Erekshe kútimdi talap etetin alma túri
Qazaq jemis-kókónis sharýashylyǵy ǴZI "Talǵar" fılıalynyń dırektory Saǵı Soltanbekov aport aǵashtarynyń sany qazirgi tańda nebári 416 myń ekenin aıtty.
"Al 1970 jyly Almaty oblysynda 3 mıllıonǵa jýyq aǵash bolǵan. Bul aıyrmashylyq birneshe sebepke baılanysty: baqtardyń durys ornalaspaýynan, otyrǵyzylǵan aǵashtardyń retsiz kóbeıýinen, vırýstyq ınfeksıalar men agrotehnologıalardyń buzylýynan", – dedi Soltanbekov.
Onyń aıtýynsha, aport aǵashtarynyń sapaly ónim berýi úshin Almaty oblysynyń taýly aımaqtarynda, teńiz deńgeıinen 900-1250 metr bıiktikte ósýi kerek.
"Másele bar almalardy saqtaýda ǵana emes, sonymen qatar aportty qaıta jandandyrý boıynsha ǵylymı jumys júrgizýde. 2015 jyly aýmaǵy 5 gektar bolatyn aport pen M. Sieversii kombınasıasy jasalǵan baq salyndy. 2023 jyly alǵashqy ónim jınaldy, ár jemistiń salmaǵy 370-400 g boldy", – dedi maman.
Aport genofondy saqtalǵan
Qazaq ulttyq agrarlyq zertteý ýnıversıtetiniń profesory Maıra Esenalıeva aporttyń genofondy saqtalǵanyn, biraq onyń óndiristik naryqta básekege qabiletsiz ekenin aıtty. Sebebi aport uzaq saqtalmaıdy jáne qazirgi zaman talaptaryna sáıkes kelmeıdi.
"Aport joıylyp ketken joq, onyń genofondy saqtaldy. Biraq ony keńinen ósirý ekonomıkalyq turǵyda tıimsiz", – dedi maman.
Qazirgi tańda aport negizinen Qyrǵyzstan men Qazaqstannyń taýly aımaqtarynan ákelinedi.
"Bakterıalyq kúıik – qazirgi ýaqytta eń úlken másele. Biz búkil almurt baqtaryn joıyp, almurt tapshylyǵyna ushyradyq. Bakterıalyq kúıik aportqa da áser etti, jáne bul aýrýmen kúresý qıyn bolyp tur", – dep túsindirdi sarapshy.