Telefon alaıaqtary «men banktiń qaýipsizdik qyzmetinen habarlasyp turmyn, bireýler sizdiń atyńyzǵa nesıe almaq» degen sqemamen jumys isteıtini barshaǵa málim. Degenmen, olarǵa senip qalatyn adamdar áli de bar. Bul tańqalarlyq jaıt. Nege olaı? Ózińizdi qalaı qorǵaı alasyz?
Bul týraly psıholog Dmıtrıı Dábın aıtyp beredi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Biz alaıaqtar qoldanatyn ádisterdi jáne olarǵa qalaı qarsy turý kerektigin taldap shyqtyq. Mátin sengish jaqyndaryn alaıaqtardan saqtap qalǵysy keletinder men kinásinen aryla almaı júrgen alaıaqtardyń qurbandaryna da qyzyqty bolady.
Ózin bank qyzmetkerimin dep tanystyryp, adamdardy qorqytyp, mobıldi bankıngtiń parolin surap, aldap aqshasyn ıemdený sıaqty aldaý áreketteri burynnan belgili. Alaıda, buǵan senip qalatyndar da az emes. «Nege?» degen suraqqa psıholog bylaı jaýap berdi:
– Telefon alaıaqtary – óz isiniń sheberi. Olar kún saıyn ondaǵan adamǵa qońyraý shalyp, aldaý arqyly sheberlikterin shyńdaıdy, olar kez kelgen adamdy aldap soǵady. Olar qarapaıym, biraq óte tıimdi mehanızmderdi qoldanady, jábirlenýshini qorqytady, ábigerge salady. Bul rette adamdardyń jalpy bilimi, ıntellektisi esh mańyzdy emes. Bári de qorqady, aldanady. Biraq mundaı sqemalardyń bar ekendigi jáne olardyń osylaı jumys isteıtinin bilý adamdarǵa aldanyp qalmaýǵa kómektesedi.
– Bireý qorqytqan kezde, sabyrlyq saqtaýǵa múmkindik beretin psıhologıalyq ádister bar ma?
– Eń aldymen, kidirip, birer ýaqyt kútińiz. Eger janyńyzda bireý bolsa, az da bolsa onymen sóılesińiz. Bul dúrbeleńge berilmeı, bolyp jatqan jaǵdaıdyń mán-jaıyn túsiný úshin qajet. Bul rette áleýmettik alańdaýshylyq tetikteri jaqsy jumys isteıdi, ıaǵnı, bizge jaqyn jáne bóten adamdardy taný mehanızmi, sońǵylaryna degen senimsizdik. Másele mynada, adamdar ózin qorqytyp jatqanyn birden túsinbeıdi, biraq ishteı úreıdiń artqanyn bilemiz. Eger adam osyny sezse, onda sóılesýdi toqtatyp, telefondy qoıyńyz.
– Al eger adam alaıaqtardyń qońyraý shalyp jatqanyna kúmándanyp, bank qyzmetkerimen sóılesip turmyn dep oılap, áńgimeni toqtatyp, dórekilik tanytýdan qoryqsa, ne isteý kerek?
– Eger qoryqsańyz, qandaı da bir banktik operasıalardy júrgizýge kelisim bermeıtinińizdi aıtyp, telefondy qoıyńyz. Ne bolmasa qazir sóılesý yńǵaısyz, qaıta qońyraý shalamyn dep aıtyńyz. Eń bastysy – jaýap kútpesten telefon tutqasyn qoıý. Men aıtqandaı, alaıaqtar – kásipqoı, olardy óz alańynda jeńemin dep oılamańyz. Eger qorqynysh pen úreı basylmasa, onymen sóılesip bolǵan soń kartańyzda kórsetilgen nómir boıynsha bankke qońyraý shalyp, shottaryńyzdyń qaýipsizdikte ekenine kóz jetkizińiz.
– Telefon alaıaqtaryn alǵashqy sózden-aq tanýǵa bolatyn qandaı da bir belgiler bar ma?
– Joq, ókinishke oraı, ondaı sózder joq. Alaıaqtar óte senimdi sóıleıdi, bank salasynyń mamany emes adam olardy anyqtaı almaıdy. Olar ózderin qaýipsizdik boıynsha maman nemese bank qyzmetkerimin dep tanystyryp, adamnyń senimine kiredi, «óziniń bedelin kórsetip», sizden artyq biletinin jáne olardy tyńdaýǵa mindetti ekenińizdi bildiredi. Eger bireýler qońyraý shalyp, buıyra sóılesse, al siz alańdap, qorqa bastasańyz, onda saq bolǵanyńyz jón. Telefondy qoıyp, bankke nemese sol adam qońyraý shalǵan mekemege habarlasyńyz.
– Qarttardy nemese sengish jaqyndarymyzdy qalaı qorǵaı alamyz?
– Olarǵa telefon kitapshasynda jazylmaǵan nómirlerden kelip túsken qońyraýlarǵa múldem jaýap bermeńiz dep eskertińiz. Biraq bul 100% qorǵamaıdy, qazir alaıaqtar nómirlerdi qoldan jasaı alady. Sondyqtan, olar kimmen sóılesse de, eger áńgime aqsha – zaımdar, banktik kartalar, nesıeler týraly bolsa, onda dereý telefondy qoıyp, bankke nemese qońyraý shalǵan kisige qaıta habarlasyp, shynymen solardyń habarlasqanyna kóz jetkizgen jón.
– Eger alaıaqtardyń aılasyna túsip, aqshańnan aıyrylsań, óz-ózińdi kinálaý seziminen qalaı arylýǵa bolady?
– Adamnyń alaıaqtar úshin ashýǵa berilýi nemese aqshasyn joǵaltqanyna ókinýi – bul qalypty emosıalar, olardy bastan ótkerý kerek. Adam óz-ózin kinálaýy múmkin, bárimiz de pendemiz, bárimiz de qatelesýimiz múmkin ǵoı. Bireý alaıaqtarǵa aldanyp qalsa, bul onyń aqymaq ekenin bildirmeıdi. Osyny esten shyǵarmaý kerek.