Búgin – Ákeler kúni. Bul mereke mamyrdyń ekinshi jeksenbisinde atalyp ótken Analar kúniniń izin ala, úshinshi jeksenbide toılanady. Atalǵan erekshe mereke otbasy ınstıtýtyn nyǵaıtýǵa, analar men ákelerdiń mártebesin kóterýge, otbasylyq qundylyqtardy damytýǵa, áýlettegi jaqyndyqtyń, bir-birine degen qurmet-yqylastyń berik ornyǵýyna jáne shańyraqtaǵy bereke-birliktiń artýyna yqpal etedi.
Osynaý erekshe meıram kúni profesor, QR Bilim berý isiniń úzdigi, Y.Altynsarın atyndaǵy tós belginiń ıegeri Kúlásh OŃALBAEVA hanymnyń áke bedeli, ana róli, jalpy, erli-zaıyptynyń qarym-qatynasy, olardyń otbasyndaǵy kelbeti qandaı bolýy kerek degen turǵydaǵy oı-pikirlerin nazaryńyzǵa usynamyz.
– Erli-zaıyptyǵa birinshi kezekte ne kerek deısiz be? Eki jasqa bolattaı beriktik, anaý-mynaýǵa shaǵyla qoımaıtyn shydam, taýsylmas tózim kerek. Men ózimshe bylaı bólip qoıǵanmyn: 20-30 jastyń aralyǵy – mahabbat kezeńi, 40 jas – balalardy ósirý, jetkizý, 50-ge taıaǵanda nemereni aınalyp-tolǵaný kezeńi. Al 60 jas – osynyń bárine esep beretin kez. Eń alǵash bir-birińdi súıip qosylasyń, ol mahabbatyńnyń naǵyz jalyndap turǵan shaǵy. Ýaqyt óte kele sezimiń syılastyqqa ulasa bastaıdy, erińe (zaıybyńa) qansha jerden renjip tursań da saǵyn syndyrǵyń kelmeıdi, sonyń yǵyna jyǵyla salasyń. Sosyn syılastyǵyń birte-birte qımastyqqa ulasady. Odan soń múldem eshteńege qımaısyń. Burqyldap sóılep júrse de, onysyn qandaı oımen, neni meńzep turǵanyna sheıin bilip, baǵamdap turasyń, sondyqtan onysyna mán de bermeısiń. Meniń otbasylyq tájirıbemnen uqqanym osy.
Shalym meni bir kózqarasymen-aq baǵyndyratyn, sonysymen yqtyryp jiberetin, sosyn bárin túsine qoıamyn. Oń qasyn kótergende neni meńzedi, al sol qasyn qaıshylaǵanda ne unamady, sonyń bárin jattap alasyń. Mende de minez jetip-artylady, biraq otaǵasyma eshqashan qarsy kelgen adam emespin. Qasıetińnen aınalaıyn qazekem erińdi, ákeńdi syıla demep pe edi. Erli-zaıypty renjiskende biri sabyrǵa túse qalýy tıis, áıtpese ot shyǵady.
Ol kisi oblys deńgeıinde jumys istedi, ári aýyr, kúsh qurylymy salasy, qyzmet babynda nebir kúrdeli oqıǵalar bolyp jatady. Baspaldaqpen ekinshi qabatqa kóterilip kele jatqandaǵy aıaq alysynan-aq kóńil kúıin bile qoıatynmyn. Mazasy qashyp kele jatqanyn seze qoısam, balalarǵa: «Dereý jınalyńdar, ákeleriń kele jatyr!» – degenimniń ózi-aq jetkilikti bolatyn.
Qyzmetine kóleńke túsirmes úshin úıdiń usaq-túıegin eshqashan oǵan bildirtken de, aralastyrǵan da emespin. Aǵaıyn-týystyń keıbir máselesin de bilmeı qalatyn kezderi boldy, bárin yń-shyńsyz ózim sheshýge tyrysatynmyn. Men óz dastarqanyma, ol óz bosaǵasyna ıe bola bildi. Árqaısymyz óz jumysymyzdy, óz ornymyzdy biletinbiz. Tyńkeńdi úıbasty qylǵanym joq, eldiń, halyqtyń adamy boldy. Al qazirgi ajyrasyp ketip jatqan keıbir jastarǵa bálkim shynaıy sezim jetpeı jatqan shyǵar. Rıasyz súıseń, sen sol adamnyń jolynda bárine tózesiń, bárin qurban etesiń, – deıdi Kúlásh Ońalbaeva.
***
Úı bolǵan soń ydys-aıaq syldyramaı tura ma, qandaı jaǵdaı bolyp jatsa da Kúlásh apaı jaryna birde-bir ret «seniń anań...», «seniń týysyń...» degen áńgime aıtqan emes. «Kúıeýimniń týysy – endigi jerde meniń de týysym» – Kúlásh apaı solaı qabyldady. Qaıta enesi ózine urysyp jatsa, Tynybek estimeı, bilmeı qalsynshy dep qoldy-aıaqqa turmaı bezek qaǵyp ketetin.
Anarbúbi tátesiniń (kishi enesi) de minezi qyzyq bolatyn, qazir burq-sarq qaınaı qalsa, onysy «jibek oramal kepkenshe». «Áı, Kúlásh, beri kel», – dep ózi tigisin jatqyza qoıyp, baýyryna tarta ketetin.
Ol kisi kelinin rıasyz jaqsy kórdi. Kúlásh kelgenshe aýzyna as almaıtyn. Esik ashylsa: «Kúlásh, keldiń be?» – dep balasha qýanyp ketetin. Anarbúbi táte Kúlásh kelse boldy, bári oryn-ornyna kele qalatynyn jaqsy biledi. «Sharshap keldiń ǵoı, ıá, áı-ı-ı, shaı qoıatyn adam joq-aý saǵan, á», – dep jumystan qazir ǵana oralǵan Kúláshti aıap otyratyn. Shaınekti ándetkizip shaı qaınatyp qoıaıyn dese ózinde qaýqar joq, denesin meńdegen aýyr keselden eki aıaq ta kesilgen, tósekke tańylǵanyna biraz jyldyń júzi bolǵan. Otaǵasy da jumystan kúnine bir-eki ret telefon shalyp: «Tátem qalaı otyr, kóńil kúıi durys pa, as-sýyn ishti me?» – dep qadaǵalap otyratyn.
«Men baqytty enemin, óıtkeni jumaqta otyrmyn. Al saǵan keıin osylaı jaǵdaı jasala ma, jasalmaı ma, kim bilsin», – deýshi edi marqum Anarbúbi shesheı. Kúlásh ta ol kisi sıaqty tapqan tabysyn úlken eneniń alaqanyna tıynyna deıin sanap ákelip salatyn. Jas bolyp kóńiline unaǵan kóılegin kim ózi alǵysy kelmeıdi deısiń, biraq tártip solaı bolatyn. Sonda da úlkenderdiń syrtynan ǵaıbat, sypsyń sóz, ósek aıtý degen múldem bolmaıtyn. Ásili, jamandy jasyrý, jaqsyny asyrý – tek qazaqtyń ǵana kelinderine tán qasıet-aý.
***
Tynybek pen Kúlásh qol ustasyp júrip bardy da, joqty da birdeı kórgen. Ótkenge kóz júgirtse, «Óz úıi – óleń tósegi» bolǵansha on segiz ret baspana aýystyrypty. Nan jaıarda ylǵı kórshi-qolańnan oqtaý surap júretin Kúláshtiń: «Shirkin, óz oqtaýym bolsa ǵoı, oqtaýy bar adam sirá baqytty shyǵar-aý», – deı beretin bolýy kerek, birde Tynybek ekeýi jumystan shyǵa sala kólikpen «Sharýashylyq zattary» dúkeniniń aldyna kelip toqtady. «Seniń armandaǵanyń osy shyǵar», – dep otaǵasynyń jer qazatyn kúrektiń sabyndaı oqtaý alyp bergeni bar.
– Qazirgi jastardyń basym kópshiligine áke-sheshesi nesıe alsa da bárin ózderi qurap beredi. Biraq ajyrasýy tez. Bálkim ózderiniń mańdaı teri sińbegen dúnıeniń qadirin bilmeı jatqan shyǵar. Er – eldiń ıesi, áıel – úıdiń kıesi. Er azamatyńnyń úıden bir kirip-shyqqanynyń ózi otbasy múshelerine ses bolyp turýy kerek. «Nan ákep bere salshy, mýsordy ala ketshi», – degen áıeldiń tirligin quptamaımyn, bárine ózi úlgerýi kerek. Onyń ústine búgingideı sym-tetik ataýlynyń bári bir núktege, tehnıkaǵa baǵyndyrylǵan zamanda qazirgi áıel-kelinge bári daıyn. Iyǵyna súıenip kelgen azamatyńdy syıla; úı dep kelgen atańnyń bosaǵasyn syıla; sol úıdi baqytty etemin dep kelgin. Ózimniń qyzdarymnyń qulaǵyna quıǵanym da osy sózder. Qandaı da bir ózekti másele alqymyńnan alyp tursa da, jumystan kelgen erińe aldymen shaıyńdy, ystyq sorpańdy berip bolyp, aıtatynyńdy sodan keıin aıtqyn, – deıdi Kúlásh apa.
***
Tynybek atanyń kóńili jaılanǵanda: «Aınur balam (kelini), shaı isheıik», – deıtini bar-dy keshkilik. Sosyn bári keń de jaryq asúıge dastarqan basyna jınalady. Túzdegi túsi sýyq general Tynybek úıde kádýilgi aqjarma kóńildi otaǵasy hám áke retinde búgin kim qandaı sharýa tyndyrdy, qaıda bardy, ne nársege qol jetkizdi, tipti keıbiriniń qabaǵynyń nege salyńqy ekendigine deıin surap, bárine mán bere, jeke-jeke toqtalyp otyratyn. Ázil-qaljyńǵa da erik beriletin. Kópti kórgen azamat ótken-ketken ómirinen syr shertip, aqylyn aıtyp, dastarqan basyn bir keleli keńes oshaǵyna aınaldyryp ta jiberetin. Sonda Tynybek Temirbekuly shólirkep shaı ishkisi kelip emes, balalar arasyndaǵy syılastyqtyń artýyn, aýyzbirshiliktiń nyǵaıýyn, baýyrmaldyq jibiniń úzilmeýin qadaǵalap, olardy osylaı dastarqan basyna jınaıdy eken.
Mine, Ákeler kúni osyndaı qundylyqtardy dáripteý úshin! Al joǵaryda sóz bolǵan qazaqy qundylyqtar sózsiz Kúlásh sekildi analar men Tynybek syndy ákelerdiń ónegesimen qalyptasady.