Qazaq otbasynda er adamnyń orny joǵary bolǵan
Almatyda kóp jasaǵan ata-ájeler az emes. Olardyń aramyzda áli júre turǵanyn qalaımyz. Sebebi, ómir kórgen qarttar bizge baǵdarsham ispetti, kórgen-túıgenin, aqyl-keńesin aıtyp otyrady. Al sol kósheli qarıalar júrgen izben júrsek, adaspasymyz anyq. «Kóp bilgennen emes, kópti kórgennen sura» degen naqyl bar.
Biz «Almaty aqshamy» gazetiniń uzaq jyldardan bergi turaqty oqyrmany, 90 jasqa kelgen ádemi áje, eńbek jáne tyl ardageri, zeınetker ustaz Zeınep Qasymqyzy Bekseıitovaǵa "Adamgershilik, meıirim, izgilik, baqyt týraly ne aıtasyz?", "Otbasy qundylyǵy degen ne?", "Qazirgi jastarǵa kóńilińiz tola ma?" degen syndy birneshe saýal tastaǵan edik. Tyńdap kóreıik.
– Qazirgi urpaq baqytty ǵoı, beıbit zamanda, barshylyq, toqshylyqta ómir súrip jatyr. Bizdiń jas kúnimiz soǵys jyldarynda ótti. Er adamnyń bári soǵysqa ketken. Aýylda qalǵan áıelder men bala-shaǵa qys aılarynda syǵyraıǵan maı shamnyń túbinde otyryp, maıdanǵa úsh saýsaqty qolǵap jáne shulyq toqyp ótkizetinbiz. Al jazda kolhozdyń egis jumysyna qoıyp ketýshi edik. Óleń, taqpaq aıtyp júrip masaq teretinbiz. Sol kúnder bizdi shyńdady. Erte eseıtti. Qınalyp júrsek te, bilimge umtyldyq. Bizge mektepte sabaqty áskerden jaraly bolyp kelgender oqytatyn. 7–10-shy klasqa kelgende, ınstıtýt bitirip kelgen muǵalimder sabaq bere bastap, kózimiz ashylyp, ilim-bilimge qushtarlana bastadyq. Instıtýt tabaldyryǵyn da attadyq. Joǵary oqý ornynda orys tilinen qınalatynbyz. Ol kúnder de artta qaldy. Instıtýtty fızıka-matematıka mamandyǵy boıynsha bitirip, zeınetke shyqqanǵa deıin mektepterde jáne ınstıtýttarda ustazdyq ettim.
***
– Jasyratyny joq, aınalaıyn, qazirgi jastarǵa tózimdilik, shydam jetpeı jatatyn sıaqty. Ómirdiń tek taqtaıdaı tep-tegis emestigin, onyń kúngeıi men kóleńkeli tusy bolatynyn bilip ósse deımiz ǵoı. Bizdiń tusymyzda ajyrasý degen uǵym bolmaıtyn. Eki jas ómir boıy birge bolamyz dep bas quraǵan soń, alǵa qaraı birge umtylyp, qıyndyqtardy birge jeńýge tyrysý kerek. Baqytty ómir súrý árkimniń óz qolynda.
Baqyt degen – erli-zaıyptynyń birbirine adaldyǵy, qamqorlyǵy, balalarynyń aman-esen ósip-jetilýi, jan-jaǵyńnyń amandyǵy. Jalpy, shańyraqta tárbıe men tártip bolǵan jerde, baqyt ózi-aq esik qaǵyp kelip turady dep oılaımyn. Keshirimdi bolsyn jastar bir-birine degim keledi.
***
– Telearnadan «Astarly aqıqat» degen baǵdarlamany kórip qalamyn keıde. Kórgen saıyn neshe túrli oı keledi basyma. Baǵdarlamada kóbine jeke adamdardyń ómiri, jat qylyqtary, keleńsiz kıkiljińderi jaıynda aıtylyp, bári qyzylkeńirdek bolyp jatady. Áıeli eriniń betinen alady. Eri shıetteı balasyn tastap ózgege ketip qalady. Mundaı ádepsizdikti kópshiliktiń aldyna shyǵarmaý kerekaq.
Úlken de, kishi de bir-birin syılap úırense deımin. Adam aldymen ózin syılap, ózin qurmettep, baǵasyn bilse, ol ózgeni de syılaı alady dep oılaımyn.
***
– Keıbir jastardyń sóılegen sózderine, kıgen kıimderine de renjip qalyp jatamyn. Aldyńda ketip bara jatqan ul ma, qyz ba, aıyra almaısyń keıde. Búginde er bala da shash ósirip, býyp alatyn bolǵan-aý deımin. Beli ashyq-shashyq qyzdarǵa da kóńilim tolmaı qalatyny bar. Qazaqtyń qandaı jaqsy ulttyq kıimderi bar. Mysaly, bir kájekeıdiń ózin birneshe kóılekpen, beldemshemen úılestirip kıýge bolady. Mádenıettiń ózi ústimizge ilgen kıimimizden de bilinip turady.
***
– Qazaq otbasynda er adamnyń orny joǵary bolǵan. «Ákeń kele jatyr!» degen bir aýyz sóz ses bolatyn. Al qazir ajyrasý kóbeıip ketti, áıelge qol kóteretinder, tipti óz balasyna alıment tólemeı qashyp júrgen ákeler de bar. Áke bedelin kóterý áıelge kóp baılanysty. Sondyqtan otbasynda jelkildep ósip kele jatqan qyzdarymyzǵa osy bastan ulaǵatty sózderimizdi aıtyp otyrýymyz kerek. Er balaǵa áke úlgi bolsa deımin, sózimen de, júris-turysymen de.
Áıteke bı bir ósıetinde «Jaqsy adamnyń serigi – aqyl, tózim, sabyr, úmit, tatýlyq, birlik» degen eken. Osy ulaǵattyń ishine bári syıyp tur, qalqam. Balalardyń, jastardyń bári baqytty, bilimdi, ulǵatty bolǵanyn barlyq jan-júregimmen tileımin, qyzym!