Qazaqstanda atom elektr stansıasyn (AES) salý máselesi birneshe jyldan beri talqylanyp keledi. Eldegi energetıkalyq tapshylyqtyń ulǵaıýy jáne bolashaqta elektr energıasyna degen suranystyń artýy AES salýdyń qajettiligin kúsheıtýde.
Búgingi kúni Qazaqstan elektr energıasynyń aıtarlyqtaı bóligin kómir elektr stansıalarynan alady, biraq bul kózder ekologıaǵa keri áserin tıgizedi jáne kómir qorynyń shekteýli ekenin eskere otyryp, balama energetıkalyq sheshimderdi izdeý qajettiligi týyndaýda.
Qazaqstannyń prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń aıtýynsha, elde AES salý máselesine qatysty túpkilikti sheshim qabyldaý qajet, biraq bul sheshimdi qabyldaý úshin halyqtyń pikiri eskerilýi tıis. Osy maqsatta 6 qazanda jalpyhalyqtyq referendým ótkiziledi. Bul referendýmda Qazaqstan halqy AES qurylysynyń qajet nemese qajet emestigin anyqtaıdy.
AES salý ne beredi?
Atom elektr stansıalary elektr energıasyn úzdiksiz jáne turaqty túrde óndirý múmkindigine ıe. Qazirgi tańda Qazaqstannyń energetıkalyq júıesinde maýsymdyq aýytqýlar men elektr energıasynyń tapshylyǵy baıqalady, ásirese, jylytý maýsymdarynda. AES bul máseleni sheshe otyryp, elektr energıasynyń turaqty jáne senimdi kózi bola alady. Boljamdarǵa sáıkes, aldaǵy 5 jylda Qazaqstanda elektr energıasynyń tapshylyǵy saǵatyna 13 mıllıard kılovattqa deıin artýy múmkin. Bul tapshylyqty jabý úshin balama kózder, onyń ishinde atom energetıkasy qajet.
Ekonomıkalyq jáne ekologıalyq artyqshylyqtar
AES qurylysy Qazaqstannyń elektr energıasy óndirisin aıtarlyqtaı kúsheıtip qana qoımaı, ekonomıkalyq ósimge de yqpal ete alady. Atom energıasy ekologıalyq turǵydan tıimdi, sebebi kómirqyshqyl gazynyń shyǵarylýyn aıtarlyqtaı azaıtady. Bul Qazaqstannyń ekologıalyq maqsattaryna, ásirese, kómirteksiz energetıkalyq júıege kóshýge qatysty mindettemelerin oryndaýǵa kómektesedi.
Atom energetıkasy sonymen qatar eldiń energıa naryǵyndaǵy táýelsizdigin kúsheıtýge yqpal etedi. Óziniń mol ýran qoryn paıdalana otyryp, Qazaqstan álemdik energetıkalyq naryqta mańyzdy oıynshyǵa aınalyp, elektr energıasynyń tapshylyǵyn ǵana emes, energıa eksportyn da damytýǵa múmkindik alady. Eldegi ýran qorynyń kóptigi AES-ti uzaq merzimge senimdi qýat kózi retinde qarastyrýǵa múmkindik beredi.
Qaýipsizdik jáne halyqaralyq tájirıbe
AES salý týraly sheshim qabyldaǵanda, qaýipsizdik máselesi negizgi faktorlardyń biri bolyp tabylady. Álemdegi ozyq tájirıbelerge súıene otyryp, AES-ti basqarýdyń qaýipsizdigine úlken mán berý qajet. Ispanıa, Fransıa, Japonıa sıaqty elder atom energetıkasyn paıdalaný arqyly ekonomıkalyq jáne ekologıalyq turǵydan úlken jetistikterge qol jetkizgenimen, qaýipsizdik júıelerine qomaqty ınvestısıalar salǵan.
Qazaqstan úshin de álemdik tájirıbeni muqıat zertteý mańyzdy. AES salý úlken jaýapkershilikti talap etedi, sondyqtan zamanaýı qaýipsizdik tehnologıalaryn qoldaný jáne halyqaralyq standarttarǵa saı áreket etý qajet. Osy rette Qazaqstannyń AES salý jáne paıdalaný boıynsha bilikti mamandardy daıarlaý, sondaı-aq halyqaralyq seriktestermen yntymaqtastyq ornatý mańyzdy bolady.
Qazaqstandaǵy AES qurylysyna qoldaý
Qazaqstanda AES qurylysy týraly pikirtalastar barysynda halyqtyń pikiri ekige bólindi. Bireýler atom energetıkasynyń el úshin ekonomıkalyq tıimdiligin qoldaıdy, ekinshi top qaýipsizdik máselelerine alańdaýshylyq bildiredi. Qazaqstannyń strategıalyq josparlarynda energıa tapshylyǵyn joıý jáne ekologıalyq turaqtylyqty saqtaý basty mindetter qatarynda tur. Osyǵan baılanysty halyqtyń pikirin eskerý úshin referendým ótkizý sheshimi qabyldandy.
Qorytyndylaı kele, AES Qazaqstandy energıa tapshylyǵynan qutqaryp qana qoımaı, eldiń energetıkalyq júıesin jańǵyrtýǵa, ekonomıkasyn kúsheıtýge jáne halyqaralyq arenada bedelin arttyrýǵa múmkindik beredi. Alaıda, bul jobany júzege asyrý úshin halyqtyń qoldaýy jáne qaýipsizdik standarttaryn qatań saqtaý qajet. Referendým nátıjeleri Qazaqstannyń energetıkalyq bolashaǵyn aıqyndap beretin mańyzdy qadam bolmaq.