Tek alty memlekette ǵana týý kórsetkishi ósetin bolady.
Halyqaralyq ǵalymdar toby osy ǵasyrdyń ortasy men aıaǵyna qaraı bala týý kóretkishiniń jahandyq boljamyn jasaı kele álemniń barlyq derlik elinde týý deńgeıi kóbeıý kórsetkishinen tómendeıdi, degen qorytyndyǵa keldi.Bul jaıynda islam.kz portaly The Lancet merzimdi basylymyna silteme jasaı otyryp málim etedi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Sońǵy 70 jylda álemdegi týýdyń jalpy koefısıenti (TK) – bir áıelge shaqqanda ómirinde tapqan balalardyń ortasha sany – 1950 jyly bir áıelge shamamen bes baladan 2021 jyly 2,2 balaǵa deıin eki eseden asa qysqarǵan. Sonymen qatar, 2021 jylǵy jaǵdaı boıynsha elderdiń jartysynan kóbinde (204 eldiń 110-da) TK 2,1-den tómen boldy. Bir áıelge shaqqandaǵy bala sany uzaq ýaqyt boıy bul kórsetkishten tómen tússe, qoǵamdaǵy adam sany azaıa bastaıdy. Afrıka qurlyǵyndaǵy elderde ǵana, dáliregi, Sahara shólinen ońtústikke qaraı TK joǵary deńgeıde qalyp otyr: álemdik ortasha deńgeımen salystyrǵanda eki ese joǵary. Naqtyraq aıtqanda, afrıkalyq bir áıel ortasha eseppen tórt balany dúnıege ákeledi. Al Sad respýblıkasynda bala týý kórsetkishi ózge eldermen salystyrǵanda jeti ese joǵary. Ǵalymdardyń boljamy boıynsha 2050 jylǵa qaraı 204 eldiń 155-i (76 paıyz) ósý deńgeıinen tómen túsedi. 2100 jylǵa qaraı bul kórsetkish taǵy artady – 204 eldiń 198-ine jetedi (97 paıyz). Saharanyń ońtústigindegi Afrıkanyń halqy, kerisinshe, tabıǵı túrde óse beredi. Eger 2021 jyly álemdegi barlyq balanyń 29 paıyzy Saharanyń ońtústik aımaǵynda dúnıege kelse, 2100 jylǵa qaraı osy óńirdegi týý kórsetkishi jer sharyndaǵy barlyq balanyń 54 paıyzyna jetedi. Jahandyq týý kórsetkishi 2050 jylǵa qaraı shamamen 1,8 jáne 2100 jylǵa taman 1,6 týý koefısıenti deńgeıine jetedi, bul kórsetkish ósý deńgeıinen áldeqaıda tómen. 2100 jylǵa qaraı 204 eldiń tek altaýynda ǵana (Samoa, Somalı, Tonga, Nıger, Chad jáne Tájikstan) bir áıelge shaqqanda 2,1 baladan joǵary bolmaq. 13 elde, sonyń ishinde Býtan, Bangladesh, Nepal jáne Saýd Arabıasynda bul kórsetkishter bir áıelge shaqqanda bir baladan tómen túsedi. Batys Eýropadaǵy týý koefısıenti 2050 jylǵa qaraı - 1,44, al 2100 jylǵa taman 1,37-ge deıin tómendeıdi. Bul óńirdegi bala týýdyń eń joǵary ósimi Izraılde, Islandıada, Danıada, Fransıada jáne Germanıada oryn alady - 2050 jyly - 2,09 jáne ǵasyrdyń sońynda - 1,4. Bolashaqtaǵy mundaı demografıalyq ahýal óz kezeginde álemdik ekonomıka men halyqaralyq kúshter araqtynasyn ózgertedi.