VII jáne VIII ǵasyrlardan beri ár jylǵa telinip, qoldanylyp kele jatqan haıýanat attary, árıne, birqatar ózgeristerge túskeni ras. Keıbir jyl ataýlary kórshi elderden, týys ulttardan aýysyp kelýi de ǵajap emes.
Qazirgi qoldanystaǵy: Tyshqan, Sıyr, Barys, Qoıan, Ulý, Jylan, Jylqy, Qoı, Meshin, Taýyq, It, Dońyz ataýlarynyń ornalasý reti kóńilge kirbiń uıalatady.
«Jas kezimde múshel men jyl qaıyrý áńgime bolǵanda aýyl qarttary "jyl bir adal, bir aram haıýannan kezektesip kelip otyrady" deýshi edi. Biraq olaı emes, qoldanysta basqasha kórinis tabýda. Adal men adal, aram men aram qatar kelip jatady. Sen osyny jazshy, kóp jyldan beri qazaqy paıym tóńireginde áńgime qozǵap, ulttyq qundylyǵymyzdyń qaǵys qalmaýyna úlesińdi qosyp júrsiń ǵoı», – dedi qazaqtyń kórnekti aqyny, belgili synshy Aıan Nysanalın bir jolyqqanda arnaıy áńgimege tartyp.
Aıan aǵanyń sózin tiriltkim kelip otyr. «Bir adal, bir aram almasyp kelip otyrady» degen sózdi marqum anamnan men de talaı estigen edim. «Qazaq jáne taǵy biraz halyqtar jyl qaıyrýynda jyl attarynyń qalaı qurylǵany týraly negizgi prınsıpi buzylyp ketken: eki adal – jylqy men qoı qatar turyp alǵan...», – dep jazypty Ǵabıt Músirepov. Akademık jazýshynyń ashyna jazǵany ańǵarylyp-aq tur.
Árıne, bireýdi kinálaýdan aýlaqpyz. Keshegi qyzyl ımperıa kezinde jyl reti túgili, sóz retin, aı ataýyn bylaı qoıǵanda, óz atymyzdy da umytqan kezder boldy ǵoı.
Jylqy men jylannyń ornyn aýystyrsa boldy, ary qaraı bir adal, bir aram bolyp retimen kete beredi. Sonda jyl reti tómendegideı bolyp shyǵady:
Tyshqan, Sıyr, Barys, Qoıan, Ulyma (Ulý), Jylqy, Jylan, Qoı, Meshin, Taýyq, It, Dońyz.
30 jyldan astam ýaqyttan beri táýelsiz elmiz. Qoǵamymyz ózgerip jatyr. Ádiletti Qazaqstan qurý jolynda qulshynys ústindemiz. Ózge órkenıetti elder sıaqty ózimizge ǵana tán ulttyq qundylyqtarymyzdy qunttaǵanymyz, babalar jolyn umytpaǵanymyz jón emes pe?
«Eshten kesh jaqsy» degendeı, áli de áreket jasap, tabandylyq tanytýymyz kerek!..