الماتىدا كيىز باسۋ ونەرىنەن حالىقارالىق فەستيۆال ۇيىمداستىرىلدى
ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا كيىز باسۋ ونەرى ەرتەدەن بەرى ساقتالىپ كەلە جاتقان اسىل قازىنامىز. ەرتەدە اتا-بابامىزدىڭ كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتە قولداناتىن تەكەمەتتى دە، ات تۇرمانىنداعى تۋىرلىقتى دا، باس كيىمىنەن باستاپ، اياعىنداعى شاركەيىنە دەيىن، كيىز ءۇيدىڭ جابدىعىن، قىزىنىڭ جاساۋىن – ءبارىن كيىزدەن باسىپ، تىككەن. كيىزدىڭ قۇندىلىعىنىڭ جوعارى بولعانى سونشالىق، حان كوتەرگەندە دە، حالىق ارداقتىسىن اق كيىزگە وتىرعىزعان. بۇگىندە بۇل ونەر ءتۇرى جاڭا قارقىنعا يە بولىپ، وزگەشە ستيلمەن قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جايى بار. كۇنى كەشە ءابىلحان قاستەيەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ونەر مۋزەيى مەن American Space & MakerSpace مادەني ورتالىعىندا «كيىز. Felt. Keçe. ۆويلوك» اتتى كەڭ اۋقىمدى حالىقارالىق فەستيۆال ۇيىمداستىرىلدى. اتالمىش شارا قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنا ارنالدى. ۇيىمداستىرۋشىلار كيىزدەن ءتۇرلى شەبەرلىك ساعاتتارىن وتكىزىپ، اتا-اجەلەر كيىز باسىپ، اڭگىمە-دۇكەن، ساۋىق-سايران قۇرعان جايى بار.
ۇقساستىعىمىز دا، ەرەكشەلىگىمىز دە بار
«بۇگىنگى شاراعا الەم ەلدەرىندە تانىمال قولونەرشىلەر، ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن شەبەرلەر جينالدى. ولار وزدەرىمەن بىرگە تاڭدامالى تۋىندىلارىن الا كەلدى. شەتەلدىك قوناقتارىمىز دا كىلەمدەرى مەن كيىزدەن جاسالعان كيىمدەرىن الا كەلگەن جايى بار. قاراپ وتىرىپ، بىر-بىرىمىزدەن ايىرماشىلىعىمىزدى، جاساۋ ءستيلىمىزدىڭ وزگەشەلىگىن تۇسىنۋگە بولادى. بۇگىندە كيىزدى الەم ەلدەرىنىڭ ءبارى ءوز كەرەگىنە جاراتىپ جاتىر. ماسەلەن، ۆەنگريادا ادامداردىڭ پسيحولوگياسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا قولدانادى. سوعان قاراماستان كيىز باسۋدىڭ ءتۇپ-تامىرى ءبىزدىڭ دالادان تارايتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك، سوندىقتان ولاردىڭ كيىزى دە بىزدىكىنە ۇقساس. موڭعولداردىڭ كيىزى اق ءتۇستى، ءبىراق كىشكەنتاي تىگىستەرگە بايلانىستى ادەمىلەنە تۇسەدى. سوندىقتان ۇقساستىقتارى دا بار، ەرەكشەلىكتەرى دە بار»، – دەيدى سۋرەتشى، قازاقستان قولونەرشىلەر وداعىنىڭ ءتوراعاسى ايجان بەكقۇلوۆا.
كيىز دە ەرلەر دە باسادى
قازاق ءۇشىن كيىز باسۋ ايەل ەڭبەگى بولىپ سانالسا، ال يران مەن تۇركيادا مۇنى ەركەكتەر جاسايدى ەكەن. تۇرىك اعايىندارىمىز وسمان يمپەرياسى كەزدەرىندە قالىپتاسقان ادىسپەن كيىز باسىپ كەلە جاتقانىن ايتىپ ءوتتى.
«بارلىق حالىقتىڭ ورىنداۋ تەحنيكاسى بىردەي. ءبىراق ەرەكشە نيۋانستارى بار. كەيبىر ەلدەردە كيىز تۇيە جۇنىنەن، ال باسقالارىندا قوي جۇنىنەن كيىز جاسالعان. كيىزدى كەز كەلگەن جۇننەن الۋعا بولادى. ەرەكشەلىكتەر ءالى دە بار. مىسالى، قازاقستاندا ءجۇن قولمەن جايىلادى، تۇركيادا ارنايى تاراق قولدانىلادى. ەكى ەلدە دە بۇل ونەر قانشاما عاسىر وتسە دە، ءوز وزەكتىلىگىن ءالى جويعان جوق. كەرىسىنشە، جاستار اراسىندا تانىمالدىلىققا يە بولۋدا»، – دەيدى كيىز سۋرەتشى ساليح گيرگيچ.
قويدىڭ كۇزدە قىرقىلاتىن كۇزەم جۇنىنەن كيىز باسۋ كەزىندە قازاق ايەلدەرى ونى تۋلاققا سالىپ، جان-جاقتان جينالىپ سابالاپ، ونىڭ سوڭىن تۋلاق شاشۋ سەكىلدى ويىن-ساۋىققا ۇلاستىرعان. سوندىقتان قازاق سالتىندا كيىزبەن بايلانىستى ءداستۇردىڭ قالىپتاسۋىن كوشپەندىلەر مۇراسى رەتىندە ۇلت قۇندىلىعى دەڭگەيىندە دارىپتەيدى. كيىز باسۋ ونەرى قازاققا عانا ءتان ەمەس، ول سول ءداۋىر كەزەڭىندە كوشپەلى تۇرمىس كەشىپ، ات ۇستىندە ءومىر سۇرگەن بارلىق حالىقتاردا بار قولونەر ءداستۇرى.
كوشپەلى مادەنيەتتەگى ەڭ قاجەتتى زات
كيىز باسۋ ونەرىنە توقتالاتىن بولساق، ونىڭ ادىس-تاسىلدەرى عاسىرلار بويى وزگەرىسكە ۇشىراماعان. ول يكەمدى، جۇمساق ماتەريال، سوندىقتان كوشپەلى مادەنيەتتە ەڭ قاجەتتى زات بولعان. ءىس-شارا بارىسىندا قولونەرشىلەر كيىز باسۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرىن كەلگەن قوناقتارعا ءتۇسىندىرىپ ءوتتى. جينالعان قاۋىم بولىپ، اقش پەن تۇركيادان كەلگەن قوناقتارىمىزعا قازاق كيىزىنىڭ باسۋ ءادىسىن كورسەتتى. شىرايلى شىمكەنت قالاسىنان كەلگەن بەسپەكوۆتار وتباسى فەستيۆالگە جارتىلاي دايىن تەكەمەتىن الا كەلدى. قالعان بولىگىن فەستيۆالدە باسىپ، كەلۋشىلەرگە شەبەرلىك ساعاتىن ءوتتى.
«وسى شاراعا وتباسىمىزبەن كەلىپ وتىرمىز. بالالارىمىز دا قولونەرمەن اينالىسادى. بۇل تەكەمەتتى نەمەرەلەرىمىزبەن بىرىگىپ جاسادىق. جالپى كيىزدى باسۋعا 2 كۇن ۋاقىت كەتەدى. الايدا، جۇمىلا جاساعاندا ونىڭ قيىندىعى اسا بىلىنبەيدى. ۇيىمداستىرۋشىلارعا العىسىمىزدى بىلدىرەمىز. قالا قوناقتارى بۇگىندە ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزعا ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تانىتىپ، كيىز باسۋعا دەگەن قۇلشىنىسى ويانىپ كەلە جاتىر. جىل سايىن وتكىزىلەتىن فەستيۆال الداعى ۋاقىتتا دا ءوز جالعاسىن تابادى دەگەن سەنىمدەمىن»، – دەيدى قولونەر شەبەرى كۇلاش ايداربەكوۆا.
قاتىسۋشىلار جۇننەن ءارتۇرلى كيىز باسىپ، كيىز ۇيگە تۋىرلىق، ۇزىك، تۇڭلىك، دودەگە جانە تۇرمىسقا قاجەتتى ەدەنگە توسەيتىن تەكەمەت، سىرماقتار، تۇسقا ىلىنەتىن تۇسكيىزدەر مەن قاپ تۇرلەرىن جاساعان. كيىزدەن جاساعان بۇيىمدار قازىرگى زاماندا حالىقتىڭ گەنەتيكالىق مادەني قارىم-قاتىناسىنداعى بايلانىستى كورسەتەتىن دەرەك رەتىندە قابىلدانادى. ءا.قاستەيەۆ اتىنداعى ونەر مۇراجايى قورىندا ساقتاۋلى 267 كيىزدەن جاسالىنعان بۇيىمدار – قايتالانباس ونەر تۋىندىسى عانا ەمەس، ءالى سىرى اشىلماعان، تولىعىنان زەرتتەلمەگەن اسىل مۇرا.
«فەستيۆال اياسىندا XIX-حح عاسىرلارداعى قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسى، قولونەرى جايىندا فوتوكورمە ءوتىپ جاتىر. جۇننەن كيىز باسۋ كورمەسى دە اشىلدى. اقش-تان كەلگەن قولونەرشىنىڭ جۇننەن جاسالعان ينستالياسياسى قويىلعان. سونىمەن قاتار، تۇركيا مەن ۆەنگريادان كەلگەن شەبەرلەردىڭ تەكەمەتتەرى ءىلىندى. ەلىمىزدىڭ ۇزدىك قولونەرشىلەرىن ماراپاتتاپ، ەڭبەكتەرىن ەلەپ وتىرعان جايىمىز بار. ءبىز ءار جىل سايىن قولونەرشىلەر مەن سۋرەتشىلەرگە ۇنەمى قولداۋ بىلدىرەمىز. ولاردىڭ كورمەلەرىن دە وتكىزىپ كەلەمىز»، – دەيدى ءابىلحان قاستەيەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ونەر مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى گۇلايىم جۇمابەكوۆا.
كيىز باسۋشى شەبەرلەردىڭ حالىقارالىق فەستيۆالى ەلىمىزدە ءبىرىنشى رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىر. مادەني مۇرانى دارىپتەۋشىلەر فەستيۆالدى ءبىر اپتاعا جوسپارلانعان. الداعى كۇندەرى قولونەرشىلەر تاجىريبە الماسىپ، شەبەرلىك ساباقتارىن وتكىزەدى.
«مەن الماتى قالاسىنا كىرگەندە، كۇن كوتەرىلىپ، تاۋلاردى كەرەمەت جارىقتاندىردى. مەن سولاردىڭ ۇلى رۋحىن بىلدىرگىم كەلدى. ەگەر ءسىز مۇقيات قاراساڭىز، بارلىق كەنەپتەردە جۇقا كوك ءجىپ بار ەكەنىن كورەسىز. بۇل وزەن، تاۋلاردان اعىپ جاتقان حرۋستال سۋ. مەن تاستاردى ەتەگىمە جيناپ، قوندىرعىنى تولىقتىردىم. بۇگىندە كيىز الەمدىك قازىناعا اينالدى»، – دەيدى سۋرەتشى دجەنيس ارنولد.