جاساندى ينتەللەكت پەن اۆتوماتتاندىرۋ جۇيەلەرى دامىعان سايىن ەڭبەك ۇعىمىنىڭ ءوزى تۇبەگەيلى وزگەرىپ بارادى. بۇرىن ادامنىڭ قاتىسۋىنسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن بولماعان سالالاردا ەندى الگوريتمدەر شەشىم قابىلداي باستادى. ال سيفرلىق تەحنولوگيالار بولسا، ادامنىڭ ۆيرتۋالدى كوشىرمەسىن جاساقتاۋعا كوشكەن.
بۇگىنگى تاڭدا جاساندى ينتەللەكت بۋحگالتەريا، لوگيستيكا، دەنساۋلىق ساقتاۋ، زاڭ جانە كرەاتيۆ سالالارىنداعى كەز كەلگەن قىزمەتتى اتقارۋدا. الگوريتمدەر مۇنى ادامنان جىلدامىراق، ناقتىراق ءارى شارشاماي ورىندايدى. تيىمدىلىك ءۇشىن كومپانيالار ادامي رەسۋرستى شەتتەتىپ، جي جۇيەلەرىن كەڭىنەن ەنگىزىپ جاتىر. ءبىر قاراعاندا، بۇل – ءوندىرىستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىراتىن جاقسى جاڭالىق.
الايدا، مەملەكەت پەن قوعام جاڭا تەحنولوگيانى ادىلەتتىلىك پەن ينكليۋزيا پرينسيپىنە سۇيەنبەي قولدانسا، جۇيەنىڭ ءوزى ادامدى شەتتەتە باستايدى. بۇل جاعدايدا جي مەن سيفرلىق كوشىرمەلەر مۇمكىندىك ەمەس، قاۋىپكە اينالۋى مۇمكىن.
ەكونوميست دارون ادجەموگلۋ اۆتوماتتاندىرۋ رەتتەلمەسە، بۇل ءۇردىس جۇمىسسىزدىق پەن تەڭسىزدىكتىڭ وسۋىنە الىپ كەلۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتەدى. ءقازىردىڭ وزىندە كوپتەگەن كومپانيالار تيىمدىلىك ءۇشىن ادامدى ەمەس، جۇيەنى تاڭداۋدا. ءبىراق بۇل وزگەرىستىڭ الەۋمەتتىك سالدارى ءاردايىم ەسكەرىلىپ جاتقان جوق. ەكونوميست دارون ادجەموگلۋ بۇل وزگەرىستەرگە قاتىستى ۇزاق جىلدار بويى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ كەلەدى. ول دجەيمس روبينسونمەن بىرىگىپ جازعان «Why Nations Fail» اتتى كىتابىندا اتاپ وتكەندەي، تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەر مەن تيىمدىلىككە ۇمتىلۋ – ءارقاشان ادىلدىك پەن ينكليۋزياعا اكەلمەيدى. كەرىسىنشە، ەگەر بۇل پروسەستەر اشىق ءارى ينكليۋزيۆتى ينستيتۋتتارمەن رەتتەلمەسە، تەحنولوگيا قوعام ىشىندەگى تەڭسىزدىكتى كۇشەيتىپ، بيلىك پەن بايلىقتى از عانا توپتىڭ قولىنا شوعىرلاندىرۋى ىقتيمال.
ءقازىر ءدال وسىنداي ءقاۋىپ بار. ادجەموگلۋ ەسكەرتكەندەي، اۆتوماتتاندىرۋ دۇرىس باسقارىلماسا، جۇمىسسىزدىقتىڭ ارتۋى، جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىعىنىڭ شەكتەلۋى، الەۋمەتتىك قاقتىعىستاردىڭ ۋشىعۋى مۇمكىن.
وسى ورايدا تاعى ءبىر تاڭقالارلىق قۇبىلىس – ادامنىڭ سيفرلىق كوشىرمەلەرى پايدا بولا باستادى. بولاشاق تۋرالى باتىل بولجامدارىمەن تانىمال فۋتۋرولوگ رەي كۋرسۆەيل «2045 جىلعا قاراي ادام ساناسىن ۆيرتۋالدى ورتاعا تولىق جۇكتەۋ مۇمكىن بولادى» دەپ بولجاعان ەدى.
ءقازىردىڭ وزىندە MindBank، Replika سىندى ستارتاپتار ناقتى ادامعا ءتان اقپاراتتار نەگىزىندە سيفرلىق اۆاتارلار جاساپ جاتىر. بۇل جۇيەلەر ادامنىڭ جەكە ءستيلى مەن ويلاۋ ۇلگىسىن ۇيرەنىپ، ونىمەن تىلدەسكەندە ناقتى اداممەن سويلەسكەندەي اسەر بەرەدى. ەرتەڭگى كۇنى مۇنداي سيفرلىق كوشىرمەلەر ەكونوميكادا دا بەلسەندى قىزمەت اتقارا الۋى مۇمكىن – ياعني، فيزيكالىق دەنەسى جوق، ءبىراق كادىمگى ادام سياقتى جۇمىس ىستەي الاتىن «قىزمەتكەرلەر» پايدا بولادى دەگەن ءسوز.
ادجەموگلۋ مەن بەرەك (Simon Johnson) «Power and Progress» اتتى ەڭبەگىندە تەحنولوگيالىق پروگرەستىڭ الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتى تەرەڭدەتۋ ءقاۋپىن ەسكەرتەدى. ولاردىڭ ويىنشا، تەحنولوگيا وزدىگىنەن بايلىق اكەلمەيدى – بايلىققا كىم يە بولاتىنى ماڭىزدى. سوندىقتان جي داۋىرىندە تەك ونىمدىلىك ەمەس، ادىلەتتىلىك تە باستى ولشەم بولۋى كەرەك.
قالاي دەگەنمەن دە، جاساندى ينتەللەكت پەن سيفرلىق كوشىرمەلەر – ەندى بولاشاقتىڭ ەمەس، بۇگىنگءى كۇنءنىڭ ناقتى شىندىعى. بۇل وزگەرىستەر ەڭبەك، ماماندىق، ءتىپتى ادامنىڭ ءوزى تۋرالى تۇسىنىگىمىزدى وزگەرتۋدە. سوندىقتان ءقازىردەن باستاپ جاڭا جاعدايعا بەيىمدەلۋدىڭ جولىن ىزدەۋ، تەحنولوگيالىق دامۋدى الەۋمەتتىك تەڭدىكپەن قاتار ۇستاۋ – قوعامنىڭ، مەملەكەتتىڭ جانە ءاربىر ادامنىڭ ورتاق مىندەتىنە اينالۋى ءتيىس.
دەگەنمەن كوپتەگەن سۇراقتار جاۋاپسىز قالۋدا. مىسالى، ەگەر سيفرلىق كوشىرمە تابىس تاپسا، سول تابىس كىمگە تيەسىلى بولادى – ادامعا ما، وتباسىنا ما، الدە كوشىرمەنىڭ وزىنە مە؟ سالىقتى كىم تولەيدءى – ادام با، الدە سيفرلىق سۋبەكت پە؟ سونداي-اق مەملەكەت زاڭدارى مۇنداي «گيبريدتىك تۇلعالارعا» بەيىمدەلە الا ما؟
بۇل ساۋالدار قازىرگى تاڭدا داۆوس فورۋمىندا، حالىقارالىق سيفرلىق قۇقىق كونفەرەنسيالارىندا بۇرىنعىداي فانتاستيكا ەمەس، شىنايى ستراتەگيالىق ماسەلەلەر رەتىندە قاراستىرىلىپ جاتىر.
ەڭ باستىسى، جاساندى ينتەللەكت پەن سيفرلىق كوشىرمەلەر قانشالىقتى دامىسا دا، ادام ءوز ورنىن جوعالتپاۋى كەرەك. تەك ەكونوميكادا عانا ەمەس، مادەنيەتتە، تاريحي سانادا دا ادام باستى تۇلعا بولىپ قالۋى قاجەت.