ق ر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعىنىڭ اتوم ەنەرگياسى ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ماتەريالتانۋ زەرتتەۋلەرى جونىندەگى ورىنباسارى ەربولات قويانبايەۆتىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىندا ۇلكەن تاجىريبەگە يە، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz Taspanews.kz سىلتەمە جاساپ.
ەربولات قويانبايەۆ اتاپ وتكەندەي، قازاقستان جاپونيا، فرانسيا، كورەيا، اقش جانە رەسەيمەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەيدى.
«Toshiba كورپوراسياسى ءۇشىن ءبىز اپات جاعدايىندا رەاكتوردىڭ بەلسەندى ايماعى بالقىپ كەتكەن كەزدە، ونى توقتاتۋ ءۇشىن قاجەتتى ماتەريالدى تاڭدادىق. مىسالى، چەرنوبىلدەگى جاعداي قايتالانسا، رەاكتوردىڭ بەلسەندى ايماعىن ءبىر جەردە توقتاتۋ قاجەت»، – دەپ ءتۇسىندىردى قويانبايەۆ.
سونىمەن قاتار، كۋرچاتوۆتا الەمدەگى العاشقى ماتەريالتانۋ زەرتتەۋلەرىنە ارنالعان توكاماك (كتم) ورنالاستىرىلعان. توكاماك – تەرمويادرولىق سينتەزدى باسقارۋعا ارنالعان زەرتتەۋلەر ءۇشىن قولدانىلاتىن تورويدالدى كامەرا، ول بولاشاق تەرمويادرولىق ەنەرگەتيكاعا زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
«ءبىز بولاشاق تەرمويادرولىق ەنەرگەتيكا ءۇشىن زەرتتەۋلەر جۇرگىزەمىز. بۇل – كەلەسى عاسىردىڭ ەنەرگەتيكاسى. ول ءقازىردىڭ وزىندە ءبىرىنشى جانە جالعىز، ارنايى پلازمامەن ارەكەتتەسۋ ءۇشىن ماتەريالداردى سىناۋ ماقساتىندا جاسالعان. پلازمانىڭ تەمپەراتۋراسى 10 ميلليون گرادۋسقا جەتەدى. پلازما – زاتتىڭ ءتورتىنشى كۇيى، ياعني قاتتى، سۇيىق، گاز جانە پلازما بار. پلازما – يوندالعان گاز. بۇل جەردە ەنەرگيا پايدا بولادى. پلازما – كۇننىڭ ەنەرگياسى سياقتى، وندا ونداعان ميلليون گرادۋس تەمپەراتۋرا بار جانە ول كونسترۋكسيالىق ماتەريالدارمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋى كەرەك»، – دەدى قويانبايەۆ.
مامان قازاقستاندا اەس سالۋعا قاجەتتى كادرلار جوق دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەيدى.
«بىزدە كوپ ماماندار بار. كۋرچاتوۆتا ەكى رەاكتور، الماتىدا ءبىر رەاكتور جۇمىس ىستەيدى»، – دەپ اتاپ ءوتتى قويانبايەۆ.
سونىمەن قاتار، فۋكۋسيما تيپىندەگى قايناۋشى رەاكتور قازاقستاندا اەس سالۋ ءۇشىن قاراستىرىلمايدى. ونىڭ ورنىنا، سۋ قىسىمىمەن جۇمىس ىستەيتىن رەاكتور ءتۇرى مۇمكىن ەكەندىگىن ايتتى. قويانبايەۆ اەس-تەگى اپاتتار قايتالانۋ ىقتيمالدىعىنىڭ وتە تومەن ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى.
«چەرنوبىل رەاكتورى – بۇل گرافيتتى، ارنالى رەاكتور بولدى، بۇل تيپتەگى بارلىق رەاكتورلار ىستەن شىعارىلدى. قازاقستاندا فۋكۋسيما نەمەسە چەرنوبىل رەاكتورلارى سالىنبايدى. ولار ەكىنشى بۋىن رەاكتورلارى بولدى، وندا نەگىزگى نازار ەنەرگيا الۋعا اۋدارىلدى، ال قازىرگى كەزدە سالىنىپ جاتقان رەاكتورلار 3+ بۋىنعا جاتادى، وندا قاۋىپسىزدىككە ۇلكەن ءمان بەرىلەدى»، – دەپ تۇيىندەدى مامان.