نۇرسۇلتان نازاربايەۆ: ەلوردا – تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى تاۋەكەلدىڭ ەڭ ۇلكەنى

– اسا قۇرمەتتى ەلباسى! سۇحبات­تاسۋعا ۋاقىت بولگەنىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت! بۇگىنگى ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز سۇيىكتى قالامىز تۋرالى بولماق. ءوزىڭىز بىلەسىز، استانانىڭ قازىرگى كەرەمەت كەلبەتىنە تامسانبايتىن ادام جوق. قالانىڭ باس ارحيتەكتورى ءارى اۆتورى ءوزىڭىزسىز. استاناعا بايلانىستى جوسپارلارىڭىز تۇگەل ىسكە استى ما؟ قالانىڭ بۇگىنگى كورىنىسىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟

– استانا قۇرىلىسىنىڭ باستال­عان كۇنىنەن ايتاتىن بولساق، ءقازىر دۇنيە­جۇزىنە بەلگىلى شاھار بولدى. سارىرقانىڭ توسىندە وسىنداي قالا ورناتتىق. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلدىعىنا قاراي ساۋلەتتى، ەۋروپا جانە ازيانىڭ ارحيتەكتۋراسى مەن مادەنيەتىن جيناعان، قالانىڭ تۇرعىندارى دا، قازاقستاندىقتار دا سۇيەتىن بەلگىلى قالا بولىپ شىقتى. وسى قالانى سالۋعا بار ويىمدى، كۇش-جىگەرىمدى سالدىم. ەل ارالاپ جۇرگەندە ىلعي كوز سالاتىنىم سولاردىڭ عيماراتى بولاتىن. ەۋروپا، شىعىس، جۇڭگو، يسپانيا، يتاليانىڭ ارحيتەكتۋراسى ۇيلەسىم تاۋىپ، كەلگەن ادامداردىڭ كوز جاۋىن الاتىن اسەم قالا بولىپ قالىپتاستى. ەستەرىڭىزدە بولسا، 1994 جىلى 6 شىلدەدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسى ەلوردانى الماتىدان اقمولاعا اۋىستىرۋ تۋرالى شەشىمدى قابىلدادى. سول شەشىمنىڭ الدىندا، 1993 جىلى وسىندا كەلگەندە ەسىلدىڭ ۇستىندە جالعىز كوپىر بولاتىن. بايقاساڭىزدار، ەسىلدىڭ وڭ جاعى ەكى مەترگە بيىك بولىپ كەلەدى. سول جاعى تومەندەۋ، سوندىقتان سۋ باسىپ، ساز بولىپ جاتادى. سول كەزدە وسى جەردە شاعىناۋدان بولادى دەدىم. ءسويتىپ، "سامال" شاعىناۋدانىن قۇردىق. جانىمدا بولعان سول جىلدارداعى وبلىس اكىمى اندرەي براۋن ۇيلەردىڭ باتپاققا باتىپ كەتەيىن دەپ تۇرعانىن، اۋدان سالۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتقان ەدى.

– ءسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا ەل استاناسى رەتىندە بىرنەشە قالانى، كوكشەتاۋدى، قاراعاندىنى قاراستىرعانىڭىزدى ايتىپ ەدىڭىز...

– ەلوردا تۇرعىزۋدى ءبىز قاراجات قات، مۇمكىندىك جوق قيىن زاماندا باستادىق. شەشىم قابىلداۋ وڭاي بولعان جوق. ءاربىر قالانى قاراستىردىم. ەڭ ءبىرىنشىسى الماتى بولدى. 1929 جىلى قىزىلوردادان استانانى اۋىستىرعان كەزدە الماتىدان سولتۇستىككە قاراي 70-80 شاقىرىم جەردە، قاپشاعاي ەلەكتر ستانساسىنىڭ باتىس جاعىنان قالا سالىپ باستاعان ەكەن. «استانا» دەگەن ستانسانىڭ جازۋى دا تۇر. ەسەپتەپ ساناعاندا تۇرعىن ءۇي، جول، جىلۋ، سۋ قۇبىرىن سالۋ ءۇشىن وتە كوپ قاراجات كەرەك بولدى. ودان دا جاڭا جەردەن سالايىق دەپ، كوزىم 20 جىل جۇمىس ىستەگەن قاراعاندى قالاسىنا ءتۇستى. جەرىنىڭ استى قازىلعان، وزەن جوق. سودان كەيىنگى قولايلى قالا اقتوبە ەدى، ءبىراق باتىسقا قاراي كەتىپ قالاتىن بولدىق. ەلدىڭ استاناسىن ورتالىققا جاقىنداتۋ جوسپارى بولعاندىقتان، وسىنداي شەشىمگە كەلدىم جانە بۇعان وكىنگەن ەمەسپىن. ايازىنا شىداماي، ءبىراز شەنەۋنىكتەر قايتىپ كەتتى. ءقازىر ەلوردا ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىر. قازاقستاننىڭ ءار تۇكپىرىنەن قۇرىلىسشىلار كەلىپ جۇمىس ىستەپ، تۇراقتاپ قالدى. ءار وبلىستىڭ ادامدارى بار. مەن سوعان وتە قۋانامىن. ءقازىر ەلوردادا رەسپۋبليكا حالقىنىڭ 7 پايىزى تۇرادى. 1997 جىلمەن سالىستىرعاندا، حالىق سانى 4 ەسەگە ارتتى. بۇگىندە قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى – 1 ميلليون 200 مىڭ.

– ءبىر سۇحباتىڭىزدا سول كەزدە ءسىزدى حالىقتىڭ بەس پايىزى عانا ءتۇسىنىپ، قولداۋ بىلدىرگەنىن ايتىپ ەدىڭىز...

– بۇعان تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا بولادى. كەڭەس وداعى قۇلاپ، جەكە قالىپ، زەينەتاقى، مۇعالىمدەرگە، دارىگەرلەرگە جالاقى تولەيتىن قارجى جوق كەزەڭ ەدى. سول ۋاقىتتا ساياسي تاعدىرىمدى بايگەگە تىكتىم. قازاقتا «تاۋەكەل ءتۇبى جەلقايىق، وتەسىڭ دە كەتەسىڭ، ۋايىم ءتۇبى تۇڭعيىق، باتاسىڭ دا كەتەسىڭ»، دەگەن ءسوز بار. وسى جىلداردىڭ ىشىندە تالاي تاۋەكەلگە باردىم. تاۋەكەلدەردىڭ ىشىندە ەڭ ۇلكەنى – وسى استانانى سالۋ بولدى. ويلاعانىمنىڭ ءبارى ورىندالدى. ىشكى تۇيسىك دەگەن بار. ءبىر كۇنى تۇسىمدە انام مارقۇم ەكى جاعىندا ەكى جولبارىسپەن كەلىپ تۇر ەكەن. جاڭاعى جولبارىس باسىن كوتەرىپ، «بارلىعى دۇرىس بولادى، قورىقپا، جاسا»، دەدى. وسى ماعان ءبىراز جىگەر بەردى. بۇدان كەيىن ەشنارسەدەن قورىققان جوقپىن. بۇل ءبىزدىڭ قازاقى ىرىمشىلدىعىمىز، كوڭىلىمىز.

ەلوردانى سالاردا تالاي قالانى ارالاپ شىقتىم. اۆسترالياداعى كانبەررا، برازيليانىڭ بۇرىنعى ورتالىعى، انكارا بار. سولاردىڭ بارلىعىن ارالاي كەلە، كونكۋرس جاريالادىق. كونكۋرسقا 50 ەلدىڭ ساۋلەتشىلەرى قاتىستى، ونىڭ ىشىندە اقش، اۆستراليا، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا، وزبەكستان، قىرعىزستان، ءوزىمىزدىڭ ساۋلەتشىلەر بولدى. 50 جوبانىڭ ىشىنەن 27ء-ى تاڭدالدى. سودان كەيىن قازىلار القاسى جينالىپ، جاپونيانىڭ كيسە كۋروكاۆا دەگەن الەمگە بەلگىلى ارحيتەكتورىنىڭ نۇسقاسىن قابىلدادىق. شىن مانىندە ءقازىر كۋروكاۆا جاساعان ارحيتەكتۋرادان ۇزىن كوشەدەن باسقا كوپ ەشتەڭە قالعان جوق.

قازاقستان استاناسىن سالۋدا بيۋدجەتكە سالماق تۇسكەن جوق. قالانىڭ 80 پا­يىزدان استامى وتاندىق جانە شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ ەسەبىنەن بوي كوتەردى. ءتىپتى كەيبىر مەملەكەتتىك ماڭىزى بار نىسانداردى الەم ەلدەرىنىڭ كوشباسشىلارى سىيعا تارتتى. استانانى اۋىستىرعان كەزدە قالا اۋماعى 24،8 مىڭ گەكتار بولدى. تۇڭعىش پرەزيدەنت جارلىعىنا ساي ونىڭ شەكاراسى 2000 جىلدان باستاپ ءۇش رەت ۇلعايتىلىپ، 79،7 مىڭ گەكتارعا جەتتى. سارىارقا، الماتى اۋداندارىنا ەسىل مەن بايقوڭىر اۋداندارى قوسىلدى.

– كوبى قالانىڭ تىعىز ورنالاسۋىن، كەي كوشەلەردىڭ تارلىعىن كۋروكاۆامەن بايلانىستىرادى..

– بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ ويى­مىز بويىنشا، بۇل 500-600 مىڭ تۇرعىنى بار اكىم­شىلىك قالا بولۋى ءتيىس ەدى. ۆاشينگتون سياقتى باسقارۋشى قالا قۇرۋ جوسپارىمىز بولعان. ءبىراق ءبىزدىڭ ايتقانىمىز كەلمەدى. ءقازىر 1 ملن 200 مىڭ ادام تۇ­رادى. 2030 جىلعا قاراي تۇرعىندار سانى 2 ميل­ليوننان اسادى. قالانىڭ ءوز ءومىرى بار، ونى ەشكىم توقتاتا المايدى. شەكتەۋگە ارەكەت جاساۋعا بولمايدى. مەكسيكا استا­ناسىندا ءقازىر حالىق سانى 20 ميل­ليوننان اسىپ كەتتى، قانشا شەكتەيمىز دەپ شارا قولدانعانىمەن، توقتاتا المادى. قالا بولعاننان كەيىن حالىق سانى كوپ بولعانى دا دۇرىس. ساۋدا جۇمىس ىستەيدى، مادەنيەت ورىندارىنا باراتىندار، تۋريستەر، جۇمىس ورىندارىنىڭ سانى كوبەيەدى. ەكىنشىدەن، تۋۋ كورسەتكىشى ارتادى. مەكتەپ، بالاباقشا سالىنادى.

تار كوشەلەر ەسكى قالاعا ءتان. كەيىنگى كەزدە كوشەلەر 6-8 جولاقتى بولىپ سالىنىپ جاتىر. كەيبىر جەردە كەڭەيتىپ جاتىرمىز. كيسە كۋروكاۆا ۇيلەردى بەتحوۆەننىڭ مۋزىكالىق يىرىمدەرى سياقتى جوعارى، تومەن ەتىپ سالۋدى، ەكىنشىدەن، سيمبيوز – قالا مەن تابيعاتتىڭ ارالاسۋ يدەياسىن ۇستاندى. ءقازىر ەسىلدىڭ ەكى جاعالاۋى ورمان بولدى. ءار جەردەن ساياباقتار سالدىرىپ جاتىرمىن. كەلگەن قوناقتار ۇيلەردەن باسقا ەشنارسە جوعىن ايتاتىن. ارحيتەكتورلارعا ۇيلەردى سۇر تاس­تارمەن قالاي بەرسەك، قىستىگۇنى قالانىڭ كوركى كىرمەيدى دەپ، بوياۋىن كوك، جاسىل، اق ءتۇستى قىلۋدى ايتتىم.

بارلىق دامىعان ەلدەردى ارالاپ، زەرتتەگەننەن كەيىن ەلوردادا ءار ەلدىڭ قالالارىنىڭ ۇلگىسى بار. مىسالى، «بيلەپ تۇرعان» «Northern Lights» تۇرعىن ءۇي كەشەنى قاتار ەلىنەن. قىتايدىڭ ءبىر عيماراتىندا 10 مىڭ ادام وتىراتىن زال بار ەكەن. سوعان قاراپ، 3 مىڭ ادامدىق ورنى بار تاۋەلسىزدىك سارايىن سالدىق. ونىڭ ىشىندە تالاي حالىقارالىق جيىن­دار ءوتتى. جانىنا ۇلتتىق مۋزەي تۇرعىزىلدى. قالاي دەسەك تە، مادەنيەت وشاقتارى كەرەك. وپەرا تەاترى بولماسا، قانداي استانا بولۋى مۇمكىن دەپ «استانا وپەرا» تەاترىن سالدىق. ول تەك مادەنيەت نىسانى ەمەس، ادامداردى تاربيەلەيتىن ورىن. عيماراتتى سالاردا كوپ ىزدەنىستەر جاسادىق، ءتۇرلى جوبالار قاراستىرىلدى. ۇسىنىستاردىڭ كوبى مودەرن ستيلىندە بولدى. سينگاپۋر، پاريج، ۆەنا تەاترلارىن كورگەننەن كەيىن وپەرا تەاترى كلاسسيكالىق ۇلگىدە بولۋى كەرەك دەپ ويلادىم. مەنىڭشە، قازىرگى جوباسى وتە ادەمى. ەۋروپادان كەلگەندەردىڭ وزدەرى دە تاڭعالادى. قۇرىلىسى اياقتالىپ قالعان كەزدە كىرسەم، فويەسى تومەن ەكەن، ونى قايتادان 2،5 مەترگە كوتەرتكىزدىم. سپەكتاكلدىڭ ۇزىلىسىندە جۇرگەندەردى جوعارىدان كورسەڭ، كەرەمەت.

استانانى سالعان كەزدە تەك ءار ەلدىڭ ارحيتەكتۋراسىن ارالاپ قانا قويعان جوقپىن، باسشىلارىنان جاڭا استانانى تۇرعىزۋعا قولداۋ كورسەتۋدى سۇرادىم. ديپلوماتيالىق مۇمكىندىگىمنىڭ ناتيجەسى بولار، ءبارى كومەكتەستى. ساۋد ارابياسىنىڭ كورولى قايتىس بولىپ كەتكەننەن كەيىن، تاق مۇراگەرى سۇلتان حانزادا كەلدى. پارلامەنت، سەنات ءۇيىن تۇرعىزۋعا كومەك كەرەگىن ايتتىم. سالاتىن جەرىنە كەلسەك، قامىس، ساز، باسقا ەشتەڭە جوق. وسى جەرگە سالاسىڭدار ما دەپ تاڭىرقادى. ءقازىر سول ورىندا تۇر. اقوردانىڭ تۇرعان جەرى دە ساز بولاتىن. رەزيدەنسيانى سالاردا كوپ ويلاندىق. يسپاننىڭ ارحيتەكتورى اينەكتەن سالۋدى ۇسىندى. ۇزاق سارالاي كەلە، بۇل دا كلاسسيكالىق ۇلگىدە بولۋى كەرەك دەپ شەشتىم. مەنىڭ ويىمشا، ءساتتى شىقتى. كەلەشەك ۇرپاق تاعى ءبىر سارايلار سالعىزا جاتار.

كۋۆەيت ءامىرى قازىرگى اۋىل شارۋاشى­لىعى مينيسترلىگىنىڭ عيماراتىن سالۋعا كومەكتەستى. ءسويتىپ، ءار جەردەن كومەككە 400 ميلليون دوللارعا جۋىق قاراجات ءتۇستى. تاۋەكەل دەگەن – وسى. كوڭىلىڭ دۇرىس بولسا، ارمانىڭ ورىندالادى.

– قالا ادامدار ءۇشىن جايلى بولۋى كەرەك دەپ ايتىپ وتىرسىز. ءوزىڭىزدىڭ باستاماڭىزبەن 90 مىڭ گەكتار جەرگە ورمان ەگىلدى...

– باستاپقىدا استانانىڭ تۇرعىندارى، بوتانيكتەرى بۇل جەردە ورمان وسپەيدى دەدى. بيداي وسكەندە، اعاش نەگە وسپەسىن؟ ءسويتىپ، اعاش وتىرىزۋدى باستادىق. مەنىڭ سول كەزدەگى ارمانىم – كوكشەتاۋدىڭ توڭىرەگىنەن باستاپ ۇلكەن ورماندى القاپ جاساۋ ەدى. ءقازىر ءدال وسىلاي بولدى. 90 مىڭ گەكتاردىڭ 15 مىڭى قالانىڭ ىشىندە. جىل سايىن تىكۇشاقپەن ارالاپ كورەمىن. مۇنىڭ ءبارى قىستا بوراننان قالقان، جازدا ىستىقتان سايا. نيۋ-يوركتىڭ ءدال ورتاسىندا ساياباق بار، سوعان قاراپ، 100 گەكتار جەرگە بوتانيكالىق ساياباقتى سالدىردىم. مۇنىڭ ءبارى حالىقتىڭ ومىرىنە قولايلى بولسىن دەپ جاسالىپ جاتىر.

قالاعا قورعان بولعان «جاسىل بەلدەۋ» جوباسى العاش 1997 جىلى قولعا الىندى. ال سول جىلى ەگىلگەن كوشەتتەر كوپ ۇزاماي جاسىل القاپقا اينالدى. جاسىل بەلدەۋدىڭ كولەمى 2013 جىلى 70 مىڭ گەكتار بولسا، ءقازىر 90 300 گەكتارعا جۋىقتادى.

– بولاشاقتا نۇر-سۇلتان قالاسى­نىڭ ەكولوگياسى وزگەرۋى ءتيىس. سەبەبى جاسىل ايماقتارمەن بىرگە قالانى كوگىلدىر وتىنمەن قامتاماسىز ەتۋ قارقىندى جۇرۋدە. ەلورداعا تابيعي گاز ءوزىڭىزدىڭ باستاماڭىزبەن تارتىلىپ جاتىر. بولاشاقتا قالا تۇرعىندارىنا تاعى قانداي يگىلىكتەر جاسالادى؟

– وڭتۇستىكتەن مىڭ شاقىرىمنان استام گاز قۇبىرى تارتىلدى. گاز تەك قانا استاناعا ەمەس، قاراعاندىعا، جەزقازعانعا، پەتروپاۆلعا، كوكشەتاۋعا دەيىن باراتىن بولادى. ءقازىر ەلوردالىقتاردى گازبەن قامتۋ ۇلەسى 30 پايىز بولسا، كەلەسى جىلى تولىق گازداندىرىلادى. سودان كەيىنگى نەگىزگى ماقسات – ەلەكتر جۇيەسىندە تۇرعان جىلۋ جانە ەلەكتر ورتالىقتارىن گازعا اۋىستىرۋ. سەبەبى كەيىنگى كەزدەرى قالانى ءتۇتىن باسىپ كەتەتىن بولدى. مۇنى جويۋ ءۇشىن قازاندىقتاردىڭ ءبارىن گاز قۇبىرىنا اۋىستىرامىز. بۇل جۇمىستار بيىل، كەلەر جىلى جاسالادى. ودان كەيىنگى ەڭ قاجەتتى جاعداي – باسپانا. بيىل 3 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنادى.

– مىنا سوزىڭىزدەن وسى كۇنگە دەيىن ءاربىر عيماراتتى قاداعالاپ وتىر­عانىڭىز كورىنەدى. 20-30 جىلدان كەيىنگى استانانى قالاي ەلەستەتەسىز؟ قانداي بولعانىن قالار ەدىڭىز؟

– كەيىنگى 20 جىلداعى مەنىڭ بار ماحابباتىم – وسى قالا. كوزىم تۇسكەن جەردى جوندەڭدەر دەپ ايتىپ وتىرامىن. قالا اكىمىمەن ءجيى كەزدەسەمىن. دەگەنمەن كەيدە دۇرىس جاسالماي جاتقان كەزدە قىنجىلامىن. بۇل قالادا ساۋلەتتى عيماراتتار كوپ بولۋى كەرەك، ءار اكىم ءوزىنىڭ ءىزىن قالدىرۋى كەرەك. ويدان شىقپايتىن ماسەلە، قازىرگى ءبىر قاباتتى ۇيلەردەن تۇراتىن قالاشىق بۇرىن قالانىڭ سىرتىندا بولاتىن، بۇگىندە ورتاسىنا كىرىگىپ كەتتى. بارلىق جەردە مۇنارالى نىساندار بولماسا دا، قالانىڭ ورتاسىندا ەلورداعا لايىقتى عيماراتتار بولۋى كەرەك.

– ەلورداداعى وزىڭىزگە ەرەكشە ىستىق ورتالىق، نىسان قاي جەر؟

– استانا ەڭ العاش 1998 جىلى ەلدىڭ ورداسى بولدى دەپ دۇنيەجۇزىنە جاريالادىق. سول كەزدە «كونگرەسس-حوللدا» 11 ەلدىڭ باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن جينالىس ءوتتى. سول جيىنعا بايلانىسى پرەزيدەنت رەزيدەنسياسىن تەز ارادا سالعىزدىم. سەبەبى قوناقتاردى قابىلدايتىن ورىن، ءقوناقۇي بولعان جوق. ەلوردا ءقازىر قايدا بارسام دا، قايتىپ ورالعىم كەپ تۇراتىن مەكەنگە اينالدى. 20 جىلدان بەرگى ارمانىم، ويىم وسى قالادا، مەن ءۇشىن ءاربىر عيماراتى ەرەكشە. العاشقى جىلدارى مينيسترلەر مەن شەنەۋنىكتەر دەمالىس بولا قالسا، الماتىعا كەتەتىن. كەيىن بارلىق جاعداي جاسالدى. ارينە، قالا ەمەس، ەڭ الدىمەن ەلىمىز جايىندا ايتۋ كەرەك. جوق جەردەن دۇنيەجۇزىنە ايگىلى مەملەكەت جاسادىق، ەڭسەسىن كوتەردىك، تاۋەلسىز ەل بولدىق، شەكاراسىن شەگەندەدىك. ناعىز مەملەكەت قالىپتاستى.

– شىنىمەن 30 جىلدا جاڭا مەملەكەت قالىپتاستىردىڭىز. جاڭا قوعام قۇرىلدى. ءسىز ءۇشىن تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ باستى جەتىستىگى نەدە؟

– ەڭ باستى جەتىستىك – تاۋەلسىزدىكتى ورناتۋىمىز. ول ءۇشىن ەلدىڭ بىرلىگى، قولداۋى كەرەك ەدى. سول بىرلىكتەن اجىراماساق، تالاي بيىكتەردى باعىندىراتىن بولامىز. ەلوردا – تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇعىرى. كەلەر ۇرپاق ەگەمەندىكتى باعالاپ، كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ قالاتىن بولسا، ۇلكەن ارماننىڭ ورىندالعانى سول. ەڭ باستىسى، مەملەكەت قۇردىق. ماعان وسىنداي جۇك ارتىلدى، حالىق سەندى، قولىمنان كەلدى.

– استانانى ءسىز كەزىندە ۇلتتىق يدەيا دەپ جاريالادىڭىز. بۇل ويى­ڭىز تولىعىمەن ىسكە استى. ەندىگى ارما­نى­ڭىز قانداي؟

– ەگەر ارمان بولماسا، ءومىر ءسۇرۋ قيىن. استانانىڭ كەلەشەگى قانداي بولاتىنىن بولاشاق ۇرپاق كورەر. قالا ءارى قاراي وسىپ-وركەندەيتىن بولادى، حالقى 2-3 ميلليونعا جەتەدى. ءسويتىپ، ۇلكەن قالالار قاتارىنا قوسىلادى. قازىرگى كۇنى الەم ەكونوميكاسىنىڭ 50 پايىزى دۇنيەجۇزىنىڭ ەڭ ۇلكەن 300 قالاسىنا تيەسىلى. ساراپشىلار پىكىرى بويىنشا، ونداي قالالاردىڭ قاتارى كەلەشەكتە 600-گە جەتەدى. ياعني وندا الەمنىڭ بۇكىل ەكونوميكاسى بولادى.

سەبەبى عىلىم، مادەنيەت، ونەر، ماماندار سول ۇلكەن قالالارعا شوعىرلانادى. بۇل قاتارعا ەۋروپا مەن ازيانىڭ ورتاسىنداعى ەلوردا دا كىرۋى ءتيىس. ارمان – سول. ونى كەلەشەك جاستار كورەدى. ءار نارسەنىڭ، ادامنىڭ دا، ءىستىڭ دە ناعىز باعاسىن بەرەتىن – ۋاقىت، تاريح.

– جارتى جىل بۇرىن ۇلتتىق ارناعا بەرگەن سۇحباتىڭىزدا ەلىمىزدە باستى نازار عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ دامۋىنا ءبولىنۋى كەرەك دەپ ايتتىڭىز. سوعان جاۋاپ رەتىندە QazVaس ۆاكسيناسى شىقتى.

– ءقازىر بىزدە مەديسينالىق-فارماسيەۆتيكالىق حاب قۇرۋ مۇمكىندىگى بار. تەك قانا وزىمىزدە شىعارماي، كورشىلەردى دە سول دارىمەن قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك. بۇگىندە جاساندى ينتەللەكت ءبىرىنشى ورىنعا شىعىپ وتىر. الماتىدا وسى باعىتتاعى ۋنيۆەرسيتەت اشۋدى قولعا الىپ جاتىرمىن. ونىڭ دەڭگەيى نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەت سياقتى بولادى. ەكىنشى ماسەلە - اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ. سالانىڭ ۇلكەن بولاشاعى بار. اۋىل شارۋاشىلىعى باعىتىندا ءوندىرىستى قولعا الىپ، سىرتقا ەكسپورتتاۋ ارقىلى مەملەكەتكە قارجى كەلتىرۋگە بولادى. سوندىقتان جاستارعا ەڭ الدىمەن ايتارىم – ءبىلىمدى بولۋ. ءقازىر ءعىلىم-بىلىمنىڭ زامانى. ۇرپاق سوعان قاراي ۇمتىلۋى كەرەك، ساپالى ءبىلىم الۋى كەرەك. بارىنە بىردەي ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرۋ ماقسات ەمەس. دۇنيەجۇزىندە ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەندەردىڭ ۇلەسى 10 پايىزعا دا جەتپەيدى. ەڭ باستىسى، قانداي ماماندىق السا دا، سونىڭ بىلگىرى بولۋ. ەكىنشىدەن، دەنساۋلىقتى ساقتاپ، سپورتپەن شۇعىلدانۋ قاجەت. دەنساۋلىق بولماسا، باقىتتى بولا المايسىڭ.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

Egemen Qazaqstan، 07 شىلدە، 2021