وسى كۇنى «تەلەفونىڭىز بار ما؟» دەپ سۇراۋدىڭ ءوزى ارتىق. سمارتفون – ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ءومىرىمىزدىڭ، جۇمىسىمىزدىڭ، ءتىپتى قارىم-قاتىناسىمىزدىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدى. اسىققاندا: «ۆاتساپقا جازام»، «ينستاگرامنان جىبەرەمىن» دەگەن سوزدەر – جاي تىركەس ەمەس، قالىپتاسقان داعدى. اسىرەسە اقپارات، مەديا، بيزنەس سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىندەر ءۇشىن سمارتفون – ىزدەنۋدىڭ، اۋديتوريامەن بايلانىس ورناتۋدىڭ، ءتىپتى تابىس تابۋدىڭ باستى قۇرالى.
الايدا قالتاداعى «مۇمكىندىكتىڭ» ۋاقىتتى ۇرلاپ، ءتىپتى دەنساۋلىقتى بىلدىرمەي قۇرتىپ جاتقانىنا كوپشىلىك باس قاتىرا قويمايتىن سياقتى.
سمارتفون – قۇرال ما، باقىلاۋ ما؟
سمارتفون جاي عانا بايلانىس قۇرالى ەمەس. ول – جاھاندىق باقىلاۋ قۇرالىنا اينالعان تەحنولوگيا. قايدا جۇرگەنىمىز، كىممەن سويلەسكەنىمىز، نە ىزدەگەنىمىز – ءبارى دە تىركەلىپ، تالدانىپ جاتىر. بۇل اقپارات كىمنىڭ قولىندا، قايدا كەتىپ جاتىر – بۇل جاعى كوبىنە كومەسكى.
اقش ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك اگەنتتىگىنىڭ (NSA) بۇرىنعى قىزمەتكەرى، كيبەرقاۋىپسىزدىك مامانى ەدۆارد سنوۋدەن سمارتفوندى «اقپارات جيناۋدىڭ ەڭ وڭاي قۇرالى» دەپ اتايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، سمارتفوندارداعى كامەرا، ميكروفون، سەنسورلار – ادامنىڭ ءاربىر ارەكەتىن باقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
مۇنى 2021 جىلى الەمدىك رەزونانس تۋدىرعان «Pegasus Project» اتتى زەرتتەۋ دالەلدەدى. وندا سمارتفونعا ارنايى باعدارلاما ورناتۋ ارقىلى قۇرىلعى يەسىنىڭ بارلىق دەرەكتەرىنە – حابارلاماسىنان باستاپ، كامەرا مەن ميكروفونىنا دەيىن – رۇقساتسىز قول جەتكىزۋ مۇمكىن بولعانى انىقتالدى.
سمارتفوننان سانالى تۇردە باس تارتقاندار بار ما؟
سيفرلىق عاسىردا سمارتفونسىز ءومىر ءسۇرۋ – سيرەك، ءبىراق مۇمكىن. مۇنداي قادامعا ادامدار ءارتۇرلى سەبەپپەن بارادى: قاۋىپسىزدىك، زەيىندى باسقارۋ، ۋاقىتتى ۇنەمدەۋ نەمەسە وتباسىعا كوبىرەك كوڭىل ءبولۋ ماقساتىندا.
قازاقستاندىق مىسالدار:
• گۇلدەن تولەگەن، كوپبالالى انا
بالا تاربيەسىنە بەي-جاي قارامايتىن انا جازعى دەمالىستا بالالارىنا تەلەفون ۇستاۋعا تىيىم سالعان. ونىڭ ايتۋىنشا، «تەلەفون – ۋاقىتتىڭ ءارى دەنساۋلىقتىڭ جاۋى». ءقازىر گۇلدەننىڭ بالالارى ەكى ايدان بەرى كىتاپ وقىپ، ۇيىرمەگە قاتىسىپ، بىر-بىرىمەن ويناپ، ۋاقىتتى تەلەفوندا تەككە وتكىزبەيتىن بولىپتى.
• ازامات سكاكوۆ، كوۋچ.
Cۋرەت: www.youtube.com/@Azamat.SKAKOV
ول ۇيىندە تەلەفون كىرگىزۋگە بولمايتىن ارنايى «cellphone-free zones» ەنگىزگەن: ءاسۇي مەن جاتىن بولمەدە گادجەت قولدانۋعا بولمايدى. ءوزىنىڭ ادەت قالىپتاستىرۋ الىپپەسىن جاساعان ول جۇمىسى الەۋمەتتىك جەلىلەرمەن، تەلەفونمەن تىكەلەي بايلانىستى بولسا دا، ءبىر كۇندە تەلەفونعا 40-50 مينۋتتاي عانا كوڭىل بولەدى ەكەن.
• اكادەميك اسقار جۇمادىلدايەۆ
سۋرەت: abai.kz
ونىڭ تەلەفون ۇستامايتىنى ءبىراز ادامعا بەلگىلى. ودان نەلىكتەن تەلەفون ۇستامايتىنىن سۇراعان سۇحباتتارىنىڭ بارىندە ۇنەمى: «ماعان تەلەفون كەرەك ەمەس. كەرەك ادام ءوزى تاۋىپ الادى»، – دەپ قىسقا عانا قايىرادى. فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور اسقار اعانىڭ تەلەفونعا كەلگەندە «ءوز ەسەبى» بار شىعار. بالكىم، عىلىمداعى جەتىستىكتەرىنىڭ قۇپياسى دا تەلەفونعا «بايلانباۋىندا» شىعار.
• نۇرتورە ءجۇسىپ، سەنات دەپۋتاتى.
كوبىنە باتىرمالى تەلەفون قولدانادى، سمارتفوندى تەك قاجەتتى قوسىمشالار ءۇشىن عانا پايدالانادى. «الەۋمەتتىك جەلىنى كۇنىنە ءبىر رەت قانا جۇمىستان تىس ۋاقىتتا عانا شولىپ شىعۋعا تىرىسامىن»، – دەيدى ول.
«ءقازىر تەلەفون ۇستامايتىن ادامدار سيرەك. مەن بىلەتىن ازاماتتاردىڭ ىشىندە اكادەميك اسقار جۇمادىلدايەۆ تەلەفون ۇستامايدى. سونىمەن بىرگە، قازاقتىڭ سىرباي ماۋلەنوۆ دەگەن مىقتى اقىنىنىڭ ۇلى قاسىم دەگەن ازامات بار. سول كىسى دە تەلەفون ۇستامايدى دەپ ەستىپ ەدىم»، - دەيدى ول.
سمارتفونى بولا تۇرا، دەپۋتات مىرزا ءوزى ايتقانداي «Nokia دەگەن باياعى بايلانىسقا ارنالعان تەلەفونعا» باسىمدىق بەرەدى ەكەن.
«وتە ىڭعايلى. ونىڭ ىشىندە سۋرەتكە تۇسىرەتىنى، دىبىس جازاتىنى، بولماسا، باسقا ارتىق قوندىرعىلار جوق. ال سمارتفون ۇلگىسىندەگى تەلەفوندى ۆاتساپ جەلىسىن پايدالانعان كەزدە، كوممۋنالدىق تولەمدەردە بانكتىك، سوسىن باسقا دا ماسەلەلەردە كومەگى تيەتىن بولعان كەزدە عانا ۇستايمىن»، - دەيدى ول.
نۇرتورە ءجۇسىپتىڭ بايقاۋىنشا، اقش-تاعى ادامدار سمارتفونعا بىزدەگىدەي تەلمىرىپ وتىرمايدى. «iPhone وتانى – امەريكا. ءبىراق كوشەدە ولاردىڭ تەلەفونعا ءۇڭىلىپ جۇرگەنىن كوپ كورمەيسىڭ»، – دەيدى ول.
بيزنەس ەليتاسىنىڭ تاڭداۋى
تەحنولوگيا سالاسىنداعى الپاۋىتتار مەن الەمدىك ىقپالدى تۇلعالاردىڭ ءوزى سمارتفوننان باس تارتۋعا نەمەسە ونى شەكتەۋگە تىرىسادى:
• پاۆەل دۋروۆ (Telegram) – سمارتفوندى SIM-كارتاسىز تەك تەستىلەۋ ءۇشىن عانا قولدانادى. بايلانىسقا نوۋتبۋك پايدالانادى.
• ۋوررەن باففەت – تەك 2020 جىلى iPhone-عا كوشكەنشە باتىرمالى تەلەفوندى قولدانعان.
• ەۆگەنيي كاسپەرسكيي – قاۋىپسىزدىگى جوعارى KasperskyOS نەگىزىندەگى قۇرىلعىنى پايدالانادى.
• ستيۆ دجوبس، بيلل گەيتس، كريستوفەر نولان، ەلتون دجون – ءوز بالالارى مەن وتباسىلارىندا گادجەت قولدانۋدى شەكتەگەن.
بۇل – تەحنولوگيادان باس تارتۋ ەمەس، ونى باسقارۋدىڭ سانالى ءتاسىلى بولار.
مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ساقتىق
سمارتفوندى شەكتەۋ جەكە باستىڭ تاڭداۋى عانا ەمەس. جوعارى لاۋازىمدى ساياساتكەرلەر دە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىككە باسا ءمان بەرەدى:
• انگەلا مەركەل – تىڭشىلىققا قاتىستى داۋ شىققان سوڭ شيفرلانعان BlackBerry-گە اۋىسقان.
• باراك وباما – پرەزيدەنت كەزىندە قاۋىپسىزدىگى شەكتەۋلى، ارنايى رۇقساتپەن قولدانىلاتىن iPhone ۇلگىسىن پايدالانعان.
ولشەۋلى ءومىردىڭ قانشا ۋاقىتى سمارتفونعا كەتەدى؟
سيفرلىق زاماندا تەلەفونعا تەلمىرىپ وتىرعانىمىزدى ءوزىمىز دە بايقاماي قالامىز. ادام كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 5 ساعات 48 مينۋتىن سمارتفونعا جۇمسايدى ەكەن. ياعني، ءبىر جىلدىڭ 88 كۇنى!
ونلاين تەستتەر ادامنىڭ سمارتفونعا قاراپ وتكىزەتىن ۋاقىتىن ءومىر جىلدارىنا شاققاندا ناقتى ساندارمەن كورسەتەدى. مىسالى، ەگەر ادام كۇنىنە 11 ساعات ەكرانعا قاراپ ءومىر سۇرسە، الداعى 49 جىل ىشىندە ونىڭ 22 جىلى تەلەفونعا ۇڭىلۋمەن وتەدى.
ال وسى ۋاقىت ىشىندە نە ىستەۋگە بولار ەدى؟
• 24 000-نان استام كىتاپ وقۋعا؛
• 2 000-عا جۋىق مارافون جۇگىرىپ وتۋگە؛
• 300-دەن استام شەت ءتىلىن مەڭگەرۋگە؛
• 245 رومان جازۋعا؛
ەكران ۋاقىتى – ءۇنسىز ۇرى
Heineken كومپانياسىنىڭ حالىقارالىق ساۋالناماسىنا سايكەس:
• زۋمەرلەردىڭ 10%-ى سمارتفونمەن كۇنىنە 12 ساعاتتان ارتىق ۋاقىت وتكىزەدى؛
• 62%-ى ونلاين قارىم-قاتىناستان شارشاعانىن مويىنداعان؛
• 52% – جاڭالىقتار مەن حابارلامالاردى باقىلاپ وتىرۋ پسيحولوگيالىق قىسىم تۋدىراتىنىن ايتقان؛
• 64% – 90-جىلداردى ساعىنادى، سەبەبى ول كەزدە ادامدار بەتپە-بەت سويلەسىپ، شىنايى قارىم-قاتىناس بولاتىن.
سمارتفون – قۇلدىق پا، قۇرال ما؟
سمارتفوننان تولىق باس تارتۋ – باتىل، كەيدە شەكتەن شىققان شەشىم سياقتى كورىنۋى مۇمكىن. ءبىراق بۇل – اركىمنىڭ سانالى تاڭداۋى. باستىسى – تەحنولوگيانى باسقارۋ، تەحنولوگياعا باعىنباۋ. سمارتفون – قۇرال عانا. ول ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىزعا، نازارىمىزعا، ومىرىمىزگە يەلىك ەتپەۋى كەرەك.