حالىقتىڭ قالادا ءومىر ءسۇرىپ، ۇرپاق تاربيەلەۋگە دەگەن ۇمتىلىسىن باسپانا نارىعى قاناعاتتاندىرا الماي كەلە جاتقانىنا ءبىراز جىلدىڭ بەدەرى بولدى. بۇل تۇرعىدا مەملەكەتتىڭ ۇستانىپ وتىرعان ساياساتى ءتيىمدى مە؟ قۇرىلىس نارىعىنىڭ ويىنشىلارى نەگە سۇرانىسقا جالپاق جۇرتتىڭ تولەم قابىلەتىنە ساي كەلەتىن ۇسىنىسپەن جاۋاپ بەرمەي وتىر؟ بۇل تۋرالى Almaty-akshamy.kz حابارلايدى Inform.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
ەكونوميست اندرەي چەبوتاريەۆتىڭ پايىمىنشا، قازاقستاندا يپوتەكا نارىعى جوق دەۋگە بولادى. «ۇلتتىق بانكتىڭ 2019 جىلعى ەسەبىندە يپوتەكا نارىعىنىڭ 99،2%-ى مەملەكەتكە تيەسىلى ەكەنى ايتىلعان. مەملەكەت «وتباسى بانك» جيناقتارى مەن مەملەكەتتىك باعدارلامالار ارقىلى نارىققا مونوپوليا ورناتىپ العان. بۇل نەگىزى جاقسى ەمەس. ويتكەنى يپوتەكا – بانكتەردى اسىراپ وتىرعان نەگىزگى كوممەرسيالىق ونىمدەردىڭ ءبىرى. وسىنى ەسكەرسەك، ءقازىر قازاقستاندا كوممەرسيالىق يپوتەكاعا دەگەن سۇرانىس جوق. ويتكەنى 2019 جىلى ونىڭ جىلدىق مولشەرلەمەسى 14-15% بولعان. ال ءقازىر بازالىق مولشەرلەمەنىڭ ءوزى 14%-عا جەتكەندىكتەن، كوممەرسيالىق يپوتەكانىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسى 17، 18، 20% اراسىندا قۇبىلىپ تۇر. ءتيىمسىز بولعاندىقتان، ەشكىم المايدى. ياعني، كوممەرسيالىق يپوتەكانىڭ دامۋى مەملەكەتتىڭ ساياساتىنا تىكەلەي بايلانىستى، - دەيدى ساراپشى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، مەملەكەت ارزان يپوتەكالارىمەن بىرگە بۇل نارىقتان كەتىپ، سەكتوردى بانكتەرگە وتكىزىپ بەرۋى قاجەت. سونداي-اق، اۋىلدان قالاعا اعىلعان كوش جۋىق ارادا تولاستاي قويمايدى.
«جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىنا بىرنەشە فاكتور قىسىممەن ءتونىپ تۇر. بىرىنشىدەن، باسپاناعا دەگەن سۇرانىس پەن ۋربانيزاسيا ينفراقۇرىلىمىنىڭ سايكەسپەۋى. قازاقستان بۇرىنعى سوۆەت وداعى ەلدەرىنىڭ اراسىندا دا، الەم ەلدەرىنىڭ اراسىندا دا ۋربانيزاسيا بويىنشا تومەن كورسەتكىشتە تۇر. بۇۇ بولجامى بويىنشا 2050 جىلى ۋربانزياسيانىڭ ۇلەسى 70 پايىزعا جەتۋى مۇمكىن. ءقازىردىڭ وزىندە 50 پايىزدان جوعارى. ياعني، اۋىل حالقى ءالى دە قالاعا اعىلادى دەگەن ءسوز. سونىڭ اسەرىنەن باسپاناعا سۇرانىس وسەدى. سۇرانىستىڭ ارتۋىنا مەملەكەتتىك ارزان يپوتەكا دا اسەر ەتۋدە. ءبىراق پاندەميا كەزىندە حالىقتىڭ جارتىسى 42 500 تەڭگەدەن جاردەماقى الىپ جاتقاندا «7-20-25» باعدارلاماسى بويىنشا يپوتەكا راسىمدەۋ رەكوردتىق مەجەگە جەتتى. ويتكەنى مولشەرلەمە نارىقتاعىدان تومەن بولدى»، - دەيدى ەكونوميست.
سونداي-اق، ول ىشكى-سىرتقى ينفلياسيانىڭ اسەرىن اۋىزدىقتاۋعا باعىتتالعان قازىرگى اقشا-كرەديت ساياساتى يپوتەكا نارىعىن اينالىپ ءوتىپ جاتقانىن ايتادى. بۇل ءبىر جاعىنان حالىقتىڭ باسپانالى بولۋىنا جاعداي تۋعىزاتىنداي كورىنگەنىمەن، ەل ىشىندە سۇرانىستىڭ بار-جوعىنا قاراماستان باعانىڭ توقتاۋسىز وسۋىنە جول اشىپ وتىرعان كورىنەدى. «ءقازىر تىپتەن بىرەگەي احۋال قالىپتاسىپ وتىر. يپوتەكا مولشەرلەمەسى ينفلياسيا دەڭگەيىنەن ەكى ەسە تومەن. بازالىق مولشەرلەمەدەن دە تومەن. مىسالى، 1-2 بولمەلى پاتەردىڭ كرەديتىنە قىزمەت كورسەتۋ قۇنى ونىڭ ايلىق ارەندا قۇنىنان تومەن. بۇلاي بولماۋى كەرەك، بۇل دۇرىس ەمەس. وسى ەكى فاكتور باعانىڭ وسۋىنە قىسىم جاساپ تۇر»، - دەيدى سپيكەر. ونىڭ ايتۋىنشا، باسپانا باعاسىنىڭ وسۋىنە الىپساتارلىقتىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرى قاتتى اسەر ەتۋدە.
«باعانىڭ وسۋىنە تاعى قىزىقتى فاكتور اسەر ەتىپ تۇر. ونى ەسكەرىپ جاتقاندار شامالى. بۇل – جەمقورلىق پەن كولەڭكەلى ەكونوميكا. بىزدە ءالى دە بولسا قولما-قول اقشاعا پاتەر ساتىپ الۋعا بولادى. بۇل جىمقىرىلعان قارجىنى قولما-قول اقشاعا اينالدىرۋدىڭ ەڭ وڭاي جولىنا اينالعان. قۇرىلىس كومپانيالارى اقشا جىلىستاتۋعا قارسى شارالار قابىلداۋعا مىندەتتى ەمەس. بانككە بارىپ 20 ملن تەڭگەنى شوتىڭىزعا سالعىڭىز كەلەتىنىن ايتساڭىز، قارجىنىڭ قايدان الىنعانىن سۇرايدى جانە اقشانىڭ كوزىن دالەلدەۋىڭىز كەرەك. ال قۇرىلىس كومپانيالارىنا بارىپ، 20 ملن تەڭگەگە پاتەر الامىن دەسەڭىز، وپ-وڭاي اقشانى قابىلداپ الادى. ونىڭ قايدان الىنعانىن سۇرامايدى دا. سوندىقتان پاتەر ساۋداسى اقشا جىلىستاتۋعا پايدالانىلىپ جاتىر. كەيىن ول پاتەردى قايتا ساتادى. وسىلايشا جىمقىرىلعان اقشا تاپ-تازا بولىپ شىعا كەلەدى. ءبارى ادەمى ويلاستىرىلعان»، - دەدى اندرەي چەبوتاريەۆ.
پرەزيدەنت بۇل پروبلەما تۋرالى ەكى جىل بۇرىن ايتقان ەدى. بۇكىل الەمدەگى سياقتى پاتەر مەن كولىكتى قولما-قول اقشاعا ساتىپ الۋعا تىيىم سالۋ كەرەكتىگىن اتاپ وتكەن.
«مەنىڭ بولجاۋىمشا، باسپانا باعاسى ينفلياسيا دەڭگەيىنە قاراي قۇبىلىپ وتىراتىن سياقتى. زەينەتاقى جيناعىنداعى ءبىرجولعى تولەمنىڭ جەتكىلىكتى مولشەرىن ايتارلىقتاي تومەندەتۋ سياقتى سۋپەر باعدارلاما قابىلداماساق قازىرگى احۋال وزگەرە قويماس. ياعني، مەن اتاعان فاكتورلار وزگەرىسسىز قالسا، الداعى 1-2 جىلدا باسپانا باعاسى ينفلياسيامەن قاتار جىلجىپ وتىرادى»، - دەيدى ەكونوميست.