جاڭا ماسكۋليندىك: ەرلەرگە دەگەن الەۋمەتتىك قىسىم قالاي وزگەرىپ جاتىر؟
قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ (قسزي) دەرەكتەرى قازىرگى قوعامداعى ەر ادامنىڭ ءرولىن قايتا قاراۋ قاجەتتىگىن كورسەتىپ وتىر. زەرتتەۋ جايلى Aqshamnews.kz ءتىلشىسى تولىعىراق باياندايدى.
ولاردىڭ سوڭعى الەۋمەتتىك زەرتتەۋىندە ەرلەردىڭ 52،5%-ى "جۇمىس ورىندارى جەتىسپەگەن جاعدايدا ەر ادامدار ايەلدەرگە قاراعاندا باسىمدىققا يە بولۋى كەرەك" دەگەن پىكىرمەن كەلىسكەن.
ءبىراق بۇل - بيلىك ەتۋ نەمەسە ۇستەمدىك تۋرالى ەمەس. بۇل - قوعامنىڭ ەرلەرگە جۇكتەگەن مورالدىق جانە الەۋمەتتىك قىسىمىنىڭ كورىنىسى.
گەندەرلىك تەڭدىك جانە قىسىم فەنومەنى
ءقسزي-دىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى ايگۇل زابيروۆا اتاپ وتكەندەي، گەندەرلىك تالداۋ تەك ايەلدەردىڭ جاعدايىمەن شەكتەلمەۋى كەرەك. جۇيەنىڭ ەكىنشى بولىگى دە بار، ول - ەرلەر.
قوعام ەر ادامدى "وتباسىنىڭ تىرەگى"، "ماتەريالدىق قامتاماسىز ەتۋشى" رولىنە بەكىتىپ قويعان.
الايدا قازىرگى زاماننىڭ الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق شىندىعى بۇل مودەلدى شايقالتىپ، ەرلەرگە جاڭا قىسىم فورمالارىن تۋدىرىپ وتىرعانى بەلگىلى.
بۇرىنعى "اسىراۋشى" بەينەسى تۇراقسىز ەڭبەك نارىعى جاعدايىندا السىرەپ، ونىڭ ورنىن ۋايىم مەن بەلگىسىزدىك، تۇسىنىكسىزدىك سەزىمى باستى.
الەۋمەتتىك بەينە: ءداستۇرلى كوزقاراستى كىمدەر كوبىرەك ۇستانادى؟
30–45 جاس ارالىعى - ەڭ كوپ قىسىم سەزىنەتىن توپ
بۇل جاستا ەرلەردىڭ موينىندا يپوتەكا، بالا تاربيەسى، اتا-اناسىنا قامقورلىق سياقتى جاۋاپكەرشىلىكتەر ارتىلادى.
قوعام تاراپىنان تالاپتار كوبەيگەن ءارى كۇشەيگەن سايىن، ەر ادامدار وزىندىك بولمىسىن ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا ەسكى نورمالارعا سۇيەنەدى.
الەۋمەتتىك-دەموگرافيالىق ەرەكشەلىكتەر
ءبىلىم دەڭگەيى جوعارى ءارى تۇراقتى جۇمىسى بار ەر ادامدار پاتريارحالدى كوزقاراستاردى سيرەك ۇستانادى. نەگىزگى سەبەپ - ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىك سەزىمى. تۇراقتى جۇمىسى بار، كاسىبي مۇمكىندىكتەرى كەڭ ەر ادامدار تەڭدىكتى ءقاۋىپ ەمەس، تۇراقتىلىقتىڭ جاڭا فورماسى رەتىندە كورەدى.
ال تابىسى تومەن نەمەسە تۇراقسىز كاسىبي سالالاردا ەڭبەك ەتەتىن ەرلەر ءۇشىن پاتريارحات «قورعانىش» فۋنكسياسىن اتقارادى. بۇل جاعدايدا جۇمىس تابۋ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بولسا دا، ەر ادام كەم دەگەندە وتباسىنىڭ اسىراۋشىسى رەتىندەگى مارتەبەسىن ساقتاي الادى.
ال تابىسى تومەن ەرلەر ءۇشىن «ءبىرىنشى كەزەكتە ەر ادام جۇمىسقا تۇرۋى كەرەك» دەگەن سەنىم - سوڭعى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ مەحانيزمى، ءوز ماڭىزدىلىعىن ساقتاپ قالۋ امالى.
وتباسىلىق جاعداي جانە مورالدىق جاۋاپكەرشىلىك
ۇيلەنگەن ەر ادامداردا «جۇمىس ىستەپ، تابىس تابۋ - ەر ادامنىڭ مىندەتى» دەگەن تۇسىنىك كوبىرەك قالىپتاسقان.
ءبىراق بۇل بيلىك ەمەس، قامقورلىق پەن مورالدىق پارىز سەزىمىنەن تۋىندايدى.
ال قالادا وسكەن بويداق جىگىتتەردىڭ جاڭا بۋىنى كەرىسىنشە، سەرىكتەستىككە نەگىزدەلگەن رولدىك مودەلگە بەت بۇرعان.
قىسىمنىڭ ىشكى لوگيكاسى: بيلىك ەتۋ ەمەس، قورعانۋ
پاتريارحالدى ويلاۋ ەرلەر ءۇشىن كەي جاعدايدا پسيحولوگيالىق قورعانىس مەحانيزمىنە اينالدى.
جوعارى تابىسقا، تۇراقتى جۇمىسقا كەپىلدىك جوق قوعامدا «ەر ادام – اسىراۋشى» يدەياسى ولاردىڭ ءوز-وزىن باعالاۋ جۇيەسىن ساقتاپ تۇراتىن سيمۆوليكالىق تىرەككە اينالعان.
ساراپشى ايگۇل زابيروۆانىڭ سوزىمەن ايتقاندا:“قوعام ەرلەردەن ءبارىن كۇتەدى، ءبىراق ولاردىڭ ءوز السىزدىگىن بىلدىرۋگە قۇقىعى جوق. وسىلايشا، پاتريارحات تەك ايەلدەردى عانا ەمەس، ەرلەردىڭ وزدەرىن دە تۇيىققا تىرەيدى”.
جاستار اراسىندا جاڭا ماسكۋليندىلىك قالىپتاسىپ جاتىر
جاستار اراسىنداعى ءۇردىس وزگەشە. 18–29 جاس ارالىعىنداعى ەرلەر مەن ايەلدەر تەڭدىكتى سەرىكتەستىك رەتىندە قابىلدايدى. ولارعا جاۋاپكەرشىلىكتى ءبولىسۋ – ەركىندىك سەزىمىن بەرەدى.
بۇل بۋىن ءۇشىن «ەر – اسىراۋشى» ەمەس، «ەر – سەرىكتەس» قاعيداسى ماڭىزدى. بۇرىن ەر ادامنىڭ تابىسى مەن مارتەبەسى ونىڭ جەكە قۇندىلىعىن انىقتاسا، بۇگىندە جاس ۇرپاق قارىم-قاتىناستاعى تەڭدىك پەن ءوزارا سەنىمدىلىككە ءمان بەرەدى.
قوعام قىسىمى ەكى تاراپقا دا اۋىر
ءبىرىنشى تولقىن فەمينيزم وكىلدەرى مۇنى سىن كوزبەن قاراۋى مۇمكىن – ولار بيلىك سالاسىندا ەرلەردىڭ ۇستەمدىگىن ەسكە الادى. ءبىراق زەرتتەۋ كورسەتكەندەي، ماسەلە تەك بيلىك دەڭگەيىندە ەمەس، قوعامداعى قاراپايىم ەرلەردىڭ ومىرىندە دە بار.
پاتريارحات ايەلدەرگە شەكتەۋ اكەلسە، ەرلەرگە – ۇلكەن قىسىم تۇسىرەدى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، قازىرگى قوعامداعى باستى قايشىلىق – ەكى تاراپقا دا بىردەي اسەر ەتەتىن وسالدىقتار.
جاڭا ەتيكا: ەر دە، ايەل دە مىندەتتى ەمەس، ەكەۋى ماقساتقا بىرگە جەتە الادى
ەر مەن ايەلدىڭ اراسىنداعى جاڭا الەۋمەتتىك كەلىسىم ءتىل تابىسۋدان باستالادى.
بۇرىنعى “ەر ادام مىندەتتى” جانە “ايەل ادام ءتيىس” فورمۋلالارىنىڭ ورنىنا "ءبىز بىرگە جاساي الامىز" دەگەن ۇعىم قالىپتاسىپ كەلەدى.
ناعىز كۇش – ءبارىن ءبىر ادامنىڭ موينىنا ارتۋدا ەمەس، جاۋاپكەرشىلىكتى بولىسۋدە.
ال ناعىز ايەلدىك - سابىرمەن توزۋدە ەمەس، اشىق سويلەسۋدە.
قازىرگى قوعامدا ماسكۋليندىك تۇسىنىك ترانسفورماسيالانىپ جاتىر.
بۇل ەرلەردىڭ بيلىكتەن باس تارتۋى ەمەس، قىسىمنان ارىلۋعا تىرىسۋى.
جاڭا الەۋمەتتىك مودەلدە:
- ەرلەردىڭ قۇندىلىعى تەك تابىسپەن ولشەنبەيدى،
- ايەلدەردىڭ تەڭدىگى كۇرەسپەن ەمەس، سەرىكتەستىكپەن بەكىتىلەدى،
- ال قوعامنىڭ تۇراقتىلىعى جاۋاپكەرشىلىكتى بولىسۋمەن ولشەنەدى.