تۋبەركۋلەز - جاھاندىق دەرت، الەمدىك پروبلەما
جىل سايىن تۋبەركۋلەزبەن 9 ميلليون ادام اۋىرادى
دۇنيەجۇزىلىك تۋبەركۋلەزبەن كۇرەس كۇنى (World Tuberculosis Day) دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ (ددسۇ) شەشىمى بويىنشا جىل سايىن 24 ناۋرىزدا 1882 جىلى نەمىس ميكروبيولوگى روبەرت كوح (Robert Koch) ءوزى جاساعان تۋبەركۋلەز قوزدىرعىشىنىڭ اشىلعانى تۋرالى جاريالاعان كۇنى اتاپ وتىلەدى. 1905 جىلى عالىم مەديسينا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىن الدى.
بۇل كۇن ددۇ جانە تۋبەركۋلەز بەن وكپە اۋرۋلارىنا قارسى حالىقارالىق وداقتىڭ (International Union Against Tuberculosis and Lung Disease — IUATLD) شەشىمى بويىنشا 1982 جىلى قۇرىلدى جانە تۋبەركۋلەز قوزدىرعىشى-كوح تاياقشاسىنىڭ اشىلۋىنىڭ 100 جىلدىعىنا ورايلاستىرىلدى. 1993 جىلى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى تۋبەركۋلەزدى ۇلتتىق اپات دەپ، ال 24 ناۋرىز كۇنىن دۇنيەجۇزىلىك تۋبەركۋلەزبەن كۇرەس كۇنى دەپ جاريالادى. 1998 جىلدان باستاپ بۇۇ-نىڭ رەسمي قولداۋىنا يە بولدى.
تۋبەركۋلەز - اۋا تامشىلارى ارقىلى جۇقپالى اۋرۋ. ءتيىستى ەمسىز تۋبەركۋلەزدىڭ بەلسەندى تۇرىمەن اۋىراتىن ادام جىل سايىن ورتا ەسەپپەن 10-15 ادامعا جۇقتىرۋى مۇمكىن. ددسۇ مالىمەتتەرى بويىنشا، كۇن سايىن بۇل الدىن الۋعا بولاتىن جانە ەمدەلەتىن اۋرۋدان 4 500-گە جۋىق ادام قايتىس بولادى، ال 30 000-عا جۋىق ادام اۋىرادى (ولاردىڭ كوپشىلىگى دامۋشى ەلدەردىڭ تۇرعىندارى).
تۋبەركۋلەز الەمدە جۇقپالى اۋرۋلاردان بولاتىن ءولىم-جىتىمنىڭ جەتەكشى سەبەبى بولىپ تابىلادى.
تۋبەركۋلەزدىڭ دامۋىنا دۇرىس تاماقتانباۋ، ۋىتتى ونىمدەردى (تەمەكى، الكوگول، ەسىرتكى) تۇتىنۋ، ەڭبەك پەن تۇرمىستىڭ قاناعاتتانعىسىز جاعدايلارى، كەيبىر سوزىلمالى اۋرۋلار (قانت ديابەتى، قان اۋرۋلارى، ايتۆ) ىقپال ەتەدى.
تۋبەركۋلەزبەن كۇرەسۋ كۇنىنىڭ سيمۆولى - ساۋ تىنىس الۋدىڭ سيمۆولى رەتىندە اق تۇيمەداق تاڭدالعان. بۇگىنگى كۇن رەسمي تۇردە 1982 جىلى بەكىتىلگەنىمەن، تۋبەركۋلەزگە قارسى ءىس-شارالار الەمدە XIX عاسىردىڭ اياعى مەن XX عاسىردىڭ باسىندا باستالدى جانە قايىرىمدىلىق قىزمەتىنە نەگىزدەلدى. سول كەزدە اق گۇل كۇنى يدەياسى جەنيەۆادا العاش رەت اق تۇيمەداق گۇلدەردەن تىگىلگەن قالقاندارى بار جاس جىگىتتەر مەن قىزدار كوشەگە شىققان كەزدە پايدا بولدى دەپ سانالادى. ولار تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن ناۋقاستاردى ەمدەۋ ءۇشىن قايىرىمدىلىق جينادى. سودان كەيىن بۇل اكسيالار باسقا ەۋروپا ەلدەرىندە وتكىزىلە باستادى، ال تۇيمەداقتاردى ساتۋ حالىقتىڭ نازارىن اۋداردى جانە تۋبەركۋلەزگە قارسى ۇيىمدارعا تابىس اكەلدى. سونىمەن، دانيا مەن نورۆەگيادا گۇل ساتۋ قۇقىعى تۋبەركۋلەزگە قارسى قوعامداقستىقتاردىڭ مونوپولياسى بولدى.
تۋبەركۋلەزدى ەمدەۋگە بولادى جانە بۇل باعىتتاعى جۇمىس ۇنەمى جۇرگىزىلىپ وتىرادى، ءبىراق ددۇ-نىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى ۋاقىتتا ءار پاسيەنتتى انىقتاۋ، ەمدەۋ جانە ەمدەۋدە سالىنىپ جاتقان كۇش جەتكىلىكسىز. جىل سايىن تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن 9 ميلليون ادامنىڭ 3 ميلليونى ەمددەۋدەن وتپەيدى.
سوندىقتان دۇنيەجۇزىلىك تۋبەركۋلەزگە قارسى كۇرەس كۇنىن وتكىزۋدىڭ ماقساتى، ەڭ الدىمەن، الەم حالقىنىڭ وسى اۋرۋدىڭ جاھاندىق ىندەتى تۋرالى جانە ونى جويۋ جونىندەگى كۇش-جىگەر، ونىڭ الدىن الۋ جانە وعان قارسى كۇرەس ادىستەرى تۋرالى حاباردارلىعىن ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى.
(ماتەريال Calend.ru سايتىنىڭ اقپاراتىنا نەگىزدەلىپ ازىرلەندى)