Jaqynda Jambyl atyndaǵy qalalyq jasóspirimder kitaphanasynda «Aıaýly jan» áleýmettik jobasy aıasynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine áıelderdiń quqyqtary men balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» QR Zańyn ımplementasıalaý» taqyrybynda dıalogtik alań ótti. Osyǵan oraı, zańger, «Aıaýly jan» jobasynyń jetekshisi Saparova Gúlshara Maratqyzymen suhbattasqan edik.
– Gúlshara Maratqyzy, is-sharada talqylanǵan máseleler jóninde tolyǵyraq aıtyp ótseńiz?
– Búgin biz áriptesterimizben birge áıelder men balalarǵa qatysty zorlyq-zombylyqtyń kez kelgen kórinisteri úshin jaýapkershilikti kúsheıtetin, sondaı-aq otbasy ınstıtýtyn nyǵaıtýǵa jáne kámeletke tolmaǵandardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge arnalǵan QR Zańyna qol qoıylǵan normalardy iske asyrý boıynsha naqty qadamdardy talqylap, josparlarymyzdy aıqyndadyq.
– «Jan-Saıa» Daǵdarys Ortalyǵy tarapynan jábirlenýshige qandaı kómekter kórsetilýde?
– Daǵdarys ortalyǵynda QR zańnamasymen bekitilgen arnaıy áleýmettik qyzmetterdiń barlyq túri kórsetiledi. Atap aıtsaq: áleýmettik, eńbek, psıhologıalyq, medısınalyq, quqyqtyq, mádenı, ekoknomıkalyq, turmystyq. Mysaly, qyzmet alýshy kelip túsken ýaqytta oǵan jatyn oryn men birinshi kerek-jaraǵy beriledi, tamaqpen qamtamasyz etiledi, bul – turmystyq qyzmetke jatady. Al, psıhologtiń ótkizetin terapıasy, zańgerdiń qujattaryn rettep, qalpyna keltirýi – sáıkesinshe, psıhologıalyq, quqyqtyq qyzmetter dep esepteledi.
Sonymen qatar, bul máselege beı-jaı qaramaıtyn seriktester men demeýshiler de qyzmet alýshylarǵa kómegin aıamaıdy.
– Jylyna sizderdiń ortalyqqa qansha adam kómek surap habarlasady?
– 2023 jyldyń esebinshe, 1980 adamǵa kómek kórsetildi. Onyń ishinde 475 adam ortalyqta tursa, qalǵany psıholog pen zańgerdiń jeke keńesin onlaın jáne oflaın túrde alǵan.
– Qazirgi tańda zorlyq-zombylyqtyń fızıkalyq, seksýaldy, ekonomıkalyq jáne psıhologıalyq túrleriniń bar ekenin bilemiz. Sonyń ishinde daǵdarys ortalyǵyna zorlyq-zombylyqtyń qaı túrine qatysty jıi qońyraý túsedi?
– Kóbine zorlyq-zombylyq túrin ıdentıfıkasıalaý kezinde fızıkalyq jáne psıhologıalyq túrleri jıi kezdesedi. Degenmen tájirıbege súıensek, bir qyzmet alýshyda mindetti túrde zorlyq-zombylyqtyń birneshe túri oryn alatynyn aıta alamyz.
– Ortalyqta saýyqtyrý sharalarynan ótip, otbasyna oralǵan adamdarmen qanshalyqty jıi baılanysyp turasyzdar?
– Qyzmet alýshylar bizden ketken soń bir jyl kóleminde habarlasyp turamyz. Al eger odan bólek kómek qajet bolsa, kez kelgen ýaqytta kómektesýge daıynbyz.
– Otbasyndaǵy zorlyq-zombylyqtyń kóbeıý sebebi nede dep oılaısyz?
– Jalpy aıtatyn bolsam, sebep-saldar baılanysy prınsıpine sáıkes, úıdegi tárbıe men kúndelikti turmys-tirshiliktiń kórinisi ár adamǵa úlken yqpalyn tıgizedi. Sonymen birge, qoǵamdaǵy zorlyq-zombylyqqa degen nemquraıdy kózqaras adamdardyń sanasyna bul quqyq buzýshylyqty norma retinde kórsetedi.
Degenmen, aıta ketý kerek, qazirgi tańda halyqtyń kózi ashylyp, quqyqtyq saýattylyǵy artyp, sonyń ishinde qoǵam belsendileri zorlyq-zombylyq norma emes ekenin kórsetip, nóldik tózimdilik mádenıeti qalyptasyp jatyr.
– Prezıdentimiz Qasym-Jomart Kemeluly áıel quqyǵy men balalar qaýipsizdigin qorǵaıtyn Zańǵa qol qoıdy. Zań óz kúshine engennen keıin elimizdegi zorlyq-zombylyq faktileri azaıady degen úmitimiz mol. Osy turǵyda sizdiń alyp-qosaryńyz?
– Árıne, ózgerister bolyp jatqanyna quqyqtyq qoǵamnyń damýyn qalaıtyndar qýanyp jatyr. Al, bul zańnyń qalaı jumys isteıtinin jáne zorlyq-zombylyq faktileri azaıýyn ýaqyt kórsetedi dep oılaımyn.