Bala – bolashaq
Uıaly telefondar men smartfondardyń balalarǵa áseri týraly áńgime áleýmettik jelide kóterilip júrgeli qashan! Bul rette, elektromagnıttik sáýlelenýdiń adam aǵzasyna, sonyń ishinde mıyna jaǵymsyz áseri bolatynymen kelispeıtinder de bar. Degenmen sońǵy kezde onyń qaýipti ekenin moıyndaıtyndardyń qatary áldeqaıda arta túskeni daýsyz.
Odan bólek, túrli zertteý nátıjeleri de mobıldi qurylǵyny jata-jastana qoldanýshylardyń jaryq pen dybys sıgnaldaryna reaksıasy báseńdeıtinin jáne áldene jazǵan kezde kóp qate jiberetinin kórsetken. Eń alańdatatyny, uıaly telefonǵa táýeldiligi basym órenderdiń bara-bara jumys qabileti tómendep, zeıinin shoǵyrlandyrýy men logıkalyq jady nasharlaıtyny búginde basa aıtylýda.
Jalpy, uıaly telefonnyń magnıttik órisiniń taralý ereksheligi men bala mıy sińiretin energıa mólsheri máselesi sońǵy ýaqytta halyqaralyq deńgeıdegi túrli forýmdardyń da kún tártibinen túspeýge aınaldy. Zertteýlerge júginsek, ený tereńdigi boıynsha radıasıa eresekterdiń mı qurylymdarynyń 15 paıyzyn qamtıtyn kórinedi, al onyń balalar men jasóspirimderge qatysty kórsetkishi áldeqaıda joǵary. Iaǵnı, ol jasóspirimderde – 60 %, balalarda – 80 %-dy quraıdy eken. Demek uıaly telefondy paıdalaný kezinde bala mıynyń túgeldeı derlik bóligi elektromagnıttik sáýlelenýge ushyraıdy degen sóz.
Balalardyń kópshiliginiń psıhıkasy men fızıologıalyq jaı-kúıinen sońǵy ýaqyttarda baıqalyp júrgen jaǵymsyz kórinister men túrli áttegen-aılarda elektromagnıttik radıasıanyń áseri joqtyǵyna eshkim kepildik bere almaıdy. Mysaly, mamandar mobıldi qurylǵylardyń balalarǵa erekshe qaýip tóndiretinin aıtady jáne eresekterge qaraǵanda bas súıekteri áli qatpaǵan ári mı salmaǵy jeńil bolǵandyqtan, olardyń názik aǵzasy gadjetter radıasıasyna tótep bere qoıýy neǵaıbyl deıdi. Soǵan oraı birqatar ǵalymdar adam aǵzasyna konserogendi áserin alǵa tarta otyryp, elektromagnıttik radıasıany eń keń taralǵan ári saldary aýyr syrqattar tobyna jatqyzýdy usynady.
Bul máselege jiti mán bergen kóptegen memleketter, sonyń ishinde Germanıa, Fransıa, Italıa, Gresıa, Ulybrıtanıa, Belgıa, Bangladesh, Qytaı, Belorýssıa, Ózbekstan jáne Ázirbaıjan mektepter men balabaqshalarda Wi- Fi men uıaly telefondardy paıdalanýǵa tolyqtaı tyıym salatyn nemese ishinara shekteıtin sharalardy júzege asyrýda. Balalardyń uıaly telefondy sabaq kezinde paıdalanýyn shekteıtin zań jýyrda bizde de qabyldandy.
Qalaı bolǵanda da, bul zańmen ǵana retteletin jaǵdaı emes, ár ata-atanyń jáne ár jasóspirimniń jeke jaýapkershiligindegi nárse ekeni túsinikti. IýNISEF-tiń jahandyq esebi boıynsha, ınternettiń álemdegi árbir úshinshi qoldanýshysy – bala eken. Jas órenderdiń onlaın-qaýipsizdigine qatysty júrgizilgen zertteý barysy Qazaqstanda balalar ınternetke buryn-sońdy bolmaǵan jyldamdyqpen jáne erte jastan qosylatynyn anyqtaǵan. Sondaı-aq, mamandar balalardyń 45%-y ınternetke 5-8 jasynda, al 5%-y odan da erte, ıaǵnı 4 jáne odan da kishi jasta kiretinine kóz jetkizgen. Demek, qazir tipti besikten beli jańa shyqqan búldirshinderdiń ózi uıaly telefonnyń qulaǵynda oınaıdy degen sóz.
Árıne, balanyń damýyna, shyǵarmashylyǵynyń, oı-órisiniń artýyna ǵalamtordyń, mobıldi qurylǵylardyń paıdaly áseri bolatyny talas týdyrmaıdy. Másele – shekten shyqpaýda jáne ár nárseniń jaǵymdy-jaǵymsyz, artyq-kem tusyn tarazylaı bilýde ekenin túsingen abzal.