Sońǵy jyldary elektrondy temeki, ásirese veıp, jasóspirimder arasynda keń taralýda. Bul qubylystyń basty sebepteri retinde jarnamanyń áseri men elektrondy shylymdardyń qoljetimdiligi atalady. Elektrondy temeki ónimderi, onyń ishinde veıptar, balanyń qaltasyna saı baǵamen satylýda jáne erkin saýdada qoljetimdi.
Dárigerlerdiń aıtýynsha, elektrondy temekiniń quramynda psıhobelsendi zattar men aýyr metaldar bar. Mundaı zattar jasóspirimderdiń densaýlyǵyna zıandy áserin tıgizýi múmkin. Elektrondy temekini dúkenderde erkin satyp alýǵa nemese áleýmettik jeli arqyly ońaı tapsyrys berýge bolady.
Elektrondy temekiniń tarıhy
Elektrondy temekini alǵash ret 2003 jyly qytaılyq farmasevt Hýn Lık oılap tapqan. Onyń ákesi temeki shegýden ókpe ragyna shaldyǵyp, qaıtys bolǵan soń, Hýn Lık qaýipsiz shylym jasaýǵa kirisken. Nátıjesinde, 2004 jyly Gonkongtyń Golden Dragon Holdings kompanıasy alǵashqy komersıalyq elektrondy temekini shyǵardy.
Quramy men qaýipteri
Elektrondy temeki quramynda nıkotın, hosh ıistendirgishter jáne keıde kannabınoıdtar bolady. Nıkotınniń adam aǵzasyna áseri ártúrli: qan tamyrlaryn taryltyp, jaranyń jazylýyna kedergi keltirip, makýlárly degenerasıa men búırek aýrýlaryn týdyrýy múmkin.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń (DDSU) málimetinshe, álemde elektrondy temekige 32 elde tyıym salynǵan. Mundaı ónimderdi jarnamalaý, qoldanýǵa yntalandyrý jáne demeýshilik jasaýǵa shekteýler qoıylǵan.
Qazaqstandaǵy jaǵdaı
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev 2024 jyly ótken Ulttyq quryltaıda elektrondy shylymdar men veıpterdiń zıany týraly aıtqan bolatyn. Ol jasóspirimder arasynda veıpterdiń keń taralýyna alańdaýshylyq bildirip, bul máseleni sheshý úshin júıeli sharalar qabyldaý qajettigin atap ótti. Osy jyldyń 19 sáýirinde Memleket basshysy «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine densaýlyq saqtaý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy.
Zańda shegýge kelmeıtin temeki ónimderin, veıpterdi, hosh ıistendirgishterdi jáne olarǵa arnalǵan suıyqtyqtardy satýǵa, taratýǵa, sondaı-aq olardy jarnamalaýǵa tyıym salý qarastyrylǵan. Demek, zań 60 kúnnen keıin kúshine enedi. Bul maýsymǵa týra kelip tur. Osy rette Almaty qalasynda 528 veıp dúken bar ekenin aıta ketkendi jón kórdik.
Taqyrypqa oraı
- Qazaqstanda tutynýdyń elektrondyq júıeleriniń suıyqtyqtarynda nıkotın mólsheriniń ruqsat etilgen shekti deńgeıi 1 mg/sm3, alaıda Sanıtarlyq-epıdemıologıalyq baqylaý komıtetiniń zertteý nátıjeleri boıynsha nıkotın mólsheri 67,6 mg/sm3 qurap, ruqsat etilgen deńgeıden ondaǵan ese asyp ketkeni anyqtaldy, -deıdi depýtat Nurgúl Taý.
Qorytyndy
Elektrondy temeki jasóspirimderdiń densaýlyǵyna qaýipti ónim bolyp tabylady. Bul ónimderdiń erkin qoljetimdiligi men jarnamasynyń áseri jasóspirimder arasynda keń taralýyna yqpal etýde. Sondyqtan, densaýlyq saqtaý salasyndaǵy mamandar men zań shyǵarýshylardyń birlesken áreketteri arqyly bul máseleni sheshý mańyzdy.
Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý ulttyq ortalyǵynyń 2018 jylǵy málimetteri boıynsha 15 jastaǵy uldardyń 14%-i jáne qyzdardyń 6%-i kem degende bir ret elektrondy temeki tartyp kórgen. Bul kórsetkishter jas urpaqtyń densaýlyǵyna úlken qaýip tóndiretinin kórsetedi.