strategıalyq baǵdarlarǵa serpilis berý úshin jaqsy múmkindik
Bıyl 4 maýsym – Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik rámizder kúni merekesi men 5 maýsym – jalpyhalyqtyq referen[1]dým ótkizilgen tarıhı datalar qatar keldi. El ómirindegi eki mańyzdy oqıǵanyń qatar kelýiniń erekshe sımvoldyq máni bar. Bul júrip ótken jolymyzdy egjeı-tegjeıli taldaý arqyly bolashaq strategıalyq baǵdarlarymyzdy bekemdeý úshin jaqsy múmkindik.
MEMLEKETTİK RÁMİZDER –
Táýelsizdigimizdiń basty qundylyqtary
Eltańbamyz, Týymyz, Ánuranymyz – Táýelsizdigimizdiń basty qundylyqtarynyń kórinisi, beıbitshiliktiń, birlik pen kelisimniń, ósip-órkendeýdiń belgisi.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev jaqynda ǵana elimizdiń memlekettik rámizderi týraly óziniń jańa oı-tolǵamdaryn bildirdi: «Bizdiń kók pasportymyz ben Kók baıraǵymyz – tarıhymyzben astasqan jáne mıllıondaǵan adamnyń júreginen oryn alǵan biregeıligimizdiń naǵyz sımvoly. Bizdiń pasportymyz etnıkalyq shyǵý tegine, dinı ustanymyna, áleýmettik mártebesine qaramastan, adamdy Qazaqstan Respýblıkasynyń azamatyna tıesili quqyqtarmen jáne mindettermen tolyq qamtamasyz etedi. Bizdiń pasportymyzdy ıelený halyqaralyq arenada bedeldi eldiń azamaty bolý jáne dúnıe júzin kedergisiz sharlaýǵa múmkindik alý, ózińdi qazirgi álemniń ajyramas bólshegi retinde seziný degendi bildiredi. Demek, bul – azamattarymyz árdaıym jáne barlyq jerde óz memleketiniń qorǵaýynda bolady degen sóz.
Óz kezeginde Kók baıraǵymyz – qasıetti táýelsizdigimiz ben kópǵasyrlyq memlekettiligimizdiń jarqyn belgisi. Týymyz iri halyqaralyq sport jarystarynda jáne basqa da sondaı sharalarda joǵary kóterilgen saıyn bizdiń boıymyzdy elimizge degen maqtanysh sezimi kerneıdi. Dańqty otandastarymyzdy – sportshylarymyzdy, mádenıet qaıratkerlerimizdi, ǵalymdarymyz ben stýdentterimizdi, kásipkerlerimizdi shyqqan tegine qaramastan, shetelde únemi qazaqtar dep ataıdy. Bul – tabıǵı qubylys. Solaı bolýǵa tıis».
Qazaqstannyń barlyq azamaty memleketimizdiń ótkenine, búginine jáne bolashaǵyna, ultymyzdyń rámizderine jáne onyń mádenı ózegine qatysy bar ekenin sezinýi kerek. Árbir otandasymyzdyń boıynan shynaıy patrıotızmniń, joǵary azamattyq jaýapkershiliktiń, óz isine degen adaldyqtyń úlgisin kóremiz. Dál osy qasıetter Jańa, Ádiletti Qazaqstandy sátti qurýdyń kepili bolyp tabylady.
JALPYHALYQTYQ REFERENDÝM
Elimizdegi túbegeıli ózgerister bastaýy
Memleket basshysy osydan bir jyl buryn Konstıtýsıaǵa eldiń saıası júıesin túbegeıli ózgertetin tolyqtyrýlar engizý týraly bastama kótergen bolatyn. Kóp uzamaı ótken jyly 5 maýsymda halqymyz óziniń tarıhı tańdaýyn jasady. Ata Zańymyzǵa engiziletin ózgeristerdi qoldap daýys berdi.
Bul – 1995 jylǵy Konstıtýsıa qabyldanǵannan keıingi alǵashqy referendým boldy. Biz osy bastama kóterilgen kezde el taǵdyryn aıqyndaıtyn mańyzdy joldyń bastaýynda turdyq. Maqsatymyzdy aıqyndap, naqty jospar qurdyq. Dál osyndaı tarıhı sátte halyqtyń biraýyzdan qoldaý bildirýi óte mańyzdy boldy.
Jalpyhalyqtyq referendým ótkizilgennen beri elimizde túbegeıli oń ózgerister jasaldy. Saıası júıe júıeli túrde transformasıalandy, memlekettik qurylymnyń jańa ári anaǵurlym demokratıalyq úlgisi qalyptasty. Bılik ókilettikterin Prezıdentten Parlamentke, ortalyqtan óńirlerge deıin ortalyqsyzdandyrý jumysy júrgizildi. Jeti jyldyq merzimge bir ret prezıdenttikke saılaný týraly norma zańnamalyq turǵyda bekitildi. Májilis pen máslıhattardy qalyptastyrýdyń aralas modeli engizildi. Parlamenttiń baqylaýshylyq qyzmeti kúsheıtildi, zań shyǵarý rásimderi ońtaılandyryldy. Partıalardy tirkeý prosesi jeńildetildi. Depýtattyq mandatty qaıtaryp alý mehanızmi engizildi. Oblystardyń ákimderi máslıhat depýtattarynyń kelisimimen balamaly negizde taǵaıyndala bastady. Nátıjesinde azamattardyń elimizdi basqarýǵa atsalysý múmkindigi aıtarlyqtaı artty.
ÁKİMSHİLİK REFORMA
Ákimder – memlekettiń jergilikti jerdegi ókili.
Qazirgi ýaqytta memlekettik organdardyń ókilettikterin kezeń-kezeńimen ortalyqsyzdandyrý bastaldy. Úkimettiń 500-ge jýyq fýnksıasy mınıstrlikterge berildi.
Ákimshilik reformanyń ekinshi kezeńi bastaldy, ol fýnksıalardy mınıstrlikterden ákimdikterge berýdi kózdeıdi. Sheshimderdi jergilikti jerde, halyqqa, olardyń qajettilikterine jaqynyraq qabyldaý qolǵa alynyp jatyr. Biz qoǵamdy demokratıalandyrý jáne bılik quzyretterin tómenge berý úderisin odan ári jalǵastyrýdamyz. «Jergilikti ózin-ózi basqarý týraly» zańnyń qabyldanýy bul baǵyttaǵy taǵy bir mańyzdy qadam bolmaq.
Saılaý júıesindegi jańashyldyqtardyń, aýyl ákimderin tikeleı saılaýdy engizýdiń nátıjesinde azamattar jergilikti bılikke naqty yqpal ete alatyn shynaıy tetikter paıda boldy. Aýyl ákimderi kún saıyn turǵyndardyń muń- muqtajyn tyńdap, máselelerin sheshedi. Sondyqtan olar elimizde aıryqsha ról atqarady. Aýyl ákimderiniń 64 paıyzy jergilikti jurttyń tikeleı saılaýymen qyzmetke keldi. Muny, shyn máninde, zor jetistik deýge bolady. Turǵyndardyń máselesin jedel ári tıimdi sheshý úshin olarǵa kóbirek múmkindik berilip jatyr. Bul jumys ta jalǵasyn tabady. Sonymen qatar, barlyq deńgeıdegi ákimderdiń jumysyn jyl saıyn baǵalaý júıesi engiziledi. Al ákimder – memlekettiń jergilikti jerdegi ókili ekeni belgili.
HALYQ ÚNİNE QULAQ ASATYN MEMLEKET
Azamattardy qabyldaýdyń biryńǵaı ortalyǵy qurylady.
«Halyq únine qulaq asatyn memleket» bolý úshin azamattarmen tyǵyz qarym-qatynas ornatý aıryqsha mańyzdy.
Munyń úlgisin Prezıdenttiń ózi jáne Prezıdent Ákimshiligi kórsetip otyr. Jańa jyldan beri Prezıdent Ákimshiliginiń qoǵamdyq qabyldaýynda 811 adam boldy. Sonyń 730-y kesteden tys, ıaǵnı taban astynda jedel túrde qabyldanǵan. Olardyń arasynda barlyq aımaqtyń turǵyndary bar. Prezıdenttiń atyna jazylǵan aryz-shaǵymdardyń sany úsh jylda eki ese ósken.
Búginde Prezıdenttiń tapsyrmasymen Ákimshilik Úkimetpen birlesip, ortalyq memlekettik organdardyń birinshi basshylary men azamattardyń tikeleı baılanysynyń standarttaryn belgileıtin Biryńǵaı Azamattardy qabyldaý ortalyǵyn iske qosýǵa daıyndyq ústinde. Ákimder jer-jerlerde osyndaı jumystardy uıymdastyrýy kerek. Halyqpen baılanystyń barlyq joǵarydan tómen atqarýshylyq sapasyn Úkimet qamtamasyz etýi kerek. Ádisteme men baqylaýdy Prezıdent Ákimshiligine tapsyrdy.
Aldaǵy eki jylda pılottyq joba retinde aýdan jáne oblystyq mańyzy bar qala ákimderin tikeleı saılaý ótedi. Konstıtýsıalyq sottyń qurylýy, Adam quqyqtary jónindegi ýákilge konstıtýsıalyq mártebe berilýi quqyq qorǵaý salasyn túbegeıli kúsheıtti. Qazir áleýmettik salada júıeli ózgerister jasalyp jatyr.
SAIASI JAŃǴYRÝ: MAŃYZDY QADAM
«Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet» tujyrymdamasy naqty jumys isteı bastady.
Jýyrda Májilis jáne máslıhat depýtattarynyń saılaýy ótti. Úkimet qaıta jasaqtaldy. Osylaısha aýqymdy saıası ózgeristerdiń alǵashqy kezeńi aıaqtaldy deýge bolady. Bılik tarmaqtarynyń tepe-teńdigi ornyqty. Endi elimizdegi qoǵamdyq-ekonomıkalyq qatynastardy qaıta qurý qolǵa alyndy. Jurtshylyq bul reformalarǵa zor úmit artyp otyr.
Reformalardyń nátıjesinde elimizde kóp nárse ózgerdi. Mysaly, alǵash ret Premer-Mınıstrdiń kandıdatýrasyn saılaýda jeńiske jetken partıa usyndy. Muny saıası jańǵyrýdyń taǵy bir mańyzdy qadamy deýge bolady. «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet» tujyrymdamasy naqty jumys isteı bastady. Saıası reformalar damýdyń jańa kezeńine jol ashyp berdi. Ekonomıkany túbegeıli jańǵyrtýdyń berik negizi qalandy.
Osy reformalardyń barlyǵy, eń aldymen, memlekettilikti nyǵaıtýǵa, halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýǵa baǵyttaldy. Saıası reformalar baǵdarlamasy barlyq etnosty bir ultqa biriktirýdiń shynaıy ári tartymdy jańa platformasyna aınaldy. Biz Ádiletti Qazaqstandy qurýdyń praktıkalyq kezeńine qadam bastyq. Qoǵamda jańa ıdeıalar, jańa ınstıtýttar, jańa qoǵamdyq qatynastar belsendi qalyptasyp keledi. Qoǵam men memlekettiń beınesin ózgertetin naǵyz reforma degenimiz – osy.
EL BOLASHAǴYNA QATYSTY BİR USTANYM
Ádiletti Qazaqstandy qurý isine búkil halyqty jumyldyrǵan naýqan
Byltyrǵy referendým jáne saılaý naýqandary birligimizdiń bekem ekenin aıqyn kórsetti. Sondaı-aq, memleket pen qoǵamnyń ózara senimin nyǵaıtty. Barsha qazaqstandyqtardyń el bolashaǵyna qatysty ustanymy bir ekenin tanytty.
Bir jyldyń ishinde atqarylǵan jumysqa zer salsaq, byltyrǵy referendýmnyń tarıhı mańyzy zor ekenine kóz jetkizemiz. Bul Ádiletti Qazaqstandy qurý isine búkil halyqty jumyldyrǵan naýqan boldy. Bul baıyptamamyzdyń túıinin Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Qazaqstan halqy Assambleıasynyń «Ádiletti Qazaqstan: birlik, turaqtylyq, damý» atty HHHİİ sesıasynda sóılegen sózimen tujyrymdasaq: «Jurtymyz jaýapty sátte ult retinde uıysa alatynyn kórsetti. Referendýmnyń túpki nátıjesi jáne halqymyzdyń basty jetistigi – osy». Osylaısha Qazaqstan óz geosaıası aımaǵynda aýqymdy ózgeristerdi júzege asyryp jatqan, demokratıany arqaý etken reformalar jolyna túsken birden-bir elge aınaldy.
Sabyrhan SMAǴULOV, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń oqytýshysy.