13 sáýir — troleıbýs shyqqan kún. Almaty turǵyndary úshin bul tańsyq transport emes. Kún saıyn 150-den asa júrgizýshi jumysqa shyǵyp, qala turǵyndaryn tasıdy.
Osynaý kúnge baılanysty Almaty-akshamy.kz Baribar.kz tilshileriniń Almatydaǵy avtoparkke baryp, troleıbýs júrgizýshisiniń jumys kúnin beınelegen materıalyn basyp shyǵarýdy jón kórdik.
Avtoparkte tańǵy 5.00 bolmaı tirshilik bastalyp ketedi. Biz de jumys kúnine úlgere almaı qalmaıyq dep osy ýaqytta jettik.
Bizdi troleıbýs júrgizýshisi Kúmisgúl Ákimjanova kútip aldy. Ózi 20 jyldan beri troleıbýs aıdaıdy. Búgin de ádetinen taımaı, jumysyna tań sáriden kiristi.
Ol kóp tanysy qarsy bolsa da, jumysy qıyn bolsa da, kásibin erekshe jaqsy kóretinin aıtady. Troleıbýs júrgizýshisiniń jumysy qanshalyq qıyn nemese qyzyq ekenin túsiný úshin kúni boıy Kúmisgúl hanymnyń janynda júrdik. Ol birden ózin Kúmis dep aıtýǵa ruqsat berdi.
Búgin Kúmis hanym 4.30-da uıqydan turyp, saǵat 5-ten asa jumysqa jetti. Sózine qaraǵanda, tań atpaı oıanǵan qazir múldem qıyn emes.
- Bir kún tolyq aýysymda jumys istep shyqqan soń, úıge qatty sharshap baramyz. Saǵat 6.17-den 23.00-ge deıin jumys isteımiz. Biraq tańerteń erte turǵanǵa qınalmaımyn. Organızm de áldeqashan úırenip ketken. Uıyqtap qalamyn dep te qoryqpaıdy ekenmin, — deıdi ol.
Saǵat 5.37-de Kúmis hanymmen birge dıspecher bólimine óttik.
Terezeniń arǵy betindegi adamǵa barlyq júrgizýshi kýáligin kórsetip, kelgen ýaqytyn jazdyrady. Sosyn dıspecher júrgizýshilerge bort kýáligin beredi. Kúmis hanym aıdaıtyn troleıbýstyń bort nómiri — 1230.
5.40-ta basqa júrgizýshilermen birge medısına tekserisi kezegine turdyq. Shaǵyn bólmede otyrǵan eki medısına qyzmetkeri «AlmatyElektroTrans» kompanıasy qyzmetkerleriniń densaýlyǵyna jaýapty.
Júrgizýshilerdi kólikke otyrmas buryn, mindetti túrde dáriger qaraýy kerek. Basy aýyryp, qan qysymy oınap tursa, júrgizýshini dereý aýystyrý qajet bolady. Buǵan qosa arnaıy apparatqa úrlep, alkotest tapsyrýy kerek. Dáriger qarap bolǵan soń, júrgizýshige jolaýshy paraǵyn beredi.
Qazir kasaǵa baryp, tólem apparatyn alamyz. Bul — bılet shyǵaryp beretin qurylǵy, — deıdi Kúmisgúl. — Sodan keıin ǵana kólikke minemiz.
Tólem apparatyn alǵan soń, Kúmis hanym aıdaıtyn troleıbýsqa qaraı aıańdadyq. Nómiri — 25. Jaryqty qosyp, sál ilgeri júrdik. Keste boıynsha, Kúmis hanym 6.17-de avtoparkten shyǵyp ketýi kerek. Oǵan deıin sanaýly mınýttar qaldy.
Tizilgen kólikter sapynan alystaǵan soń Kúmis hanym taǵy toqtady.
Qazir myna esikke kirip, arnaıy kómir kiristirmeni (ýgolnye vstavkı — red.) alyp shyǵamyz. Bul zat troleıbýs joǵarydaǵy baılanys symdarynan tok tartyp turýy úshin kerek.
Dıspecherge tirkeldik, dárigerge qaraldyq, kiristirmelerdi artyǵymen aldyq — endi jolǵa shyǵa berýge bolady. Biraq avtoturaqtan ketpes buryn jasalatyn taǵy bir mańyzdy qadam bar.
Qazir tóbedegi symdardy tekseremiz. Buny «shtanga» dep aıtamyz. Kiriktirmeler durys ornatylǵanyn, tokty qanshalyq jaqsy tartyp turǵanyn bir qarap alǵan soń, aqyryndap shyǵa beremiz.
Bárin tekserdik. Avtoturaq esiginen shyǵyp, alǵashqy aıaldamaǵa qaraı jol tarttyq. 25-trolleıbýstyń birinshi aıaldamasy — M.Gorkıı atyndaǵy saıabaq. Saǵat 6-dan endi asty. Ázirge kóshe tynysh, adam joq.
Osyny paıdalanyp Kúmis hanymdy áńgimege tarttyq. Suhbat beretinin estigennen-aq kásipke alǵash kelgen kúnderi esine túsipti.
- 20 jyl buryn ápkem de troleıbýs júrgizýshisi bolyp isteıtin. Bir kezderi janynda kondýktor bolyp kórdim. “Ońaı” qurylǵylary joq kezde jolaqysyn jınap júretin kondýktordyń jumysy bar edi. Sol ýaqytta ápkeme qatty qyzyǵatynmyn, — deıdi ol.
Kóp uzamaı Kúmis hanym troleıbýs júrgizýshisiniń oqýyn oqımyn dep sheshedi.
- Joldasym «Sen ondaı jumys úshin tym sulýsyń» dep doldanatyn. Qarsy boldy, renjidi, keıin túsindi. Maǵan troleıbýs rýlinde otyrǵan áıelder tym sulý bolyp kórinetin. Ózim de sol áıelderdiń ornynda bolǵym keldi. Sol sulýlyqqa ǵashyq bolyp, osy kásipke keldim desem bolady, — deıdi Kúmis hanym.
Qarańǵy seıilip, qala anyq kórine bastady. Biraq kóshe áli tynysh edi.
- Jańbyrly kúni adam osylaı az bolady. Qaı baǵytta júrip bara jatqanymyzǵa da baılanysty. Qazir saıabaqtan Marǵulan-Momyshuly kósheleriniń qıylysyna deıin kóp adam mine qoımaıdy. Keri qaıtarda adam tolyp, tipti esikti jabý qıyn bolatyn kezder bar. Jalpy, kúnine shamamen 1000 jolaýshy minedi.
Saıabaqqa da jettik. Bul — 25-nómirli troleıbýstyń birinshi aıaldamasy.
«Shtangany» bir tekserip alǵan soń, qozǵala bersek bolady. Jańbyrly kúni kiriktirmeni aınalym saıyn aýystyrýǵa týra keledi. Qoldan qol qalmaıdy. Kıimimiz de kirlep ketedi.
Kúmis hanym jańbyrly kúni jumys isteý qıyn ekenin aıtyp taǵy bir kúrsindi.
Negizi búgin alǵashqy aınalym saǵat 6-dan óte bastalǵandyqtan, shamamen 21.00-de sońǵy aınalymdy aıaqtap, avtoparkke jetýim kerek. Biraq jańbyrly kúni keptelis kóbeıip, jumys ta kesh aıaqtalýy múmkin, — deıdi Kúmis hanym.
Biraq ol jumys kestesi yńǵaıly bolǵandyqtan, qatty sharshap úlgermeıtinin aıtady.
Eki kún jumys istep, eki kún demalamyz. Sol eki kúnniń birinde nemeremmen oınap, saǵynyshymdy basqan soń, kúsh jınap, qaıta jumysqa kirisemin. Sharshap úlgermeımin, — deıdi ol.
Birinshi jolaýshy mingen soń kólik qozǵaldy.
Kúmis hanym endi Gorkıı saıabaǵy — Momyshuly-Marǵulan kósheleri qıylysy baǵyty boıynsha eki aınalym jasaýy kerek. Sodan soń túski úziliske shyǵady. Biraq ol úzilisti ańsap otyrǵan joq. Keıingi toǵyz jylda basshylyq qyzmette bolyp, júrgizýshilikke jaqynda oralǵandyqtan, isin saǵynyp qalǵan.
Shyny kerek, júrgizýshi bolǵandy saǵynyppyn. Keıingi toǵyz jylda ózimizdiń avtoparkte basshylyq qyzmette boldym. Úsh baǵyt boıynsha baqylaý júrgizip otyratynmyn. Kúni boıy úsh troleıbýsty qadaǵalap otyrý qıyn. Sondyqtan saǵynyp júrip, qaıta júrgizýshilikke oraldym. Sodan bolar, «Túski úziliske qashan shyǵar ekenmin?» «Jumys kúni tezirek aıaqtalsa ǵoı» dep oılamaımyn.
Qala «tirilip», aıaldamalar janǵa tola bastady. Troleıbýsqa mingen jolaýshylar da artty.
Kólikke kirgen jolaýshylardyń keıbiri júrgizýshimen amandasyp jatty.
- 20 jyldan asa júrgizýshi bolǵan soń, Almatynyń kóp turǵyny tanyp jatady. Tipti Jańa jylda arnaıy kútip turyp, troleıbýsqa minip, syılyq berip ketkender de boldy. Kúnde tańerteń júzi tanys jolaýshylar minip, kúlip amandasqanynyń ózi jylý syılaıdy. Orys apalar tipti túski asqa dep býterbrod ákep berip jatady. Jazdygúni Qaldaıaqov kóshesiniń boıynda saıajaıdan ákelgen jemisin satyp otyratyn apalardy da jaqsy tanımyn. Osy 20 jylda buryn sábı bolyp, ata-anasymen minetin balalar da qazir ósip qaldy, — deıdi Kúmis hanym.
Túske jaqyn jańbyr quıyp ketti. Sóıtip, kólik kozǵalysy qıyndaı tústi.
- Tańerteń aıtyp edim ǵoı, keptelis sumdyq bolyp tur. Sondyqtan men de kestedegi ýaqyttan sál keshigip jatyrmyn, — dedi ol.
Bekitilgen baǵyt boıynsha eki aınalym jasaǵan soń, Kúmis hanym túski úziliske shyqty. Negizi avtopark qyzmetkerlerine arnalǵan asqana bar. Baǵasy arzan, kelisimshart boıynsha áleýmettik qun belgilengen.
Biz aınalymnan keshigip kelgen soń, asqanaǵa úlgere almadyq. Kúmis hanym jaqyn mańdaǵy kafege bet aldy. Qyzmetkerler ony alystan tanyp, qýana kútip aldy.
- Eń sulý troleıbýs júrgizýshisi, qosh keldińiz!
Úzilis qysqa bolsa da, Kúmis hanym shaı ústinde jumysy jaıly taǵy aqpar berip úlgerdi.
Neshe túrli jolaýshy bolady. Ásirese kóktemde kóshege túrli aýrýy bar adamdar shyǵady. Keıde mastar minip ketip, jolaýshylardyń mazasyn alady. Olardy kólikten túsirý de — bizdiń mindetimiz. Kóbine jolaýshylar kómektesip jatady. Biraq jaǵdaı qıyndap jatsa, birden 102-ge habarlasamyn, — deıdi ol.
Kóp uzamaı, júrgizýshi taǵy rúlge otyrdy. Jańbyr quıyp tur. Aıaldamalardyń aldy shylqyǵan sý. Jolaýshylardyń aıaǵy sý bolyp qalmas úshin, Kúmis hanym barynsha aıaldamaǵa jaqyn toqtap jatyr. Biraq sonda da qabaǵy qatýly, «Esikti ash, jap» dep buıyra sóılegen jolaýshylar barshylyq.
- Jańbyrly kúni báriniń júıkesi juqaryp ketedi, dóreki sóılep jatady. Biraq bul da jumysymyzdyń bir bóligi ǵoı. Árkimniń sózin kóńilge ala berseń, neń qalady? — deıdi Kúmis.
Avtobýs ishi barǵan saıyn nyǵyzdala tústi.
Túski úzilisten keıin bir aınalym jasap bitkenshe saǵat 16.00-den asyp ketti.
- Qazir keptelis bastalady. Adam da kóbeıedi, — deıdi júrgizýshi.
Sabaqtan qaıtqan stýdentter men jumystan qaıtqan jolaýshy kóp.
Qarbalas ýaqyt sanalatyn 18.00-20.00 aralyǵynda Kúmis hanymmen áńgimelesý múmkin bolmady. Tek saǵat 20.00-ge qaraı jolaýshylar sıreı bastap, Kúmis hanymdy taǵy áńgimege tarttyq.
- Jumys ońaı emes ekenin ózińiz de kórip turǵan bolarsyz. Osy 20 jylda júrgizýshi bolam dep kim kelip, kim ketpedi… Adamdardyń sózine, keptelistegi qysymǵa kóp adam shydaı bermeıdi, — deıdi ol.
Sodan bolsa kerek, troleıbýstardyń ishinde únemi «Júrgizýshiler kerek» degen habarlandyrý ilinip turady. Ony búgin de kórdik.
Buǵan qosa troleıbýs júrgizýshisi bolý kásibılikti talap etedi. Mysaly, qarapaıym kólik júrgizýshileri tek bir asfáltty baqylaýy kerek. Al biz birden ústińgi tok joly men qarapaıym asfáltti qatar baqylap otyramyz, — deıdi júrgizýshi.
Aqyrǵy aınalymdy júrip ótken soń, avtoturaqqa qaıtamyz. Saǵat 21.00 boldy.
Kúndiz aıtqanymdaı, búgin jumysym kesh aıaqtalǵaly tur. Keste boıynsha 21.00-den óte avtoturaqta bolýym kerek edi. Jańbyr jaýyp keshiktim. Biraq keıingi aınalym 21.00-de bitýi kerek dep, jumys kúnin aıaqtaı almaımyn. Keste boıynsha neshe aınalym jasaýym kerek bolsa, sonsha ýaqyt júrip shyǵýǵa tıispin, — deıdi Kúmis hanym.
Onyń sózine qaraǵanda, keste kún saıyn jańaryp otyrady.
Arnaıy statıserimiz bar. Olar eseptep, shamamen neshe aınalym jasaýymyz kerek ekenin sheship, túnde jańa kesteni jiberedi.
Mundaı jumys úshin troleıbýs júrgizýshisi ortasha eseppen 800 myń teńge alady.
Bul, árıne, barlyq salyq pen ózge shyǵyndy qosa eseptegendegi soma. Al taza qolǵa tıetini — ortasha eseppen 400-500 myń teńge. Bir jaqsysy, bizde 20 jyl tájirbıesi bar adam da, bir aı buryn jumysqa kirgen júrgizýshi de, áıel de, erkek te teń jalaqy alady, — deıdi júgizýshi.
Saǵat 23.00-den óte avtoturaqqa jettik. Tizile turǵan troleıbýstar kezegimen kirip jatty.
Kirgen soń turaq qyzmetkeri minip, troleıbýs ishin bir tazalap shyqty.
- Bul — áli basy. Qazir sál ilgeri júrip, avtojýý bólimine ótemiz, - dedi Kúmis hanym.
Qaladaǵy keptelisten keıin, 10 mınýtqa jýyq turaq ishindegi avtojýý bóliminiń keptelisinde turdyq. Fotograf Baqdáýlet ekeýmizge bul kórinis kúni boıy kóshede alysyp-julysyp oınap, keshke sýǵa túsýge kezekke turǵan balalardy esimizge saldy.
Arnaıy qyzmetkerler jýylǵan kólikterdi ornyna sap túzeı qoıyp jatyr. Al biz Kúmis hanymmen birge tańerteń kirgen esikterge qaıta kiremiz. Jumys kúni aıaqtalýǵa taıady.
Dıspecher bólimine ótip, kelgenimiz jaıly málimet berip, bort kýáligin ótkizdik.
Osydan soń qaıta medısına qyzmetkerleri qarady.
Kasa bólimine baryp, tólem apparatyn da berip kettik.
- Osymen jumys kúni aıaqtaldy. Endi eki kún demalamyn. Sosyn qaıta súıikti jumysyma oralamyn, - dedi júrgizýshi.