Memlekettik qazynada qarajaty kóp elderdiń turǵyndary shalqyp ómir súrmeıdi
AQSH pen Qytaı, Japonıa syndy alpaýytyńyzdyń ózinde jalaqydan jalaqyǵa kúnin kóretinder kóp eken. Qaı eldiń qalaı únemdeıtinin Almaty-akshamy.kz 24.kz-ke silteme jasap habarlaıdy.
«Qarjylaı saýatty bolýdyń kilti únemdeýde», - deıdi álemdik sarapshylar. Únemdeımiz dep jaqsy ómir súrýge úlgermeı jatqandary dar bar.
Azıadaǵy eń únemshil elder
Tıynnan teńge qurap otyrǵan halyqtyń biri – japondar. Tehnologıanyń túr-túrin shyǵaryp, jahandy aýzyna qaratqan eldiń turǵyndary nege bir-bir baspanada turmasqa?! Joq, Japonıada baspana túgili, bir otbasy músheleri bir vanaǵa kezek-kezek shomylady. Tabysy ortasha januıalardyń jaǵdaıy osylaı. Komýnaldyq qyzmetterge shyǵyndalǵansha, odan artylǵanyn baǵaly qaǵazdarǵa nemese banktik shottarǵa salǵandy jón kóredi. Japondyqtar ár basqan adymyn ańdyp, oǵan ketken shyǵyndy, arnaıy dápterge jazyp otyrady.
Ońtústik Koreıa da únemshil
Koreıler de komýnaldyq tólemderge kóp shyǵyndalǵysy kelmeıdi. Máselen, úıge beriletin jylýdy únemdeý úshin bólmelerine shatyrlar qoıyp, sonda jylynady. Bir qyzyǵy, turǵyndar dúkennen kóbine ashyq tústi kıimderdi satyp alady. Bul kir jýýǵa ketetin untaqty únemdeý úshin. Bar tapqanyn balasyna jumsaıtyn el Saýdalasýda aldyna jan salmaıtyn el Qytaıda eńbektegen baladan, 90-daǵy qartqa deıin qarajatyn bankte saqtaıdy. Bul halyq úshin qalypty jaǵdaı. Aqsha jınaý qabiletin jergilikti turǵyndar qanmen kelgen dep aıtady. Naryqtaǵy alpaýyt kompanıalardy basqaryp otyrýy da beker emes. Alaıda, qytaılyqtardyń qaltasy qalyń bolǵanymen, qarajatyn ózine jaratýda sarań halyq. Qor jınaýdaǵy basty maqsaty – otbasy qamy. Máselen, Qytaıda ul balalardy ata-anasy aıaqtandyryp, pátermen qamtamasyz ete almasa, bul – sol otbasynyń basty ýaıymy. Iaǵnı, bar tapqan-taıanǵanyn balasynyń shyǵynyna jumsaıdy.
Eýropalyqtar aqshadan shashaý shyǵarmaıdy
Eýropa naǵyz sánniń Otany deımiz. Alaıda, eýropalyqtar kıimniń eń arzanyn kıedi. Halyqtyń 80%-i jappaı satylym kezinde kıim-keshekti jeńildikpen alady. Fransıada arzan kıimder naýqany bola qalsa, jurt jumysyn ysyra salyp, kóılek-kónshik alýǵa asyǵady. Al, Germanıada komýnaldyq tarıfter tómen bolǵasyn, nemister dýshqa tek túnde túsedi. Tipti jylýdy da kóp jaratpas úshin úıde jyly kıinip júredi. Al, tabysynyń 10-15%-in turaqty túrde ınvestısıalyq qorǵa, zeınetaqy qoryna, túrli aksıalarǵa salyp otyrady.
AQSH azamattarynyń bankte qaryzy kóp
Amerıkalyqtar úshin qolma-qol aqshany saqtaý men kóbeıtýdiń eń tıimdi ádisi bul – jyljymaıtyn múlik. Óıtkeni depozıt boıynsha paıyzdyq mólsherlemeler kóp emes. Máselen, 250 myń AQSH dolllaryna ashylǵan depozıttik shotqa jylyna 0,05% ǵana qosylady. Turǵyndardyń aıtýyna qaraǵanda, bank qarjyny saqtaý úshin qaýipsiz, biraq ınvestısıaǵa múmkindik joq. Sondyqtan olar qosymsha páter, úı alýdyń qamyn oılaıdy. Dese de, amerıkalyqtardyń bas-basynda nesıe bar. Ony tóleı almaı qınalatyndary kóp. Máselen, byltyr, AQSH azamattarynyń nesıe kartalary boıynsha jıyntyq qaryzy 1,03 trln-ǵa jetti. Bul 2022 jylmyn salystyrǵanda 16,2%-ke kóp. Sondaı-aq turǵyndar tarapynan suranys artqan saıyn bankter nesıe karta berýdi kóbeıtti. Máselen, byltyr 24 mıllıon shot ashylǵan. Únemdegen utady! «Iá, osy rette nesıe alyp, qaryzǵa belsheden batpaı, únemdegen áldeqaıda tıimdi», - deıdi sarapshylar.