Almatyny basqarǵandar
Ahmet Ádilov shahardy 1956 jyldan bastap tórt jyl basqardy. Buǵan deıin iri laýazym baspaldaqtarynan ótip kelgen ol shyn máninde qoǵamda, óz ortasynda moıyndalǵan tulǵalardyń biri de, biregeıi edi. Ol tusta Almatyda qurylys bastaý asa múmkin bolmaǵanmen, bul iste ol táýekelge bardy. Úlken qurylystardy bastady. Sonymen qatar, qala kóshelerin tazartý, kóriktendirý, jóndeý jumystaryna Hrýshevtiń pármenimen qarajat bólinbeıtin bolyp, bul sharýany qoǵamdyq negizde atqarý kerek degen sheshim qabyldandy.
Turǵyndar, mektep oqýshylary da bul iske belsene kiristi. Qalada biryńǵaı bir qabatty úıler salynyp, «hrýshevka» dep ataldy. Sonyń nátıjesinde 10 myń almatylyq páterli boldy. Ortalyq stadıon, «Selınnyı» kınoteatry salynyp, 11 mektep paıdalanýǵa berildi. Bul el eńsesin endi tikteı bastaǵan qıyn kezeńde aıtýly jetistik edi. El nazaryn aýdarǵan myna bir oqıǵanyń qala ǵana emes, ult rýhanıatyndaǵy mańyzy aıryqsha boldy.
Ol kezdegi Abaı eskertkishiniń tuǵyry óte alasa bolyp, jerdegi kisi boıyna jeteqabyl edi. Osy bir syrt kózge qorash kórinetin eskerkishti bıiktetý týraly Muhtar Áýezovtiń usynysy da Ahańnyń oıynan shyqpaı júretin. Aqyr sońynda ol qalalyq keńestiń sheshimin shyǵaryp, iske kiristi. Bul másele jóninde kezinde osy iske belsene aralasqan memleket qaıratkeri Haıdar Arystanbekov óz esteliginde jaqsy aıtqan.
Bul kisi týraly sóz bola qalsa, áli kúnge de-ıin kóz kórgender «Ádiletti Ádilov» degen tirkesti qoldanbaı turmaıdy. Olaı deıtin sebebi, Ahań elge aıryqsha eńbegi sińgen tulǵalardyń taǵdyry tartysqa túskende tartynyp qala almady. Bul rette ol joǵary adamgershilik, bıik parasat tanytty. Máselen, «Qanyshtaı asyl er ótken...» atty maqalasynda ǵulama ǵalymǵa jasalǵan kópe- kórneý qıanatty ashyp jazady.
– Tarıh Jezqazǵannyń marganesin jeńispen baǵalady. Al sony tapqan Qanysh Imantaıuly osy eńbegine saı ádil baǵasyn aldy ma? Joq. Joǵarydaǵylardyń kózderi jetip, ishteri sezse de, oǵan jaı ǵalym retinde birjaqty qarady da qoıdy. Erlikpen bara-bar sol bir eńbegin eskerýsiz qaldyrdy. Bolmasa tyldaǵy eńbekteri úshin omyraýyna «Altyn juldyz» taqqandar az ba? Uly jeńis áýeli janqıarlyqpen kúresken halyqtyń, sodan soń Jezdi marganesiniń kózin ashqan Qýanysh Imantaıulynyń arqasynda keldi desem, asylyq bolmas. Búgin muny men aıtpasam, erteń kim aıtady? Qanyshqa jasalǵan osy bir ádiletsizdik meniń kóńilimde qara tasqa aınalyp, kúni búginge deıin mazalaýmen keledi. Kópti kórgen basym bar, talaılarmen qyzmettes boldyq, joldas boldyq. Biraq solardyń ishinen Qanyshtaı bilimdi, Qanyshtaı parasatty, Qanyshtaı qarapaıym, Qanyshtaı aqyl-oıdyń kenishin kórgem joq. Súıegi asyl er edi ǵoı...
Er minezdi, aıtqanynan qaıtpaıtyn birbetkeı Ahańnyń osy maqalasyndaǵy usynystardyń birsypyrasy júzege asty. Ǵulam ǵalymǵa ózi kúni-túni basy- qasynda júrip, saıajaı salyp berdi. Sondaı-aq, Ortalyq Komıtettiń bólim meńgerýshisi kezinde Lenınogorsk polımetal kombınatyn basqaryp turǵanda ústinen Máskeýge aryz túsip, taǵdyry qyl ústinde turǵanda Dımekeńe de ara túsip, Máskeýge deıin baryp, basyn daýdan arshyp alady.
Árıne, qandaı shahar bolsyn eń aldymen basshylardy onyń áleýmettik, turmystyq jaǵdaıy oılandyrsa kerek. Qalanyń budan da basqa bitip bolmaıtyn óz qaınap jatqan qarbalas tirshiligi jáne bar. Alaıda, osy tirlikpen qatar qalanyń mádenıetin damytý, rýhanı orta qalyptastyrý da qaı kezde de ózekti boldy. Búginde Almatyny mádenıet, ádebıet, ǵylymnyń qara shańyraǵy desek, onyń negizi osy Ahańdardyń tusynda qalanyp, qalyptasty. Bul rette onyń Mádenıet mınıstri Ilás Omarovpen qoıan-qoltyq, úlken syılastyqta jumys isteýiniń nátıjesi zor boldy. Qaltaı aǵa Muhamedjanovtyń myna áńgimesi de bul oıymyzdy nyǵarlaı túsedi.
– 1959 jyly aqpan aıynda akademıalyq drama teatrda meniń tuńǵysh pesam «Bóltirik bórik astyndanyń» premerasy boldy. Oǵan Muqań bastaǵan belgili azamattar keldi. Solardyń ishinde jubaıymen, uzyn boıly, kelbeti kelisken bir kisi kelip otyrdy. Spektákl bitkennen keıin bul kisilerdi dırektordyń kabınetinde kezdestirdim, – deıdi Qalaǵań. – Sóıtsem, álgi jubaıymen kelgen Almaty qalalyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy Ahmet Ádilov eken. Jeńgemiz Gúlbahram da bet bitkenniń sulýy bolyp shyqty. Ol jyldary ásirese, ádebıet, mádenıet qyzmetkerleri úshin baspana máselesi qıyn bolatyn. Bir kúni Nurǵısa bastaǵan bir top adam Ahańnyń qabyldaýyna bardyq. Taban astynda túsimizge enbegen jaıǵa enip, úıli-jaıly bolyp, aıdarymyzdan jel esip shyǵa keldik. Buryn-sońdy sheneýnikter aldynda mundaı kózbe-kóz batyl sheshimdi kórmegen bizderge bul bir ǵajap kórindi. Ahańnyń el basqaryp júrgen basqa basshylardan aıyrmashylyǵy – teatr premeralaryn, konsert zaldaryndaǵy jańalyqty qalt jibermeıtindigi. Teatrlar men konsertterge jıi baratyn bizderge aldymen qoltyqtasqan Ahań men jeńgeı kórinetin. Ónerge degen qushtarlyq bizdiń el basqaryp júrgen azamattardyń basyndaǵy sırek kórinis qoı...
Aıtsa aıtqandaı, Ahańdardyń qaı-qaısysy da tegin bolsyn ba?! Bul kisiniń teatrshyl bolýy da óner adamdary úshin baq bolǵany da kúni búginge deıin ańyzdaı aıtylady.