Tamyz sózi qaıdan shyqty?

«Ýyljyp jemis-jıdegi,

Kókónis pisip úıdegi,

Aýlalar tolyp almaǵa,

Ańyzaq, aptap sıredi.

Tamyljyp turǵan alma baq,

Samal jel jelpip bıledi.

Tamyzdyń aıy keldi dep

Án shyrqaıdy jel-jibek...».

Aqyn tilimen sýrettegende, osyndaı bolyp keletin keremet beıne, tirshilik...

Mine, tamyljyǵan tamyz aıy tabaldy­ryqtan attady. Burynǵylar Súmbile dep ataǵan. Aıdyń taǵy bir ataýy – «sarsha ta­myz». Tamyz sózin evreıdiń ejelgi «týmmýz» degen sózinen shyqqan dep joramaldap, qı­synsyz, ushqary, orynsyz pikir aıtyp júr­gen etnograftar da joq emes. Tamyz – qa­zaqtyń tamyljý, maýjyraý, tynyshtyqqa shomý, eljireý, ystyqqa baýlý, jylylyqqa shaqyrý jáne sol sezimderdi sezdiretin sóz­derden shyqqan. Keńinen toqtalar bolsaq, «sarsha» sary sózinen shyqqan. Syn esim. Osy mezgilde tóńirek shóbi qýrap, sarǵaıady, sary túske enedi. Jemis-jıdek, baqsha ónim­deri túgelge jýyq ýyljyp pisedi. Tary men kúzdik bıdaıǵa jáne kúrishke oraq túsedi. Aýa raıy da erekshe tamyljyp turady.

Shildeniń qatty ystyǵyn ala kelgen «sarsha» amaly da aıaqtaldy. Úrker týdy. Alaı-dúleı daýyl turyp, jel soǵyp, jań­byr jaýdy. Adamǵa jaısyz, biraq malǵa jaıly jańbyr bul. Kún kúrkiredi, naızaǵaı oınady. Aspandy shańdy daýyl búrkedi, qansha aǵash syndy, avtokólikti basyp qal­ǵan oqıǵalar da oryn aldy...

Shildede týǵan jańa aı tip-tik bolyp salbyrap týdy. Kónekózderdiń aıtýy bo­ıynsha, aıdyń bulaı týýy ózine jaıly, sharýaǵa jaısyz. Shynynda da solaı boldy. Aptap ystyq almatylyqtardy ábden mezi etti. Endi birtindep jylylyq azaıa bermek. Aıdyń ortasynda aýa raıy salqyn tartyp, kúz nyshany biline bastaıdy. Tamyzda Tara­zy týady, tań sýyıdy. Qyrkúıekte Súmbile týady, sý sýyıdy... Bul osymen jazdyń ap­taby bitti degendi bildirmese kerek. Aspan deneleriniń bildirýi boıynsha, ystyq kún­der alda mol. Bıyl kúz qurǵaq ári shýaqty bolady degen boljam da joq emes.

Búgin grıgorıansha, tamyzdyń 2-si, aı kúntizbesi boıynsha, endi tórt kúnnen keıin jańa aı týady, eskishe, tamyzdyń – 16-sy. Apta aıdyń basy men ortasyn qamtyp tur. Bul aýa raıynyń turaqsyzdyǵyn ańǵartsa kerek. Ar jaǵynda kún, sosyn sý sýyıdy. Shildeniń shilińgir aptabyn shiderleıtin osy Shider juldyz ǵana... Biraq munymen aptap­ty ystyq kúnder bitpeıdi. Shýaqty kúnder áli alda barshylyq.

Qazaqy paıymnyń boljamyn sınoptık­ter de joqqa shyǵaryp otyrǵan joq. Elimizdiń 14 oblysynda aldyn ala dabyldy eskertý jarıalandy. Shyǵys Qazaqstan, Qostanaı jáne Batys Qazaqstan oblysta­rynda aýa raıy kenetten salqyndap, kún kúrkirep, naızaǵaı oınap, burshaq jaýýy múmkin. Sondaı-aq, Mańǵystaý men Qyzy­lorda óńirlerinde kúnniń qyzýy arta túspek. Elimizdiń soltústik aımaqtarynda salqyn aýa raıy ystyqqa aýysatyn syńaıly.