Ǵalymdar keıde fantasıkalyq romandarmen salystyrǵanda tańǵalarlyq jańalyqtar jasaıdy. Bizdiń erekshe ǵylymı faktilerimizdiń toptamasy sizdiń bilim kókjıegińizdi keńeıtýge jáne aınaladaǵy álemniń qanshalyqty qyzyqty ári kópqyrly ekenin taǵy da bir dáleldeýge kómektesedi.
Balalarda eresekterge qaraǵanda shamamen 70 súıek artyq bolady
Jańa týǵan nárestelerde ádette shamamen 270 súıek bar, olardyń kópshiligi óte kishkentaı. Bul súıekter balaǵa ıkemdi bolýǵa, týý arnasynan ótýge jáne tez ósýge kómektesedi. Óse kele, súıekter birigip, eresek adamnyń qańqasyn orta eseppen 200-213 súıek quraıdy.
Eıfel munarasy jazda 15 santımetrge ósedi
Úlken qurylymdar temperatýraǵa baılanysty keńeıip, syǵylýǵa múmkindik beretin kompensasıalyq mehanızmdermen salynǵan. Bolat qyzǵan kezde keńeıedi jáne kólemi ulǵaıady. Bul qubylys "jylý keńeıýi" dep atalady. Kerisinshe, temperatýranyń tómendeýi kólemniń azaıýyna ákeledi. Sondyqtan kópirler sıaqty úlken qurylymdarda zaqymdalmaı ózgerýine múmkindik beretin kompensatorlar qoldanylady.
Amazonıa tropıkalyq ormandary álemdegi otteginiń 20%-yn óndiredi
Amazonka jańbyrly ormandary 5,5 mıllıon sharshy kılometr aýmaqty alyp jatyr. Bul ormandar Jerdegi otteginiń mańyzdy bóligin shyǵarady jáne kóptegen kómirqyshqyl gazyn sińiredi, sondyqtan olardy jıi planetanyń "ókpesi" dep ataıdy.
Keıbir metaldar hımıalyq turǵydan sonshalyqty belsendi, olar tipti sýmen baılanysta jarylyp ketedi
Kalıı, natrıı, lıtıı, rýbıdıı jáne sezıı sıaqty keıbir metaldar óte belsendi hımıalyq qasıetke ıe, sondyqtan olar aýada lezde tutanyp, sýǵa tıgende tipti jarylýy múmkin.
Neıtrondyq juldyzdyń shaı qasyq mólsherindegi massasy 6 mıllıard tonnaǵa teń bolady
Neıtrondyq juldyzdar - bul massalyq juldyzdardyń qaldyqtary, olar negizinen neıtrondardan turady. Bul juldyzdardyń ıadrolary sýpernovalyq jarylys kezinde gravıtasıanyń áserinen qysylyp, óte tyǵyz neıtrondyq juldyzdarǵa aınalady. Neıtrondyq juldyzdardyń massasy Kúnniń massasymen salystyrmaly bolýy múmkin, biraq olardyń radıýsy 10-20 kılometrden aspaıdy.
Gavaıı jyl saıyn Aláskaǵa 7,5 sm jaqyndaıdy
Jer qyrtysy birneshe úlken tektonıkalyq plıtalardan turady. Bul plıtalar mantıanyń joǵarǵy qabatymen birge únemi qozǵalady. Gavaıı Tynyq muhıt plıtasynyń ortasynda ornalasqan, ol soltústik-batys baǵytta Soltústik Amerıkandyq plıtaǵa qaraı baıaý jyljyp jatyr. Tektonıkalyq plıtalar adamnyń tyrnaǵynyń ósý jyldamdyǵymen birdeı jyldamdyqta qozǵalady.
2,3 mıllıard jyldan keıin Jerde ómir súrýge tym ystyq bolady
Bizdiń planeta birtindep búgingi Marsqa uqsas sheksiz shólge aınalady. Ǵasyrlar boıy Kún jylyp, jaryq ári ystyq bolyp keledi jáne bul proses jalǵasady. Shamamen eki mıllıard jyldan keıin temperatýra sonshalyqty joǵary bolady, muhıttar býlanyp, Jer ómir súrýge jaramsyz sheksiz shólge aınalady. Ǵalymdardyń boljaýynsha, aldaǵy birneshe mıllıard jyl ishinde Kún qyzyl alypqa aınalyp, Jerdi tolyǵymen jutyp qoıady.
Aq aıýlardy jylý kamerasymen anyqtaý múmkin emes
Jylý kameralary obektini shyǵaratyn jylýyna baılanysty anyqtaıdy. Al aq aıýlar jylýdy saqtaýdyń sheberi bolyp tabylady. Teriniń astyndaǵy maıly qabaty men qalyń júniniń arqasynda olar Arktıkanyń eń sýyq kúnderinde de ómir súre alady.
Jaryqtyń kúnnen jerge jetýi úshin 8 mınýt 19 sekýnd qajet
Jaryq jyldamdyǵy 300 000 kılometr sekýnd bolǵanymen, Kún men Jer arasyndaǵy qashyqtyqty ótýge ýaqyt qajet. Bul ýaqyt aýqymyna qaraǵanda óte az, biraq Plýtonǵa jetý úshin jaryq sáýlesine 5,5 saǵat qajet bolady.
Barlyq atomaralyq keńistikti alyp tastaǵanda, adamzat bir qant túıirshigine syıyp ketedi
Atomnyń 99,9999%-dan astamy bos keńistik. Atom kishkentaı tyǵyz ıadrodan jáne ony qorshaǵan elektrondardyń bultynan turady. Elektrondar tolqyn tárizdi qozǵalady, olardyń orbıtadaǵy orny keń kólemdi qamtıdy.
Asqazan shyryny ustara júzderin erite alady
Asqazan taǵamdy qyshqyldyq deńgeıi joǵary tuz qyshqylynyń kómegimen qorytady. Asqazannyń shyryshty qabaty da buzylýy múmkin, biraq ol tez qalpyna keledi.
Sholpan planetasy saǵat tilimen aınalatyn jalǵyz planeta
Ǵalymdar bul qubylysty ártúrli sebeptermen túsindiredi, onyń ishinde ótkendegi úlken asteroıdtardyń áseri nemese atmosferanyń joǵarǵy qabattaryndaǵy aýa aǵyndarynyń kúshti sırkýlásıasy bolýy múmkin.
Búrge ǵarysh kemesinen tezirek jyldamdyqpen qozǵalady
Búrgeniń sekirýi bir mıllısekýndta 8 santımetr bıiktikke jetedi, árbir sekirý onyń jyldamdyǵyn ǵarysh kemesiniń jyldamdyǵynan 50 ese arttyrady.