Medısına ǵylymynyń doktory, profesor, Halyqaralyq hırýrgtar qaýymdastyǵynyń tolyq múshesi, Qazaqstandyq qan tamyrly hırýrgtar uıymynyń Prezıdenti, Qazaqstan Respýblıkasy qan tamyrlardy emdeýshi dárigerler Asosıasıasynyń prezıdenti. Nú - Iork medısınalyq ǵylymdar akademıasynyń akademıgi. Osy aıtylǵandardyń barlyǵy bir adamǵa qatysty ma dep tańdanýǵa asyqpańyz. Óıtkeni, aq halatty abzal jannyń jetistikterin tizbektep shyqqanymen, onyń artynda úlken izdenis, uıqysyz túnder, adam ómiri úshin qaıtpas -qaısar kúres turǵanyn biri bilse, biri bilmes. Sondyqtan bolar, keıipkerimizdiń ómir jolyna toqtalyp ótkenimiz jón.
Toqan Anarbekuly Sultanalıev 1949 jyly 10 tamyzda Almaty oblysynyń Qarasaı aýdanynda dúnıege kelgen. Balalyq shaǵy mártigimen elge tanymal ákesi Anarbek pen anasy Nurjamaldyń qolynda ótti. Jastaıynan zerek, bilimge qumar bolyp ósken Toqan Anarbekuly aldyn- ala dáriger bolýdy maqsat etedi. Onyń bul tańdaýyna atasynan beri qaraı jalǵasyp kele jatqan tekti qazaqı tárbıe, onymen qosa, ózine týa bitken adam balasyna degen janashyrlyq sezimi áser etti desek, qatelespeımiz. Aldymen arman qýyp Almaty memlekettik medısına ınstıtýtyna oqýǵa tússe, keıin bıik belesterdi baǵyndyrý úshin A.Bakýlev atyndaǵy Máskeý júrekqan tamyrlary ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen.
«Tulparda da tulpar bar, qazanaty bir bólek» degendeı, ár salanyń týa bitken daryny bolady. Hırýrg-dáriger bolyp jumys isteý úshin berik júıkeden basqa, jaqsy bilim qajet. Densaýlyq saqtaý salasynyń zańnama negizderi, anatomıa, jansyzdandyrý qaǵıdattary, aseptık jáne antıseptık, rentgenologıa men fızıoterapıany meńgergen bolýy shart. Hırýrg medısınalyq apparattar men hırýrgıalyq quraldardy paıdalana alýy kerek. Eń mańyzdysy – Alladan qolǵa shıpa darytqan qasıeti men ony durys qoldana bilý qarym-qabileti qajet.
Toqan Anarbekulynyń eńbek joly baı. Bir kórgennen tynymsyz eńbek pen mol izdensti baıqaıdy. 1973-1996 jyldary - Almaty qalasyndaǵy ortalyq qalalyq klınıkalyq aýrýhanada, Almaty dárigerler bilimin jetildirý ınstıtýtynda qyzmet atqardy. 1980 jyly kandıdatttyq, 1989 — doktorlyq dıssertasııany qorǵady. 1985 jyldan Qazaqstan hırýrgter qoǵamynyń jaýapty hatshysy, A.Syzǵanov atyndaǵy Ulttyq hırýrgıa ǵylymı ortalyǵynyń dırektory, Dárigerlerdiń biliktiligin arttyrý ınstıtýtynyń rektory qyzmetterine basshylyq jasady. 2009 jyly «Respýblıkalyq jedel medısınalyq járdem kórsetý ǵylymı ortalyǵy» AQ bas dırektory laýazymyna taǵaıyndaldy. 2010 jyly RJMJKǴO dırektorlar Keńesiniń tóraǵasy, 2011 jyly Ulttyq neırohırýrgıa ortalyǵy dırektorlar Keńesiniń tóraǵasy bolyp qyzmet etedi. 2012 – 2014 jyldary RJMJKǴO – da hırýrg bolyp elge eleýli eńbegin arnaıdy.
Búgingi tańda Toqan Sultanalıev Nur-Sultan qalasynyń Ulttyq onkologıa jáne transplantalogıa ǵylymı ortalyǵynyń bas hırýrgy bolyp qaltqysyz qyzmetin jalǵastyrýda. «Óner – aǵyp jatqan bulaq, ǵylym – janyp turǵan shyraq» demekshi, ǵalymnyń 180-nen asa ǵylymı eńbegi jarıalanǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri hırýrgıa máselelerine arnalǵan. Qandaı qyzmettiń tizginin ustamasyn kásibı biliktiligimen qatar, adamgershilik qasıetin de bıik ustady. Aldyna shıpa izdep kelgen naýqastarǵa qolynan kelgenshe kómegin kórsetti. Aýrýy asqynyp, úmiti úzelerdeı aýyr háldegi jandarǵa ota jasap, ekinshi múmkindik syılady.
Elimizde alǵashqy bolyp, máıittik donordan naýqas adamǵa baýyrdy almastyrdy. Dárigerlik tájirıbesinde 6 myńnan asa jedel ota jasaǵan.
Elimizdiń júrekqan tamyrlary salasy hırýrgıasynyń qalyptasýy men damýyna erekshe úlesin qosty. «Shákirtsiz ustaz tul» deıdi dana halyq. Ulaǵattyq ustazdyq jolynda 9 ǵylym doktary jáne 15 ǵylym kandıdatyn daıyndady. KSRO-nyń 5 ónertabysqa (patent) kýáligi, Qazaqstan Respýblıkasynyń 41 patenti bar. 390-nan asa ǵylymı jumystardyń, 5 monografıa, 4 ádistemelik nusqaýlyqtar men oqýlyqtardyń, «Gospıtaldyq hırýrgıa» hırýrgıalyq oqýlyqtyń avtory. Máskeý qalasy «Angıologıa ı sosýdıstaıa hırýrgıa» jýrnaly redaksıalyq alqasynyń, «Vestnık neotlojnoı medısıny» redaksıalyq alqasynyń múshesi. Rım, Florensııa, Vena, Múnhen, London, Vashıngton, Krakov, Edınbýrg, Iohanesbýrg, Mombaı, Parıj, Máskeý, Tamp, Býharest, Praga, Amsterdama, Býdapesht, Kaır, Seýl sekildi álemdik mıdısınasynanyń ortalyǵy sanalatyn iri qalalarda halyqaralyq konferensıalarǵa qatysqan.
Otandyq hırýrgıa salasyndaǵy qajyrly eńbegi el basshylyǵynyń tarapynan oń baǵalanyp, birtalaı memlekettik marapatqa ıe boldy. Onyń ishinde QR Prezıdentiniń Qurmet gramotasy, QR Prezıdentiniń Qurmet hatymen, «Qurmet» ordeni, «Eren enbegi úshin» medalimen marapattaldy. «Ulttyq Medısınalyq Asosıasıa» Respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń joǵarǵy nagradasy - «Altyn Dáriger» keýde belgisiniń ıegeri atandy. Budan bólek, QR Densaýlyq saqtaý isiniń úzdigi ataǵy berildi, sondaı-aq, halyqaralyq qoǵamdyq uıym tarapynan berilgen medal men «Altyn skalpelmen» marapattaldy. 2018 jyly «Jyldyń úzdik dárigeri» ataǵyna ıe boldy. Qansha bıiktikter baǵyndyrmasa da, keıipkerimiz halqy úshin izgilikti eńbegin jalǵastyrýda. Qudaı bergen talantyń áli kúnge deıin shıpa izdegen adamdardy emdeýge arnap keledi.
Qyzmetinde altyn qoldy hırýrg, izdenimpaz ǵalym bolsa, úıinde adal jar, ónegeli áke. Ómirlik jary Zýleıha Sultanalıva da aq halatty dáriger. Ekeýi elý jyldan asa ýaqyt birge tatý-tátti ómir súrip keledi. Shýaqty shańyraqta Erjan, Nurjan. Dılára esimdi ul-qyzdardy tárbıelep ósirdi. Balalarynyń barlyǵy áke tálimine saı ómirden óz oryndaryn taýyp, halqyna qajyrly eńbek etip keledi. Ul-qyzdarynan toǵyz nemere súıip, alǵashqy shóbere de kórdi.
«Atadan ul týsa ıgi, ata jolyn qýsa ıgi»,-degen eken qazaqtyń tóbe bıi Tóle bı Álibekuly. Toqan Sultanalıevtyń tula boıy tuńǵyshy Erjan Toqanuly ákesiniń óz ómirinde alatyn orny týraly bylaı dep syr shertedi.
«Áli esimde, ákem kúnde jumysta. Jumys ýaqyty kúndelikti tártippen shektelmeıdi. Naýqastardy emdeýmen birge, únemi bilimin jetildirip, ár túrli ǵylymı semınarlar men dóńgelek ústelderge qatysady. Biz bala retinde onyń eńbeksúıgishtigin kórip óstik. Anamyz da dáriger. Ýaqyt taýyp bizdiń tárbıemizben aınalysty. Ata-anamyz úıde bolǵan keshterde barlyǵymyz otbasymyzben birge otyryp, aq dastarhan basyna jınalamyz. Sonda ákem dastarhan basynda balalaryna barynsha aqylyn aıtýǵa tyrysatyn. Adal bolýdy, bireýdiń ala jibin attamaýdy, bilimdi bolýǵa, eńbek etýge úıretip otyratyn. Qazir oılap otyrsam, ákemiz óz jumysyna berilgeni sońshalyq otbasyna arnaǵan ýaqytyn tek izgilikti sózderge, izgilikti isterge arnaǵysy kelgen eken. Sondyqtan birinshi kezekte balalaryna ózi úlgi bolýdy maqsat tutty. Úıde ákemiz eshkimdi jamandamaıtyn, syn pikirler, bos sóz aıtpaıtyn. Ashýlanǵanyn da kórgenimiz joq. Birinshiden, ol ákemniń joǵary ishki mádenıeti bolsa, ekinshi jaǵynan úıdegi bizdi jaqsy qyrynan tárbıelegisi kelgen izgi nıeti edi. Biz osy tárbıesi úshin ákemizdiń aldynda qaryzdarmyz. Balalyq shaǵymyz túsinistik pen jylýlyq ornaǵan ortada ótkeni úshin ata-anamyzǵa alǵysymyz sheksiz».
Búginde keıipkerimizdiń uly Erjan Toqanuly da ákesiniń jolyn jalǵastyrǵan aq halatty maman, medısına ǵylymdarynyń kandıdaty, medısına qyzmetiniń polkovnıgi, QR UQK qatarynda basqarma bastyǵy. Atalǵan mekemede qatardaǵy jaýyngerden bastap, qol bastaǵan generaldarǵa deıin emdeledi. Qyzmette júrip, densaýlyǵy syr bergen ulttyq qaýipsizdik organdarynyń áskerı qyzmetkerleri men qyzmetkerleri jandaryna daýa, dertine shıpa tabady. Áke jolyn qýǵan er atadan jalǵasqan sara joldy sátimen jalǵastyryp keledi. Áýlettiń úlken kelini Gúlmıra Erkebaıqyzy da QR Prezıdenti is basqarmasy medısınalyq ortalyǵy aýrýhanasynyń dárigeri.
Iá, ómir shydamdylardy unatady, erinbeı eńbek etkenderdi shyń basyna shyǵarady. Batystyń pirádar ǵalymdary, qoǵamdyq oıdyń basynda júrgen koýchtar men oqytýshylary qansha jerden birinshi kezekte «armandaı bilý» ádisi týraly aıtsa da, jetistikke jetýdiń birden bir joly – uzaq ýaqyt boıy halyqqa qaltqysyz, eline eleýli qyzmet etý ekeni - ómir dáleldegen aksıoma. Kúndelikti tirnektegen jankeshti eńbek, adam balasyna aıaýly sezimi toqyramaıtyn rıasyz júrek, izdenisten jalyqpas nurly aqyl ǵana adam balasyn rýhanı ósýge, bıik mejege jetkizedi. Qolyna shıpa daryǵan Toqan Anarbekuly Sultanalıevtiń eńbek joly, áýlettiń ǵıbratty ǵumyry osy sózimizdi dáleldep tur.