Elimiz 2010 jyly Bolon prosesine resmı túrde qosylǵannan keıin, 2011-2012 akademıalyq oqý jyldarynan bastap, PhD dárejesi jáne ǵylymı ataqtardy úlestirý úshin árbir zertteýshiden Scopus syndy ǵylymı bazalarda ındeksteletin jýrnaldarda maqala jarıalaý mindetteldi. Sáıkesinshe, ǵylymı zertteýler nátıjesi men ǵalymnyń áleýetin anyqtaýda sıfrlyq kórsetkishterdi nazarǵa alyp, ǵalymnyń eńbegin zertteý maqalalary alǵan silteme sanymen anyqtaıtyn boldyq. Maqalamyzda, otandyq ǵylymnyń damý jolynda, zertteý jumystary nátıjesin sheteldik basylymdarǵa jarıalaý arqyly ǵana sapasyn anyqtaýdyń qanshalyqty tıimdi ekendigin taldap kóreıik.
- 2024 jyly Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń málimetinshe, byltyr 101 joǵary oqý orny 7428 ǵylymı maqala jarıalaǵan.
- Elimizde, ǵylymı ataqtar berý úshin SCOPUS bazasyna enetin jýrnaldarda maqala jarıalaý mindettelgen.
- Qazaqstan Scopus bazasynda jarıalanǵan maqalalar sany boıynsha Ortalyq Azıada kóshbasshy.
Derekter bazasynda bes myńnan asa ǵylymı basylym bar
Búgingi tańda Scopus ǵylymı derektik bazasynda jalpy sany bes myńnan asa ǵylymı basylymdar birneshe ǵylym salalary boıynsha tirkelgen. Sońǵy jyldary otandyq ǵylymı zertteý ortalyqtarynyń ǵylymı basylymdary da atalmysh ǵylymı derekter bazasynda kórinis tabýda. Bul otandyq ǵylymnyń qalyptasqan áleýetin kórsetedi. Alaıda, atalmysh jýrnaldardyń basym bóligi jaratylystaný, naqty ǵylymdar salasynda. Sondyqtan jyl saıyn myńdaǵan zertteý nátıjeleri ǵylymı maqalalar formatynda sheteldik jýrnaldarǵa jiberilip, az bóligi ǵana jarıalanady. Árıne, otandyq zertteýshiler úshin maqalalarynyń sheteldik ǵylymı basylymdarda jarıalanǵany qýantarlyq jańalyq. Birinshiden, otandyq zertteýshilerdiń jahandyq ǵylym alańynda moıyndalýyn kórsetedi. Ekinshiden, otandyq joǵary oqý oryndary men ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynyń arnaıy reıtıńteri de osy jarıalanymdar arqyly anyqtalady. Mysaly, 2024 jyly Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń málimeti boıynsha 101 joǵary oqý orny 7428 ǵylymı maqala jarıalaǵan, onyń 5344-i «Scopus» derekqoryndaǵy jýrnaldarda, al 2367-si «Web of Science»-te ındekstelgen basylymdarda jaryq kórgen.
Suranys joǵary bolǵan jerde qarjylyq múddesin kózdegen toptar qalyptasady
Alaıda, sońǵy on bes jyl kóleminde otandyq ǵalymdar arasynda keńinen talqylanyp, júzege asyp kele jatqan jobanyń kemshilikteri de jetkilikti.
Birinshiden, keıbir gýmanıtarlyq zertteý salalary boıynsha ǵylymı zertteý jumystarynyń nátıjeleri elimizden tys aımaqtarda asa úlken mańyzǵa ıe emes. Sondyqtan birqatar zertteý baǵyty jergilikti aımaqty qamtıtyn zertteý salalary qajetti jýrnal taba almaı doktorlyq dısertasıasyn tıisti ýaqytta qorǵaı almaıdy. Bul másele ádette osy salada Scopus bazasyna enetin otandyq ǵylymı jýrnaldardyń sany artqanda sheshiledi.
Bolashaqta otandyq ǵylymı-zertteý ortalyqtary tek shetelge maqala jarıalaıtyn ǵana emes, sonymen qatar sheteldik zertteý maqalalar qabyldap jarıalaıtyn bolýy qajet.
Ekinshiden, naryq zańyna sáıkes suranys joǵary bolǵan jerde keıbir qarjylyq múddeni kózdegen toptardyń qalyptasýy da zańdy. Sońǵy jyldary otandyq zertteýshiler sondaı toptardyń qarmaqtaryna jıi túsýde. Sebebi, búginde álemdik tájirıbede ǵalymnyń áleýetin maqala sany, siltemeler jıiligimen esepteý úrdisi qalyptasqan. Sáıkesinshe, sapaǵa qaraǵanda sanǵa kóp kóńil bóletin oqymystylar toby da qalyptasty. Keıbir zertteýshiler «Scopus» tizimindegi jýrnaldarǵa shyǵý úshin sapaly zertteý jasaýdyń ornyna kez kelgen jolmen maqalalaryn jarıalaýǵa asyǵady.
Iaǵnı jalǵan jýrnaldar men sapasyz maqalalar kóbeıedi. «Retraction Watch» derekqory «Scopus» tizimine enip, biraq talaptardy saqtamaı, komersıalyq baǵytty maqsat tutqan birshama jýrnaldy áshkerelep, lısenzıasynan aıyrdy. Jalpy, derekqor tizimi jyl saıyn jańaryp, senimsiz ǵylymı basylymdar tizimnen alynyp, jańaryp, tolyǵyp otyrady. Jalǵan ǵylymı zertteýler jarıalaıtyn «Predatory journals List» saıtynyń dereginshe, bul tizimde kóshti Úndistan, Nıgerıa, Pákistan memleketteri bastap tur. Jahandanǵan álemde, árbir eldiń ǵylymı áleýeti tehnologıalyq jetistikterinen bólek, ǵalymdarynyń sapaly zertteýlerimen de anyqtalyp otyr. Ǵylymnyń damýyn jekelegen elge bólmeı, adamzatqa ortaq qazyna dep túsinetin halqymyz úshin ǵalymdarymyzdyń eńbekterin arnaýly sandar arqyly emes, elimizdiń áleýetin arttyrýda yqpal etetin sapasyna kóbirek nazar aýdarǵan jón.