Sáýleti jarasqan Astananyń bas jospary qansha ret ózgerdi

Astana dese eske japon sáýletshisi Kıse Kýrokava túsedi. Halqynyń sany 800 myń adamnan aspaıtyn, Esildiń eki jaǵyna úılesimmen jaıǵasqan qalany josparlaǵan ǵalymnyń jobasy keıingi 23 jylda birneshe ret ózgerdi. Tipti, onyń sheshimin Astanaǵa jaramsyz dep tanyp, túbegeıli bas tartýǵa oqtalǵan kezeńder de bolǵan eken. Almaty-akshamy.kz Astana kúni merekesiniń qarsańynda osy oqıǵalardyń tizbegine sholý jasady.

1997 jyldan 2000 jylǵa deıin

Qalany damytýdyń 2030 jylǵa deıingi eskız-ıdeıasyn ázirleý konkýrsynda «Aq-Orda» jobalaý-qurylys fırmasy jeńiske jetedi. Qazaqstandyq sáýletshilerden quralǵan top aldaǵy 4 jyldyń Bas josparyn ázirleıdi. Top jetekshisi – KSRO halyq sáýletshisi Qaldybaı Montahaev edi.

2000 jyldan 2001 jyldyń kúzine deıin

«Saýd Ben Laden Grýpp» arab kompanıasynyń bastamasymen Eýropa men Amerıkadan shaqyrylǵan sáýletshiler toby Bas jospar ázirledi.

2001 jyldan 2005 jylǵa deıin

Buǵan deıin ekologıa men tehnologıany qala qurylysynda sheber paıdalanatyn sáýletshi retinde tanylǵan Kıse Kýrokava Japonıa Halyqaralyq yntymaqtastyq agenttiginiń zertteý tobymen birgeqazirgi Astananyń ózegine aınalǵan bas jospar ázirledi. Qalanyń tujyrymdamasyna arnalǵan halyqaralyq konkýrsta osy eskız jeńiske jetken edi.

Japon sáýletshisine jańa Astanany ulttyq dástúrler men tarıhtan habar berip turatyn jáne osyndaı tarıhı mazmun jas memlekettiń bolashaqqa degen ambısıasymen úılesetin jospar ázirleý tapsyryldy.

Japon sarapshylary elordanyń Astana qalasyna kóshýin ekonomıkalyq turǵydan tıimdi bıznes-jospar retinde usyna bildi. Ýaqyt óte kele osynaý utymdy jospardyń jemisi memleket basshylyǵynyń kóregen sheshimi retinde dáripteldi. Shyn máninde, Astananyń eldegi eń iri úsh megapolıstiń biri bolyp qalyptasýynda japon mamandarynyń úlesi zor.

Kýrokava usynǵan jospardyń negizgi qaǵıdalary «sımbıoz», «metabolızm» deıtin uǵymdarǵa negizdeldi. Qarapaıymdap aıtsaq, elorda damyǵan saıyn tabıǵatqa, tarıhqa, kóshpeli halyqtyń dástúrine jaqyndaı túsýi kerek bolǵan. Bul qaǵıdalardyń ózegi Esil ózeni bolady dep mejelendi.

Esildiń ońtústik jaǵynda temirjol vokzalynyń mańyna shoǵyrlanǵan tranzıttik-iskerlik torap boı kóterip, ol ormandy alqapqa ulasýy kerek boldy. Ormandy alqap saıabaqqa tirelip, ári qaraı Úkimet qalashyǵy menmundalap turýy kerek dep josparlandy. Úkimet qalashyǵynyń aýmaǵynda turǵyn úıler, bıznes, mádenıet, demalys jáne bilim berý nysandary boı kóterýge tıis edi.

Qazir Esildiń sol jaǵalaýyn «sýyq», «jansyz» ǵımarattar sherýi retinde synaıtyndar bar. Qalanyń mundaı sıpat alýyna Kıse Kýrokava da qarsy edi. Japon sáýletshisi qalanyń negizgi ózegi bolý kerek degen qaǵıdadan bas tartty. Negizgi ózektiń mańyna qala shoǵyrlandyrýdan aldyn ala kesip-pishilgen eskız boıynsha birneshe bólikke bólingen sáýlet ońtaıly dep eseptedi. Mundaı syzbadaǵy ár bóliktiń mańyzdy fýnksıasy bolýy kerek edi. Syzba qala aýdandarynyń qandaı da bir bıznes-múddeniń nemese zamanaýı tendensıanyń jeteginde ketpeı, uzaq merzimge mejelengen jospar boıynsha damýyna septigin tıgizýge tıis boldy.

Japon sáýletshisi usynǵan «abstraktili sımvolızm» qaǵıdaty qazirgi Májilis pen Senattyń, Úkimet úıi men Joǵary sot ǵımaratynyń, Aqordanyń keskininnen kórinis tapty. Osylaısha, qazaqtyń qoldanbaly kórkem ónerin sáýlet ónerine óte ıkemdi qoldanýǵa bolatynyn is júzinde dáleldendi.

2005 jyldan 2006 jylǵa deıin

Bas jospardy túzetý ıdeıasynyń eskızine jarıalanǵan respýblıkalyq baıqaýda Nurmahan Toqaev ázirlegen tujyrymdama jeńiske jetti. Jalpy, 2005 jylǵa qaraı Kıse Kýrokavanyń qaǵıdasy eldegi jetekshi sáýletshiler tarapynan synǵa ushyrap júrdi. Japon toby usynǵan Bas jospar fılosofıalyq turǵydan minsiz bolǵanymen, Astananyń naqty jaǵdaıyna, shynaıy ómirge «sáıkespeıtini» aıtyldy.

Kýrokava usynǵan bas josparda qala halqy 2030 jyly 800 myń adamǵa jetedi dep kórsetilgen. Bul jerde astanasyn aýystyrǵan Túrkıa, Aýstralıa sıaqty elderdegi demografıalyq statısıka negizge alynǵan. Biraq, bul elderdegi senarı qazaq dalasynda jaramsyz bolyp shyqty. Astana halqynyń sany 2005 jyly 500 myń, 2008 jyly 615 myń bolsa, 2017 jyly bir mıllıonnan asty.

Kýrokavanyń bas josparyn synaýshylar osyny alǵa tartyp, 2030 jylǵa deıin qabyldanǵan jospar eskirgen dep tanyldy. Budan keıin jańa demografıalyq boljam jasalyp, sonyń negizinde Bas jospar ázirleýge konkýrs jarıalandy. Ony Nurmahan Toqaev bastaǵan qazaqstandyq sáýletshiler toby utty.

Japondar usynǵan lınıalyq syzbanyń ornyna negizgi ózektiń mańaıyna shoǵyrlanatyn radıýstyq joba tańdap alyndy. Mundaı eskızdiń qazaqtyń aýyl bolyp toptasyp qonystaný dástúrine uqsaıtyny dáripteldi. Jańa nusqada qalanyń iskerlik aýmaqtary men turǵyn aýdandary «K-2» ekinshi aınalma jolynyń ishindegi sheńberden oryn tebýi kerek boldy, ıaǵnı qalanyń sáýleti men keńistiktigi joldarǵa qarap boı túzeýi shart edi. Osylaısha, qalanyń ortalyq bóliginde radıýsy 8,3 shaqyrym bolatyn sheńber paıda boldy. Al, qalanyń turǵyn úı aýmaǵy 18 myń gektardan aspaýy kerek edi. Sheńberdiń syrtynda jeke turǵyn úılerdiń boı kóterýine jol berildi. Biraq, bul úıler jylý-elektr ortalyqtarynyń mańynan boı kótergendikten, ekologıasy búlingen bólikte ómir súretin halyqtyń úlesi kóbeıdi. Bul jospar Kýrokavanyń jobasyna qaraǵanda ekonomıkalyq turǵydan tıimsiz bolyp shyqty. Al, Nazarbaev Ýnıversıteti qalanyń negizgi ózeginen tysqary qalatyn boldy.

2007 jyly Astana qalasyn damytýdyń 2030 jylǵa deıingi kezeńge arnalǵan Bas josparynyń tujyrymdamasyna halyqaralyq saraptama júrgizý tapsyryldy.

Júrgizilgen saraptama boıynsha Nurmahan Toqaev ázirlegen Bas jospar tujyrymdamasynan bas tartý usynyldy. Sarapshylar Astananyń birneshe ortalyǵy bolý kerek degen toqtamǵa keldi. Osylaısha, K. Kýrokavanyń bas josparyna alǵash resmı túzetý bekitildi. Degenmen, onyń negizgi qaǵıdalary saqtaldy. Tek demografıalyq boljam qazaqstandyq basqarý, ekonomıka jáne strategıalyq josparlaý ınstıtýtynyń zertteý toby jasaǵan zertteý negizinde ózgertildi.

2011 jyly Úkimet qaýlysymen bas josparǵa taǵy bir túzetý engizildi. Bul jolǵy ózgeriske «Qazaqstannyń 2030 jylǵa deıingi damý strategıasy» men Úkimettiń 2007-2009 jyldarǵa arnalǵan baǵdarlamasy túrtki boldy.

Aqyrǵy túzetý 2016 jyly engizildi. Bul túzetý EKSPO-2017 halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesin daıyndaý men ótkizý sebebinen týyndaǵan edi.

Jalpy, Kıse Kýrokava usynǵan «sımbıoz» jáne «metabolızm» qaǵıdalaryn qazaqstandyq sarapshylar kóp synaǵanymen, 25 jyl ishinde birtalaı ózgeriske ushyraǵanymen, 2009, 2011 jáne 2016 jylǵy resmı túzetýler kezinde bas jospardyń eń qundy, ári jan-jaqty pysyqtalǵan, keleshekti baǵamdaı bilgen tujyrym ekeni moıyndaldy.

Resmı Astananyń basty mekemelerinen kórinis tapqan «abstraktili sımvolızmnen» bas tartý tájirıbesi Beıbitshilik jáne kelisim saraıy (Manfredı Nıkolettı), «Hanshatyr» (Norman Foster) saýda kesheni men «Báıterek» (Aqmyrza Rústembekov) sıaqty nysandardy ómirge ákeldi.

Qalanyń qazirgi bas josparynda 10 myńǵa jýyq halqy bar 148 josparlaý sektoryna bólý kózdelgen.