Sarymsaq – pıaz tuqymdastar tobyna jatatyn kópjyldyq shóp tárizdes ósimdik. Ónimdi topyraqtyń astyna salady. Topyraǵy jumsaq ári qunarly bolsa, sarymsaqtyń basy da úlkeıe túsedi. Basy birneshe bólikterden quralady. Dámi ashshy, ıisi ótkir. Kúzdik jáne jazdyq dep bólinedi. Kókónis retinde as mázirinde burynnan kóp qoldanylady. Ásirese, Shyǵys jáne Ońtústik Azıa, Taıaý Shyǵys, Soltústik Afrıka elderiniń, sondaı-aq Jerorta teńizi taǵamdarynyń negizgi qospasy.
Qalaı qoldaný kerek?
- Sarymsaqty negizi shıkideı jegen paıdaly. Sarymsaqtyń ótkir ıisin artynan almany, jalbyz japyraqtaryn, nemese baldyrkókti shaınaý arqyly nemese sút ishýmen ketirýge bolatyndyǵy aıtylady.
- Shvesıada balalar mektepke bararda sarymsaq jegizý qalypty ádetke aınalǵan. Óıtkeni, bul balalardy mesheýlikke urynýdan saqtaıdy dep biledi. Búgingi kúni dárihanalarda sarymsaqtyń untaqtary men arnaıy dárileri de halyqqa taraýda. Mamandar kún saıynǵy tamaqta 10-15 gr. sarymsaq jep turýdyń densaýlyqqa paıdaly ekendigin aıtady.
- Sarymsaqtyń quramynda 400 júzden asa paıdaly komponetter bar
- Búginge deıin zerttegen ǵalymdardyń aıtýynsha, sarymsaqtyń quramynda tórt júzden asa paıdaly komponetter bar. Birqatar paıdalary mynalar:
- Quramyndaǵy antıoksıdanttardyń jaǵymdy emdik qasıetteri mol. Qan qysymyn tómendetedi. Qabynýǵa qarsy. Perıferıalyq qan tamyrlardyń bitelýi men lastanýynyń, sondaı-aq mı isiginiń aldyn alady.
- Imýnıtetti nyǵaıtady, organızmdi qorshaǵan ortanyń zıandy áserinen qorǵaıdy. Aǵzadaǵy bakterıalardy óltiredi.
- Asqazan-ishek joldaryna, júrek-talma aýrýlaryna em. Mıkropty boldyrmaıdy, jarany tez jazady, aýrýdy basady, ishekqurttardy joıady, qaqyryqty túsiredi.
- Avıtamınozǵa óte paıdaly. Onyń quramyndaǵy selen antıoksıdantty quramymen erekshelenedi.
- Sarymsaq qandy tazalaıdy, ol tabıǵı antıbıotık bolyp tabylady. Ertede oba aýrýyna ushyraǵandardy emdeýge baratyn dárigerlerdiń sarymsaq salynǵan sýǵa batyrylǵan dákemen júzderin orap alýy osy sebepti dep bilinýde.
- Sarymsaq sýyq tıgen aýrýlarǵa da taptyrmaıtyn em. Ol júıke júıesi buzylǵanda, zár joldaryn emdeýge, sondaı-aq organızmdi tazalaýǵa paıdalanylady.
Sarymsaqtyń paıdasy
- Qatty sýyqtap qalǵan kezde sarymsaqty usaqtap týrap, ústine ystyq sý quıyp, sosyn sonyń býymen dem alý kerek.
- Tis aýyrǵan kezde sarymsaqty qabyǵynan arshyp alyp, sonymen tistiń qyzyl etin súredi.
- Súıel shyqqan jaǵdaıda, usaqtalǵan sarymsaqty azǵantaı balmen aralastyryp alyp, álgi jerge qalyńdap jaǵyp, tańyp tastaǵan jón.
- Radıkýlıt asqynyp ketken kezde sarymsaq pen qara shańbyrdy (chernaıa redka) úkkishten ótkizip alyp, bir-birimen jaqsylap aralastyryp, belge tartady. Taǵy bir ádisi: usaqtalǵan sarymsaqty juqa dákege salyp, qashan qyzdyrǵansha, belge tartyp baılap qoıady. Sosyn onyń ornyna maı jaǵyp, jún matamen orap tastaıdy.
• Gıpertonıalyq aýrýlar kezinde qatarynan eki kún, 2-3 túıir sarymsaqty usaqtap týrap alyp, túnge qaraı jeıdi. Sosyn eki apta úzilis jasap baryp, osy prosedýrany taǵy birneshe ret qaıtalaıdy. - Tumaýdyń aldyn alý nemese aýyra qalǵan jaǵdaıda emdeý úshin de kúnine 2-3 ret murynǵa sarymsaqtyń sýyn tamyzǵan jaqsy.
Derekter muslim.kz alyndy