Barsha qaýymǵa belgili, jalpy jurtqa jarıa bir aqıqat bar. Elimiz keıingi bes jyldyń bederinde múlde ózgerip, bılik qurylymynan bastap qoǵamdyq-saıası sanaǵa deıin túbegeıli jańǵyryp jatyr. Bul jańǵyrý batyl qadamdarǵa, baıypty sheshimderge taban tireıtini sózsiz. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev bastamashy bolǵan sol saıası baǵdar jóninde tarqatyp aıtqan jón bolar.
Ádilettilik – qoǵamnyń jańa qaǵıdasy
Memleket – asa kúrdeli qurylym. Ony reformalaý jáne qandaı da bir ózgeriske ákelý – qıynnyń qıyny. Muny júzege asyrý úshin halyqty uıystyratyn alyp ıdeıa qajet ekeni aıtpasa da belgili. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev bılikke kelgen tusta qoǵamnyń mundaı ıdeıaǵa degen suranysy asa joǵary edi. Prezıdent usynǵan «Ádildik» fenomeniniń birden el ıdeologıasynyń tutqasyna aınalýy – osynyń aıǵaǵy.
«Ádildik» uǵymy ulttyq reformalardyń basty uranyna aınaldy. Bul ustanym aýqymdy ózgeristerdiń úshtaǵany sanalatyn saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq jáne qoǵamdyq sana reformasynyń ózegi retinde berik bekidi. Sonymen qatar bul ózgeristerdi naqty ıdeıany arqaý etken, túpki muraty aıqyndalǵan baıypty bastama retinde qabyldaǵan abzal.
Saıası ınstıtýttar transformasıasy
Qasym-Jomart Kemeluly Prezıdent laýazymyn qolǵa alǵannan beri iske asqan saıası reformalardyń túpki mazmuny eldegi demokratıa ınstıtýttaryn damytýdy kózdeıdi. Bul – saıası júıeni jańǵyrtýǵa, azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaýǵa, sondaı-aq memlekettik basqarýdyń tıimdiligin arttyrýǵa negiz boldy.
Saıası reformalar týraly sóz qozǵaǵanda Konstıtýsıany ózgertýge baǵyttalǵan jalpyulttyq referendým týraly atap ótý – zańdylyq. Bul rette Prezıdenttiń ózgeristi árkim ózinen bastaýy kerek degen ustanymy jalpyǵa birdeı úlgi bolǵany anyq. 2022 jyly engizilgen Konstıtýsıalyq ózgeristerdiń basty jańalyǵy – Prezıdenttiń ókilettigin bir merzimmen shekteý týraly sheshim. Bul «Ádildik» fenomeniniń naqty oryndalǵanyn kórsetti.
Sondaı-aq referendým aıasynda Parlamenttiń rólin kúsheıtý jáne quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetin jaqsartýǵa baǵyttalǵan sharalar qolǵa alyndy. Bul reformalar saıası júıeniń turaqtylyǵy men tıimdiligin arttyrýǵa jáne halyqtyń bılikke degen senimin nyǵaıtýǵa múmkindik beredi. Bılik tarmaqtary arasyndaǵy tepe-teńdikti qamtamasyz etip, demokratıalyq ınstıtýttardyń nyǵaıýyna yqpal etedi. Memleket basshysynyń saıası reformalarynyń taǵy bir tarmaǵy saıası partıalardy tirkeýdi jeńildetý boldy. Bul ózgeris saıası arenada jańa partıalardyń paıda bolýyn jeńildetip, saıası áralýandyqqa jol ashty.
Jergilikti ózin-ózi basqarý júıesi de aıtarlyqtaı ózgeriske bet aldy. 2021 jyly alǵash ret aýyl ákimderi tikeleı saılaý arqyly saılana bastaǵanyn bilesizder. Bul qadam jergilikti máselelerdi tıimdi sheshýge jáne azamattardyń óz óńirlerindegi basqarý úderisine belsendi aralasýyna múmkindik beredi.
Saıası transformasıanyń taǵy bir mańyzdy bóligi – Parlamenttiń rólin kúsheıtý týraly sheshim. Parlamenttiń atqarýshy bılikti baqylaý fýnksıalaryn kúsheıtý arqyly zańnamalyq organnyń yqpaly artty deýge tolyq negiz bar.
Prezıdent usynǵan saıası reformalardyń bir jańalyǵy – adam quqyqtaryn qorǵaýǵa baǵyttalǵan sharalar. Memleket basshysy adam quqyqtaryn qorǵaý mehanızmderin jetildiretin jáne azamattyq qoǵamdy damyta túsetin qoldaý sharalaryn engizdi. Konstıtýsıalyq sot qaıta qalpyna keltirildi. Zańdylyqty qadaǵalaıtyn prokýratýra men Adam quqyǵy jónindegi ýákil konstıtýsıalyq mártebege ıe boldy. Bul qadamdar halyqaralyq standarttarǵa saı keletin quqyqtyq júıeni qalyptastyrdy.
Atalǵan reformalar eldiń saıası júıesin jańǵyrtýǵa, qoǵamnyń saıası ómirge belsendi qatysýyn qamtamasyz etýge, sondaı-aq bılik tarmaqtary arasyndaǵy tepe-teńdikti saqtaýǵa jol ashty. Túptep kelgende, bul aýqymdy sharalar Ádiletti Qazaqstannyń nyqtap ornyǵýyna múmkindik berdi.
Áleýmettik-ekonomıkalyq reformalar
Qasym-Jomart Toqaev eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyn qamtamasyz etý maqsatynda da aýqymdy reformalar júrgizip keledi. Bul – qoǵamdaǵy áleýmettik ádilettilikti nyǵaıtýǵa, ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz etýge jáne halyqtyń ómir súrý deńgeıin jaqsartýǵa baǵyttalǵan.
Prezıdent Toqaevtyń bastamasymen Konstıtýsıaǵa konseptýaldy ózgeris engizildi. Iaǵnı jer men onyń qoınaýyndaǵy baılyq halyqtyń menshigi retinde aıqyndaldy. Bul qaǵıda áleýmettik saıasattyń tiregine aınaldy.
Naqty dálel: «Ulttyq qor – balalarǵa» baǵdarlamasy iske qosyldy. Baǵdarlama arqyly elimizdegi ár balaǵa Ulttyq qordan qarajat bóline bastady. Bul sharanyń túpki maqsaty – áleýmettik teńsizdikti azaıtyp, balalardyń ómir súrý jaǵdaıyn jaqsartý. Baǵdarlama óskeleń urpaqqa ınvestısıa salyp, olardyń bilim alýyna, densaýlyǵyn jaqsartýǵa jáne ómir súrý deńgeıin arttyrýǵa múmkindik berýge tıis.
Shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaý jumystary da artty. Bıznesti tekserýge úsh jylǵa deıin moratorıı jarıalandy. Zańsyz alynǵan aktıvterdi elge qaıtaryp, ekonomıkalyq aınalymǵa túsire bastady. Elimizdiń logıstıkalyq múmkindikterin molaıtý arqyly tabys túsimin arttyrýǵa jiti mán berilýde. Aldaǵy ýaqytta Qazaqstandy logıstıkalyq habqa aınaldyrý jóninde aýqymdy mindetter qoıyldy. Soǵan sáıkes ınfraqurylymdy damytýdan bastap, qalyptasqan júıeni sıfrlandyrý jumysyn qarqyndy jalǵastyrýǵa aıryqsha mán berilip otyr.
Prezıdent ındýstrıalandyrý jáne ınovasıalardy damytýǵa úlken mán beredi. Osy baǵytta ekonomıkanyń ártaraptandyrylýy jáne jańa tehnologıalardy engizý memlekettiń mańyzdy mindetterine aınaldy. Indýstrıalyq-ınnovasıalyq damý baǵdarlamalary arqyly óndiris oryndaryn qurý, ǵylymı zertteýlerdi qoldaý jáne joǵary tehnologıalyq salalardy damytý kózdelip otyr. Sıfrlandyrý saıasatyn jańǵyrtyp, bul baǵyttaǵy jetistikterimizdi eseleýge jańa múmkindikter jasalyp keledi.
Buryn nazar aýdarylmaǵan energetıkalyq, ınjenerlik júıeni túbegeıli jańartý bastamasy qolǵa alyndy. Ulttyq qaýipsizdik, halyqtyń ómir súrý sapasyna tikeleı áser etetin bul sala ondaǵan jyl boıy qaraýsyz qalyp kelgeni eshkimge jasyryn emes. Memleket basshysy bul olqylyqtar túzelmeı turmys túzelmeıtinin jaqsy biledi jáne bilgendikten naqty sheshimder qabyldap keledi.
Áleýmettik seriktestik qaǵıdattary da – erekshe toqtalýdy qajet etetin taqyryp. Elimiz eńbek qatynastaryn retteý, jumysshylardyń quqyqtaryn qorǵaý jáne eńbek jaǵdaılaryn jaqsartý máselelerin aıtarlyqtaı kúsheıtti. Áleýmettik seriktestik aıasynda jumys berýshiler men jumysshylar arasyndaǵy dıalogti nyǵaıtý, eńbek quqyqtaryn qorǵaý jáne óndiristik daýlardy sheshý tetikterin jetildirý mańyzdy oryn alady.
Áleýmettik salanyń áýelgi tiregi sanalatyn densaýlyq saqtaý jáne bilim júıesi de túbegeıli reformaǵa ushyrady. Atalǵan sala mamandarynyń jalaqysyn eki esege deıin ulǵaıtý týraly sheshim qabyldandy. Bul bilikti mamandardyń salaǵa kelýine jańasha serpin bergeni sózsiz. «Pedagog mártebesi týraly» zań qabyldandy. Ǵylymnyń damýyna aıtarlyqtaı kóńil bólinip keledi. Ulttyq ǵylym akademıasy óziniń tarıhı tuǵyryna qaıta qondy.
Aldaǵy ýaqytta joǵaryda biz atap ótken ádilettilikke negizdelgen áleýmettik jáne ekonomıkalyq saıasat qaǵıdasy – elimizdiń qýatynyń, halqymyzdyń ál-aýqatynyń negizgi senimdi kúshi bolyp qalatyny daýsyz.
Qoǵamdyq sananyń serpilisi
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń kúlli reformasynyń ózeginde «Zań men Tártip» ustanymy tur. Shyn máninde «Ádildik» fenomeni osy eki túsinik ústemdik qurmaı tamyr jaıa almasy anyq.
Ult kósemi Álıhan Bókeıhannyń «Zań adam úshin jazylady. Adam zań úshin týmaıdy» degen sózi bar. Elimiz qabyldaǵan qabyrǵaly qujattar eń áýeli azamattarymyz, olardyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartý, olardy kertartpa qoǵamdyq keselderden saqtaý úshin jazylǵan.
Bul rette elimizde sıntetıkalyq esirtki saýdasyn, qumar oıyn jarnamasyn, turmystyq zorlyq-zombylyqty, brakonerlikti aýyzdyqtaıtyn birqatar zań qabyldandy.
Munyń bári Ádiletti Qazaqstandy tuǵyryna shyǵaryp, nyq ornatýǵa baǵyttalǵan qadamdar. Túbegeıli reformalar óz mısıasyn oryndady. Biraq reformalardy júzege asyrý – bir bólek, ony ornyqtyrý – bir bólek dúnıe. Bul úshin qoǵamdyq sana da jańǵyrýǵa tıis.
Prezıdentimiz ulttyń jańa sapasyn qalyptastyratyn jańa qundylyqtar tizimin, ıaǵnı «Adal azamattyń» beınesin aıqyn kórsetti. Bul ne úshin qajet? Qoǵamdyq ustanymdar men qoldaý negizinde oń baǵyttaǵy reformalardyń iske asýy jáne berik ornyǵýy úshin qajet. Sebebi adal azamat – eski júıege oralmaýdyń kepili, ádilettilik qundylyqtarynyń qorǵany.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń kóshbasshylyǵymen elimiz bes jyldy eńserdi. Bul uzaq jyldar boıy siresken saıası júıeni serpiltken bes jyl boldy. Qordalanǵan áleýmettik máselelerdiń túıinin sheshken bes jyl boldy. Ekonomıkalyq órleýdi qamtamasyz etý úshin batyl umtylys jasaǵan bes jyl boldy. Eń bastysy, qoǵam jyldar boıy kútken ádilettilikti tórge ozdyrǵan bes jyl boldy. Bul bes jyl aldaǵy jetistikterimizdiń jolasharyna aınalatyny anyq.