Sońǵy ýaqytta jasóspirim qyzdardyń bir-birine kúsh kórsetýi, álimjettik jasaýy jıilep bara jatqany baıqalady.
Osydan birneshe kún buryn ǵana áleýmettik jelide, basqa da túrli aqparat kózderinde Semeıdegi oqýshy qyzdardyń toptasyp tóbelesip, shash julysqany týraly aqparat tarady. Oǵan súıensek, 7-8 synyptyń qyzdary tapa-tal túste qatarlastaryn jerge ıterip qulatyp, mazaq qylady. Ol azdaı, eki qyz qaqaǵan qysta syrt kıimderin sheship tastap kirisip, bir-birin bas-kózge qaramaı tómpeshteıdi. Qalǵandary ajyratýdyń ornyna, uıaly telefonǵa túsirip, qyzyqtap qarap turady, ol azdaı beınejazbany áleýmettik jelige júkteıdi.
Bul kópshilik kýá bolǵan bir ǵana jaǵdaı emes. Byltyr kúzde Aqtóbe oblysynda da osyndaı oqıǵa bolyp, eki oqýshy qyz bir-birin aıaýsyz soqqyǵa jyqqan. Bótelkeniń synyǵymen biri ekinshisiniń qabaǵyn jaryp, qanyn sýdaı aǵyzǵan. Sol kezde de kósheniń qaq ortasynda qyrylysyp jatqan jasóspirimderdi eshkim ajyratpaǵany, aqyrynda qan-josa kúıdegi qyzdyń biri esinen tanyp, aýrýhanaǵa túskeni málim bolǵan.
Aıta bersek, mysal kóp. Al osy jasóspirim qyzdardyń óshpendilikke, zorlyq-zombylyq kórsetýge beıim turatyndyǵyna, agresıalyq minez-qulqyna ne sebep? Zamanaýı psıhologıalyq zertteýler nátıjesi munyń túp-tórkinin otbasyndaǵy osy syńaılas qarym-qatynaspen baılanystyrady. Iaǵnı mamandar úıde ata-anasynan qataldyq, tipti qatygezdik kórgen bala óz qatarlastarymen qarym-qatynasta óte agressıvti bolatynyn aıtady.
«Qarash-Qarash oqıǵasyndaǵy» Ahanqul tárizdi: «Erteń ómirden taıaq jegenshe, búgin meniń taıaǵymdy jep óssin» dep, balany jastaıynan «taıaqqa pisirýge» tyrysatyn, qıt etse qatań jazalap, qıa bastyrmaıtyn ata-analardyń bar ekeni, árıne, jasyryn emes. Balany qatal ustaýǵa qatysty olardyń da óz ustanymy bar. «Zaman da, adamdar da qazir baıaǵydaı emes. Alysqanmen alysyp, julysqanmen julysyp, kúresip, tiresip turmasań – kúniń «kún» emes, tekke qor bolasyń» dep úıretedi, odan qalsa: «Aıasań – aıama» dep, beınelep aıtqanda, perzentiniń qaqqanda qanyn, soqqanda sólin alady. Túptep kelgende, oń-solyn áli tanyp úlgermegen jetkinshek, ol meıli ul bolsyn, qyz bolsyn, agresıany, óktemdikti myna álemdegi ómir súrý quraly retinde qabyldaıdy. Osydan kelip ul bala qataıǵan ústine qataısa, qyz bala óziniń tabıǵı jaratylysynan, náziktiginen aýytqyp, erkekshora keıpine oıysady.
Mamandar qatygez, tula boıy óshpendilikke toly qyzdar ádette ózin qorsynyp, ózgelerden tómen sanaıtynyn, adamǵa jany ashymaıtynyn aıtady, sondaı-aq ár nársege kúdikpen qarap, qurbylarynyń arasyna lań salýǵa, olardy bir-birine aıdap salýǵa daıyn turatynyn eskertedi. Bir jaǵynan, ǵalamtor arqyly tarap jatqan túrli jaǵymsyz jaıttar, keleńsiz kórinister de eliktegish jasóspirimderdiń jaǵa ustatar is-áreketin quddy bir qalypty minez-qulyq ispetti qabyldatýǵa jol ashýda. Qatarlasyna álimjettik kórsetkeninen bólek, jasóspirimder sol áreketin áleýmettik jelige salyp, «tájirıbesin» keńinen taratý turǵysynan da aldyna jan salmaýǵa kóshti. Olar mundaı beınejazbalardy túsirýdiń jáne ony ǵalamtorǵa júkteýdiń saldary men osy turǵydaǵy jaýapkershilikti sezine bermeıdi. Kerisinshe, «neǵurlym kóbirek qaralym jınasa jáne ol kóp adamǵa unasa, soǵurlym tanymal bolamyn» dep oılaıdy, óz-ózin sóıtip kórsetkisi, moıyndatqysy keledi.
Bir anyǵy, álimjettik pen zorlyq-zombylyq jasóspirimder arasynda keń taralǵanyna qaramastan, qatarlastarynan zábir kórgender bul týraly kóp jaǵdaıda eshkimge tis jarmaıtyn kórinedi. Mamandardyń sózine súıensek, jetkinshekterdiń onnan bir bóligi ǵana bolǵan jaǵdaıdy ata-anasyna aıtady jáne tek jıyrmadan bir bóligi mektep ákimshiliginiń nemese psıhologtiń kómegine júginedi eken. Qalǵandary máseleni óz betinshe sheshýge tyrysady. Alaıda, jaýyrdy osylaı jaba toqý saldarynan álimjettik jalǵasa beredi jáne bul jasóspirim psıhıkasyna óte qatty zıanyn tıgizedi.
Semeıdegi qyzdar tóbelesine qaıta oralar bolsaq, judyryqtasqan jasóspirimderdiń ata-analary bala tárbıesine qatysty mindetin tıisinshe oryndamaǵan bolyp tanylyp, ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy, beınejazbany áleýmettik jelige júktegen qyzdyń zańdy ókilderine aıyppul salyndy. Bilim mekemesiniń ókilderi oqıǵanyń sabaqtan tys ýaqytta bolǵanyn málimdep, aqtalýǵa tyrysqany ańǵaryldy. Árıne, munymen eshteńe sheshilmeıdi. Bul jerde kıkiljińniń neden týyndaǵanyn anyqtaý jáne endigári oǵan jol bermeý mańyzdy.
Atalǵan jaıtqa oraı áleýmettik jelide pikir bildirgen jandar muny mekteptegi tárbıe jumysynyń olqylyǵyna balaıdy jáne «mekteptiń qandaı ekenin sondaǵy oqýshylarǵa qarap-aq bilýge bolady: balalar sabaqqa neǵurlym salǵyrt qarasa, soǵurlym bir-birimen ańdysýǵa, jaǵa jyrtysýǵa qumar bolady» deıdi.
Qalaı degenmen de, másele jasóspirimderge qatysty bolǵanda mektep te, muǵalim de odan tysqary qalmasy anyq. Bul bala tárbıesindegi otbasy, ata-ana jaýapkershiligin joqqa shyǵarý emes. Alaıda, jas jetkinshektiń ómirge kózqarasy mektepte qalyptasady, ózgelermen durys qarym-qatynas jasaýdy da ol dál sol mektep qabyrǵasynda úırenedi desek, bul rette, árıne, bilim uıasyna, ustazǵa júkteler júk aýyr.