QQS: Ýaqyt synyn eńseretin qadam

Inflásıalyq shok qysqamerzimdi bolady

Qarjyger Andreı Chebotarev bul reformany erterek qolǵa alý qajet edi deıdi.

– Keıingi birneshe jyl boıy bizde salyq mólsherleme­leri óte tómen bolyp keldi. Biraq eshqandaı naqty qadam jasalmady. Endi búdjet tapshy­lyǵy asqynǵan kezde, Úkimettiń basqa amaly qal­maı otyr. Salyq mólsherlemesin kúrt kóterý men tabys shegin tómendetýdiń qısyny bar. Bul, sózsiz, ınflásıalyq shok týdyrady, biraq ol qysqamerzimdi bolady ári jyldam basylady, – deıdi ol.

Qarjyger salyqtyq jeńildik­terge qoıylatyn shekti deńgeıdiń tómendeýi (78 mln-nan 15 mln teńgege) bıznesti kóleńkeli ekonomıkadan shyǵarady dep otyr.

– Keıbir sarapshylar bul keri áser berip, «kóleńkeli» bıznestiń kúsheıýine alyp keledi degen pikir­de júr. Alaıda biz qazirdiń ózinde naryqtaǵy «bólshekteý» quby­ly­syn baıqap otyrmyz. Mysaly, meı­ramhana, dárihana men dúken­derde birneshe kasa ornatý ar­qy­ly kásipkerler salyqtan jal­tarý­ǵa tyrysyp baǵýda. Jańa sharttar aıasynda, árıne, keıbir kásipkerler «kóleńkege» ketedi. Biraq sıfrlandyrý zamanynda ondaı astyrtyn áreketti baıqamaı qalý múmkin emes. Oǵan qosa tómendetilgen shek bıznestiń tolyq jasyrynýyna múmkindik bermeıdi, – dedi.

«Ekonomıkalyq zertteýler ınstıtýty» Fıskaldyq saıasat ortalyǵynyń dırektory Ksenıa Zagal QQS mólsherlemesiniń artýyna baılanysty bıznestiń qosymsha shyǵyndary paıda bolatyny sózsiz deıdi.

– Osy áserdi jumsartýǵa Úki­met eńbekke aqy tóleý qoryna salynatyn salyqtyq júktemeni aıtarlyqtaı tómendetý arqyly bul shyǵyndardyń bir bóligin óteýge daıyn ekenin málimdedi. Bul bıznestiń qarjylyq jaǵ­daıyn jeńildetýge ári eko­no­mıkalyq belsendilikti qol­daý­ǵa kómektesedi. QQS mól­sher­le­mesiniń ósýi taýarlar men qyz­met­terdiń túpkilikti qunyna áser etýi múmkin. Atalǵan reforma aıasynda áleýmettik kómek, ja­la­qy men zeınetaqynyń ınflá­sıa deńgeıine qaraı ındek­sasıasy qarastyrylǵan. Bul halyqtyń áleýmettik osal topta­ryn qoldap, baǵanyń ósýine baı­la­nysty jaǵymsyz áserlerdi azaı­týǵa múmkindik beredi. QQS mól­­sherlemesiniń artýy ınflá­sıa­ǵa qysym jasaıtyny ras, biraq bul qysqamerzimdi áser bolmaq. Ortamerzimdi kezeńde eko­­nomıka jańa jaǵdaılarǵa beıim­­delip, qosymsha búdjet kiris­teri esebinen naqty sektordy da­­mytýǵa, bızneske qo­laı­ly jaǵ­daı jasaýǵa jol ashylady, – deıdi ol.

Baspasóz salyqtan bosatyla ma?

Bul salyq degenińiz óndiris, óndiris emes dep bólip-jarmaı, qyzmet kórsetip, tabys ta­ýyp otyr­ǵan kez kelgen uıymǵa saly­na­tyn­dyqtan onyń ishinde medıa salasy da kiredi. Aqparat tara­týshy mekemeni kásiporyn, dúken­dermen qatar qoıý qısynǵa soqpaıtyn sekildi. Osy turǵyda baspasózdi QQS-dan basy bútin bosatý týraly usynys qylań beredi. Mundaı usynys 2019 jyly aıtyldy da. Odan beri de medıamenedjerler baspasózge QQS salqynynyń qattyraq tıetinin aıtyp júrdi.

Biraz ýaqyt buryn Májilis depýtaty Aıdos Sarym gazetterge salyqtyq jeńildikter berý ja­ıyn kóterdi.

«Salyq kodeksine baspa máse­le­­sine, gazet, jýrnaldarǵa salyq­tyq jeńil­dik berý máselesin engizýdi kóterip otyrmyz. Biz eseptep kór­dik, gazet, kitap bızne­si­niń ortaq salyqqa salatyn qar­jy­sy kóp emes. Rýhanıatty da­myt­qymyz kel­se, qoldaý bildirý qa­jet», deıdi depýtat. Jalpy bárine bir ólshemmen qaramaı, ár sala­nyń ereksheligin de eskerý kerek sekildi.

Laffer qısyǵy ne deıdi?

Sarapshy Aıakóz Hanet QQS mól­sherlemesin 12%-dan 20%-ǵa deıin arttyrý bastamasyna bir­qatar elderge jasalǵan empı­rı­kalyq zertteýler kózimen qarap kórgen. Onyń aıtýynsha, qazirdiń ózinde bizdiń búdjettegi salyq túsimderiniń tórtten biri – QQS. Biraq qosylǵan qun salyǵynyń mólsherlemesin kóterý salyq túsimderine árdaıym oń áser ete bermeıdi. Bul qubylysty túsindirý úshin ekonomıser Laffer qısyǵy uǵymyna júgi­nedi. Onyń máni – salyq mól­sher­le­mesi belgili bir shekke deıin óskende salyq túsimderi artady, biraq osy shekten asqanda salyq túsimderi ke­ri­sin­she, tómendeı bas­taıdy. Sebebi tym joǵary salyq bıznesk­e aýyrt­palyq salyp, «kó­leń­­keli» ekono­mı­kaǵa kóshýge nemese tu­tyný men ınvestısıany qys­­qar­týǵa máj­búr­leıdi.

– «Laffer Curves» (Laffer qısyǵy) tujyrymdamasy salyq mól­sherlemesi men salyq túsim­deri arasyndaǵy baılanysty kórsetedi. Qısyq-dóńes pishin­de bolady (Ո). Bul dóńestiń týra ortasyndaǵy núkte «salyq mólsherlemesiniń maksımýmy», ıaǵnı bul núktege deıingi kóte­ril­gen mólsherlemedegi salyqtan tú­simder artady, al sol núkteden bastap túsimder azaıady. Bas­tysy osy «núkteden» qatelespeý kerek. Áıtpese qaýipti aımaqqa ótip ketemiz. Bizde QQS-ny birden 67%-ǵa ósirý, bul – «fıskaldyq shok». Ádette, mundaı reformalar jasaý úshin tek odan ke­le­tin túsimderdi ǵana emes, bul «shoktyń» qanshalyqty optımal kórsetkish ekenin dáleldeıtin model, ekonomıkaǵa qandaı ımpúls beretini saraptalǵan taldaý jumysy bolýy qajet, – deıdi ekonomıs.

1995–2011 jyldary Eýropa Odaǵyndaǵy 27 eldiń tájirıbesi kórsetkendeı, QQS mólsherlemesin arttyrǵan saıyn salyq túsimderi de artqan, biraq bul úrdis árdaıym turaqty bolmaǵan. Ekonomıkalyq sıkldiń kezeńderi de mańyzdy ról atqarǵan. Ekonomıka ósip turǵan kezeńde – halyqtyń tabysy men tutynýy artady, kásiporyndardyń aınalymy ósedi. Osy kezde QQS mól­sherlemesi ózgermese de, salyq túsimderi kóbeıedi. Resessıa kezeńinde – tutyný tómendeıdi, bıznes qıyndyqtarǵa tap bolady, tıisinshe, salyq túsimderi de azaıady. Eger dál osy kezde QQS mólsherlemesin kóterse, tuty­nýshylardyń reaksıasy óte jyldam bolady. Olar shy­ǵyn­daryn kúrt azaıtyp, bıznes te ınvestısıalaryn qys­qartady. Osylaısha, salyq túsim­deri kútilgendeı artpaı, keri­sin­she, tómendeýi múmkin. Bul eko­no­mıkalyq toqyraý ke­zeńinde Laffer qısyǵynyń ózgeretinin, salyq túsimderiniń salyq mólsher­le­mesine áldeqaıda sezim­tal bolatynyn kórsetedi. Iaǵnı salyq saıasatynda ekonomıkanyń qaı kezeńde turǵanyn eskermeý keri áser etýi bek múmkin.

– QQS mólsherlemesin kóterý tutynýǵa, bıznestiń ashyq­­tyǵyna aıtarlyqtaı yqpal jasaıdy. Bul áserler negizinen tu­ty­nýshy minez-qulqynyń ózge­rýi­ne, óndiristiń qysqarýyna, kóleńkeli ekonomıkanyń ósýine, ınflá­­­sıanyń jedeldeýine jáne eko­no­mıkalyq senimniń tómen­deýine baılanysty. Ásirese tuty­ný­ǵa áseri mol. QQS – tutynýǵa salynatyn salyq bolǵandyqtan, onyń mólsherlemesi kóterilgen saıyn taýarlar men qyzmetterdiń baǵasy qymbattaıdy. Baǵalardyń ósýi halyqtyń satyp alý qabiletin tómendetedi. Tutynýshylar qo­sym­sha ári qymbat taýarlardy satyp alýdy qysqartyp, tek eń qajetti taýarlar men qyz­met­terge aqsha jumsaıdy. Nátı­je­sinde suranystyń tómen­deýi ón­di­ris kólemin azaıtady, al bul óz kezeginde ekonomıkanyń ósýin tejeıdi. Eger tutyný qatty qys­qarsa, memleket «salyq tuza­ǵyna» (tax trap) túsedi, ıaǵnı salyq mól­sherlemesin kóter­ge­nimen, túsim­der tómendeıdi, – deıdi sarapshy.

Kásipkerge kedergi kóp

QQS-ny joǵarylatýdyń negizgi táýekelderi – resmı tirkel­meý, qol­ma-qol esep aıyrysý, quja­tsyz satý jáne salyq eseptiligin burmalaý. «Friends» bıznes-qaýym­dastyǵynyń ókili Dmıtrıı Kazansev Úkimet aıtyp otyrǵan resmı ınflásıa kórsetkishteri shynaıy jaǵdaımen sáıkes kele bermeıdi deıdi.

– Qazir kásipkerler belgisizdik jaǵdaıynda ómir súrip jatyr. Bıznes ókilderiniń pikirine qulaq asý, olarmen ashyq dıalog júrgizý de kemshin túsip tur. Memlekettik organdar bıznes ókilderimen keńespeı, mańyzdy reformalardy óz be­timen qabyldasa, bul bıznestiń bo­lashaqqa degen seni­min azaıtýy yq­tımal, – deıdi Dmıtrıı.

Onyń sózinshe, salyqtan tolyq jaltarý múmkin emes. «Kásip­ker­ler zańsyz tabysyn erte me, kesh pe jumsaıdy, al mem­lekettik organdar aqshanyń qaıdan kelgenin baqylap otyrady. Sondyqtan «kóleńkeli» aımaqqa ketý – uzaq­mer­zimdi perspektıvada paı­dasyz. Nátıjesinde, bıznes zań­dastyrýǵa májbúr bolady, al tuty­nýshylarǵa taýarlar men qyz­metterdiń baǵasy qymbat­taı­dy» deıdi sarapshy.

Naryqtyń jańa jaǵdaılarǵa beıimdelýin kútý ǵana qaldy

Qazaqstan Qarjygerler qa­ýym­­­­dastyǵynyń habarlaýyn­sha, búdjet-salyq júıesin re­for­­malaý barysynda ınflásıany tejeýdiń qosymsha sharalary qarastyrylýy múmkin. Mysaly, ishki naryqty áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarymen toltyrý, shaǵyn bıznesti beıimdelý kezeńinde qoldaý úshin óndiris sektorynda jeńildikter usyný degen sekildi.

– QQS mólsherlemesiniń ósýi óte kúrdeli másele, óıtkeni ol tutynýshylarǵa da, bızneske de mańyzdy. Tutynýshylar bir taýar men qyzmetke buryn­ǵy­dan kóp tóleýge májbúr bolady, al bıznes býhgalterlik shyǵyn­dar­dyń artýyna, jıyntyq sura­nys­tyń álsireýine tap bolady. Qýantarlyǵy, Úkimet jalaqy qoryna júktemeni 40%-dan 30%-ǵa deıin tómendetetinin jarıalady jáne QQS-ny kóterýden kútiletin túsimderdi ekonomıkalyq ósýdi yn­talandyrýǵa, ınfraqury­lym­dy damytýǵa, basym salalardaǵy per­spektıvaly bıznes-jobalardy qoldaýǵa baǵyttaýdy jos­parlap otyr. Osylaısha, keri áserdi azaıtýǵa arnalǵan alǵash­qy qadamdar anyq kórinedi. Neǵurlym shynaıy senarı – naryqtyń jańa jaǵdaılarǵa beıim­delýin kútý. Sonymen qa­tar jıyntyq suranys, sáıke­sin­she ınflásıa, taýarlar men qyz­metterdiń túpkilikti baǵa­sy­nyń ósýine baılanysty báseń­deýi múmkin. Iaǵnı salyq mól­sher­lemelerin kóterýge jaýap retinde ekonomıkalyq su­r­anysty qosymsha tejeıtin qa­jettilik bolmaıdy, – dedi QQQ sarapshysy Ramazan Dosov.

Sarapshylar qaýipti aımaq­qa ótip, salyq tuzaǵyna túsip qalmas úshin, salyqtyq ákim­shi­len­dirýdi jaqsartý kerek deıdi. Bul mólsherlemeni kóterýden góri kóbirek nátıje beredi. Sony­men birge búdjettegi tıimsiz shyǵyndardan arylý, bız­nestiń ashyq jumys isteýin yntalandyratyn sharalar qabyldaý, zańsyz áreketterdiń (jemqorlyqtyń) aldyn alýǵa baǵyttalǵan bastamalardy kúsheıtý arqyly salyq tártibin jaqsartý, azamattardyń salyq júıesine degen senimin arttyrý, dıfferensıalanǵan mólsherlemeni engizý mańyzdy.

https://egemen.kz/article/380950-qqs-uaqyt-synyn-enhseretin-qadam