15 aqpan – Qazaqstanda atap ótiletin Ulttyq ǵashyqtar kúni. Bul mereke jastardyń mahabbat pen sezimge degen qurmetin arttyrý maqsatynda belgilengen. Ol 2011 jyldan bastap atap ótiledi.
Mereke qazaqtyń ǵashyqtyq jyrynyń sımvolyna aınalǵan — Qozy Kórpesh pen Baıan sulý ǵashyqtarynyń qurmetine arnalǵan. Ańyz boıynsha, bul qos ǵashyqtyń mahabbaty máńgilik súıispenshiliktiń úlgisi retinde tanylǵan.
Bul kúndi atap ótýdiń maqsaty – ulttyq qundylyqtardy dáripteý, shynaıy sezimge degen senimdi nyǵaıtý jáne jastar arasynda izgi mahabbatty nasıhattaý. Qazaq jyrlarynda, aýyzeki áńgimelerinde ǵashyqtar jaıly, baıansyz mahabbat jaıly aıtylatyn áńgimeler az emes. Mahabbat taqyryby kóptegen jazýshy-aqyndardyń shyǵarmalaryna da arqaý bolǵan. Ulttyq ǵashyqtar kúni bolǵannan keıin, oqyrmandar nazaryna qazaqtyń qalamgerleriniń týyndylary arqyly el aýzynda jıi atalatyn ǵashyqtar jaıly sóz qozǵaýdy jón kórdik.
Qazaqtyń ǵashyqtyq dastandary:
Qozy Kórpesh – Baıan Sulý — qazaq halqynyń eń kóne ári eń kórnekti lıro-epostyq jyrlarynyń biri. Bul shyǵarma shynaıy mahabbat pen adaldyqtyń sımvoly retinde urpaqtan-urpaqqa jetip keledi.
Jyrda Qozy men Baıan esimdi eki jastyń arasyndaǵy kirshiksiz mahabbat sýretteledi. Olar atastyrylyp qoıylǵanymen, taǵdyrlaryna túrli kedergiler kezdesedi. Qozy Kórpesh uzaq jol júrip, Baıanǵa jetýge tyrysady, biraq Baıanǵa ǵashyq bolǵan Qodar esimdi jigit Qozyny óltiredi. Alaıda Baıan súıgeniniń kegin alyp, ózi de ómirmen qosh aıtysady.
Bul ańyz – qazaq halqynyń mahabbatqa, adaldyqqa jáne rýhanı tazalyqqa degen kózqarasyn kórsetetin tereń maǵynaly mura. Eskertkish retinde Qozy men Baıan mazary Shyǵys Qazaqstan oblysynda ornalasqan.
Sýret: kk.wikipedia.org
Qyz Jibek — qazaq halqynyń áıgili lıro-epostyq jyry, mahabbat taqyrybyna arnalǵan eń kórkem shyǵarmalardyń biri. Jyrda Tólegen esimdi batyr men Jibek atty arýdyń arasynda órbigen taza mahabbat baıandalady.
Tólegen – baı ári batyr ákeniń balasy. Ol ózine teń jar izdep, uzaq saparǵa shyǵyp, sulýlyǵymen elge tanymal Jibekke jolyǵady. Ekeýi bir-birin unatyp, súıispenshilikke bólenedi. Alaıda Tólegen jolda qyzǵanysh pen opasyzdyqtyń qurbany bolady — qarsylas eldiń batyry Bekejan ony óltiredi. Jibek súıgeniniń qazasyna qaıǵyryp, adaldyǵy men muńǵa toly mahabbaty arqyly júrekterdi tebirentedi.
Qyz Jibek jyry — qazaq fólklorynyń injý-marjany, onda mahabbat, adaldyq, batyrlyq pen zulymdyqqa qarsy kúres taqyryptary beınelengen. Jyr ulttyq teatr sahnalarynda qoıylyp, kıno jáne opera retinde de kórermenge jol tartqan.
Sýret: Egemen.kz
Eńlik – Kebek — qazaq ádebıetindegi eń tragedıalyq mahabbat jyrlarynyń biri. Bul shyǵarmada bir-birin shyn súıgen Eńlik pen Kebektiń qaıǵyly taǵdyry baıandalady.
Kebek — naıman rýynyń jigiti, Eńlik — kereı eliniń qyzy. Eki jas birin-biri unatyp, el saltyna qarsy kelip, birge qashyp ketedi. Alaıda rýaralyq daý men salt-dástúrge baǵynbaǵandary úshin el úlkenderi olardy keshirmeı, qatal jazaǵa tartady. Sońy — Kebek pen Eńliktiń ólimimen aıaqtalady.
Bul jyrda mahabbat pen eski salttyń qaqtyǵysy tereń sýretteledi. Eńlik pen Kebek — adal mahabbattyń, erkin tańdaýdyń sımvoly. Jyr arqyly qazaq halqynyń mahabbatqa, namys pen erkindikke degen kózqarasy kórinis tabady.
Sýret: 018.kz
Qalqaman – Mamyr — qazaq poezıasyndaǵy eń alǵashqy lıro-epostyq dastandardyń biri, avtory – Buhar jyraýdyń shákirti, ataqty aqyn Shákárim Qudaıberdiuly. Shyǵarmada bir-birin shyn súıgen Qalqaman men Mamyrdyń qaıǵyly mahabbat taǵdyry baıandalady.
Qalqaman men Mamyr — bir rýdyń jastary, biraq sol zamannyń salty boıynsha, aǵaıyn adamdardyń úılenýine tyıym salynǵan. Eki jas sol tyıymǵa qaramastan, birge qashyp ketedi. Bul áreket rýaralyq daý týdyryp, sońy Mamyrdyń ólimimen aıaqtalady. Qalqaman jazadan aman qalsa da, ómir boıy elinen jyraqta ómir súredi.
Dastannyń negizgi ıdeıasy — erkin mahabbat pen eskiniń qatal zańynyń qaqtyǵysy. Shyǵarma arqyly Shákárim mahabbat bostandyǵyn, jeke tańdaýdy qorǵap, eski dástúrlerdiń ádiletsiz tustaryn synǵa alǵan.
Sýret: sabaq.kz
Qazaq prozasynda da aty atylyp, osy kezde deıin belgili bolyp qalǵan shyǵarmalardyń keıipkerleri bar. «Qos ǵashyq» degen kezde eriksiz oıǵa oralatyn týyndylardaǵy mahabbat keıipkerleriniń esimderin ataı ketkendi jón kórdik.
Botagóz ben Asqar - Sábıt Muqanovtyń «Botagóz» romanynyń basty keıipkerleri. Roman qazaq qoǵamynyń HH ǵasyr basyndaǵy qıyn-qystaý kezeńin, halyqtyń otarshyldyqqa qarsy kúresin sıpattaıdy jáne qoǵamdaǵy túbegeıli ózgeristerdi kórkemdik turǵydan tereń sýretteıdi.
Romannyń basty keıipkeri - Botagóz, áıeldiń náziktigi men qaısarlyǵynyń úılesimi. Onyń taǵdyry - ulttyq sananyń qalptasýyndaǵy áıel rólin aıqyn kórsetetin tańǵajaıyp úlgi. Ol - tek mahabbat pen otbasynyń uıytqysy ǵana emes, óz eliniń namysy úshin kúresken qaıratker. Botagózdiń ómir joly - jetimdikten bastalyp, ádiletsizdikke qarsy kúreske ulasqan aýyr jol. Onyń beınesi arqyly Muqanov áıell adamnyń rýhanı kúshiniń, ádilet pen erkindikke degen qushtarlyǵynyń bıiktigin kórsetedi. Bul beıne qazaq áıeliniń tarıhı júgin, sol dáýirdegi qoǵamdaǵy ornyn qaıta qaraýǵa shaqyrady.
Al, Asqar - bilimdi, ozyq oıly keıipker. Ol qazaq halqynyń ulttyq sanasyn oıatýǵa tyrysyp, Botagózge súıeý bolady.Asqar men Botagózdiń mahabbaty halyqtyń azattyqqa degen umtylysynyń sımvoly retinde beınelegen.
Sýret: foliantbooks.com
Meńtaı men Erbol - Ázilhan Nurshaıyqovtyń 1970 jyly shyǵarǵan «Mahabbat, qyzyq mol jyldar» romanynyń basty keıipkerleri. Shyǵarma keıipkerleriniń mahabbat dastany shynaıy oqıǵaǵa negizdelgen, ómirde bolǵan adamdar. Shyǵarma eki jastyń arasyndaǵy mahabbat týraly baıandaıdy. Avtor soǵystan on eki múshesi túgel bolyp kelgen jas soldattyń ómiri, oılaryn jasyrmaı, kópshilikke pash etedi. Onyń 33-aýdıtorıada ózin gúlge tolǵan baqta otyrǵandaı sezinýi, qyzdardyń tastaı qylyp órilgen burymdaryna kóz salýy, dostaryn, óz mahabbatyn tabýy, bolashaǵyna jol ashyp, óz jolyn tabýy da taǵy baıandalady.
Erbol - shyǵarmanyń negizgi keıipkeri, aqkóńil, dosyna adal, ańǵal, shyǵarma basynda biraz uıańdaý bolyp sıpattalatyn keıipker.
Meńtaı - shyǵarmanyń negizgi keıipkeri, adal, aqyldy, sulý, sabyrly, sypaıy jáne Erboldyń jary.
Bul shyǵarmany ádebıet súıer qaýym arysynda oqymaǵan adam kemde-kem bolar. Sondyqtan onyń tolyq sújetimen tanystyrý artyq bolar.
Sýret: inbusiness.kz
Jantas pen Aıaýjan - İlıas Esenberlın «Ǵashyqtar» romanynyń keıipkerleri.
«Mahabbat degen qasıetti kúsh. Dúnıede mahabbat bolmasa, qýanysh pen qaıǵynyń, baqyt pen baqytsyzdyqtyń ne ekenin bilmeı óter me edik» dep jazdy İlıas Esenberlın. Ol mahabbat taqyrybynda 5 birdeı roman jazǵan kisi. Solardyń biri – «Ǵashyqtar».
Adamnyń jan kúızelisi men tán kúızelisi qatar sıpattalatyn týyndy, bas keıipker Jantastyń óz ómirin baıandaýymen bastalady. Jastaıynan ata-anasynan aıyrylǵan Jantas pen qaryndasy Bazarkúl ájesiniń qolynda ósedi. Kóp uzamaı qanattyǵa qaqtyrmaı, tumsyqtyǵa shoqtyrmaı ósirgen ájesi de ómirden ótedi. Sol sátten bastap Jantastyń jaýapkershiligi de arta túsedi. Balalyq dáýirden eresek shaqqa ótedi. Qaryndasy Bazarkúlge ózi ǵana jaýapty ári qamqor ekenin sezinedi.
Úsh keıipkermen bastalǵan shyǵarma ózge de keıipkerlermen tolyǵady. Ǵashyqtar hıkaıasynda jazýshy kóp máselege qozǵaý salady. Romanda Jantastyń taǵdyryn ózgertken keıipkerdiń biri – Aıaýjan. Ol Bazarkúldiń qurbysy, Jantastyń bala kúngi mahabbaty. Avtor Aıaýjandy romanda qaısar minezdi, ójet qyz retinde sıpattaıdy. Qurylysshy qyz Jantastyń júregin adaldyǵymen, móldir mahabbatymen ózine baýrap alady. Úılenip, otaý qurýǵa on kún qalǵanda, taǵdyr olardy synǵa alady. Qurylysshy qyz krannan qulap, tósek tartyp jatyp qalady. Mine, osy qıynshylyq arqyly ekeýiniń mahabbaty synǵa túsedi.
Sýret: adebiportal.kz
Qaı shyǵarmada bolmasyn, meıli ol qazaq tilinde jazylsa da, meıli basqa tilde bolsa da mahabbat taqyryby eń jıi jazylady, aıtylady. Sebebi, mahabbat shynaıy sezimdi sıpattaıtyn móldir sezim, ómirdiń bastaýy ispetti.
P.S: Qazaqstanda ǵashyqtar qaýymy kóp jyldan beri 15 sáýirde Ulttyq ǵashyqtar kúnin atap ótýde. Bul mereke 2011 jyly, 14 aqpandaǵy Áýlıe Valentın kúnine balama retinde engizilgen. Bul kúnniń tańdalýy qazaq halqynyń Qozy Kórpesh pen Baıan sulý týraly júrek tebirenter ańyzymen baılanysty. Bul qos ǵashyqtyń shynaıy mahabbaty men qaıǵyly taǵdyry jastarǵa adaldyq pen súıispenshiliktiń mánin uǵyndyrary anyq.