Atom elektr stansıasynyń qurylysy – Qazaqstannyń energetıkalyq saıasatyndaǵy eń kóp talqylanǵan máselelerdiń biri. AES qurylysynyń qajettiligi men yqtımal saldary týraly pikirtalastar kóptegen jyldar boıy júrip keledi, qoǵam bul proseske qatysýdy talap etedi. 2023 jyly AES salý máselesi boıynsha referendým ótkizý bastamasy jarıalanyp, bul sheshimniń el úshin mańyzy aıqyndaldy.
Árbir demokratıalyq qoǵamnyń aıqyn nyshany – ashyq jáne ádiletti saılaý men referendým ótkizý. Búgingi tańda Qazaqstanda Parlament jáne Prezıdent saılaýlary ótkizilip, daýys berýshilerdiń belsendiligi men sheshim qabyldaý qabiletine sáıkes otandyq model qalyptasty. Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary referendým arqyly Ata Zańdy qabyldaý men Tuńǵysh Prezıdenttiń ókilettigin uzartý máseleleri sheshilse de, sońǵy jyldary referendým ótkizý kidirip qalǵan bolatyn. Degenmen, sońǵy jyldary referendým ınstıtýty demokratıalyq qoǵamnyń jarqyn kórinisi retinde qaıta jańǵyrýda.
Qazirgi tańda buqaralyq aqparat quraldarynda referendýmdy daıyndaý men ótkizý tártibi, sondaı-aq olardyń ókilderiniń saılaý ýchaskelerinde bolý erejeleri naqtylanǵan. Referendýmǵa qatysty qoǵamdyq pikirge saýalnama júrgizý júıesi engizilgen. Bul erejeler qoǵamdyq saýalnama jeleýimen halyqtyń pikiri dep jeke oı-pikirlerdi engizýden qorǵaý maqsatynda jasaldy.
Daýys berýge arnalǵan búletender saılaýshylar sanyna teń bolady jáne 1% rezervpen qazaq jáne orys tilderinde daıyndalady. Referendým komısıalarynyń azamattardyń quqyǵyn qorǵaýǵa qatysty áreketteri men sheshimderi zańnama aıasynda retteledi.
El bolashaǵy aldyndaǵy mindet
Elimizde referendým ótkizý zańnama aıasynda retteledi jáne ony shartty túrde negizgi tórt kezeńge bólýge bolady:
1. Referendým bastamasy: Referendým ótkizý quqyǵyna Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti, Parlament nemese azamattar ıe. AES salý máselesi boıynsha referendým ótkizý bastamasyn Qazaqstan Úkimeti ekonomıkalyq jáne ekologıalyq turǵydan negizdeme jasap, qolǵa aldy.
2. Referendým kúnin jarıalaý: Respýblıka Prezıdenti bastamanyń konstıtýsıalyq normalarǵa sáıkestigi týraly Konstıtýsıalyq keńestiń qorytyndysyn alǵannan keıin referendým kúni aıqyndalady. Bul merzim azamattardyń daýys berýge daıyndalýyna múmkindik berý úshin belgilenedi. 2023 jyldyń qyrkúıek aıynda Memleket basshysy Qazaqstan halqyna arnaǵan Joldaýynda referendým ótkizýdiń naqty kúnin jarıalady.
3. Saılaýshylardy tirkeý: Qazaqstanda saılaýshylardy aldyn ala tirkeý júıesi jumys jasaıdy. 18 jasqa tolǵan jáne saılaý quqyǵy bar azamattar jergilikti ózin-ózi basqarý organdary usynǵan málimetter negizinde saılaýshylar tizimine engiziledi.
4. Halyqty aqparattandyrý: Referendýmdy uıymdastyrýshylar azamattardy daýys berý týraly keńinen habardar etýge mindetti. BAQ arqyly joba jaqtaýshylary men qarsylastardyń pikirlerin ashyq bildirýge teń jaǵdaı jasaý mańyzdy.
Referendýmǵa qatysý – azamattyń quqyǵy ǵana emes, sonymen qatar onyń el bolashaǵy aldyndaǵy azamattyq jaýapkershiligi. Biz árbir azamattyń referendýmǵa qatysýy jáne óziniń tańdaýyn jasaýy mańyzdy dep sanaımyz, óıtkeni bul eldiń strategıalyq bolashaǵyn aıqyndaıtyn sheshim.