Keshkilik jumystan shyǵyp, balalarǵa ystyq baýyrsaq ala baraıyn dep, sýpermarketke kirdim. Baýyrsaq, tandyr nan, samsa, bálishter satatyn bólimde kezek kóp eken. Baýyrsaqty ystyq kúıinde qazan ústinen alyp ketip jatyr jurt.
– Qyzda-ar, eshqaısymyz úıde baýyrsaq pisirmeıtin bolǵanbyz ba? – dep, jastardan uıalyp turǵanymdy shýyp-shaıǵansyp ázildegen boldym.
– Táte-e, sizdi qoıyńyzshy, jap-jas bolyp bizdi aıtsańyzshy! – dep aýzyn basa, uıala kúldi qara tory kelinshek.
Iá, qazir azyq-túlik satatyn iri saýda núktelerinde, tipti kóshe qıylystarynda da unnan daıyndalatyn tamaqtyń bári satylady. Demek, suranys bar degen sóz. Jasyratyny joq, biz, áıelder «ýaqytymyz joq, kúni boıy jumysta júrip sharshaımyz» degendi syltaýratyp, kóbimiz úıde qamyr ıleýden qalyp bara jatqandaımyz. Balamen úıde otyrǵanymyz da dúkende bári samsap turǵan soń, daıynǵa júgiremiz.
Bizdiń analardyń qoly unnan bosamaıtyn, ottan shyqpaıtyn, á, esińizde me? Ashyǵan qamyrdy qolyn sýǵa malyp-malyp alyp qaıyra ılep, taǵy bastyryp qoıatyn. Birazdan soń tabasyn maılap, qamyrdy salyp, betin jaýyp, kóseýmen qystyryp alyp, oshaqtyń kómeıinde qyp-qyzyl bop jatqan shoqqa aparyp, kómetin. Qyp-qyzyl bop pisken tabanandy ottan túse salǵan boıda betine sary maı jaǵyp jep alatynbyz. Berekeli, toıymdy bolatyn.
Sheshelerimizdiń shelpek, baýyrsaq pisirgenderi de ǵajap edi. Qazirgi biz sekildi unǵa sút ne aıran, maı, jumyrtqa qosyp jatpaıdy, qoldan ashytylǵan tabıǵı ashytqymen qara sýǵa ıleı qoıatyn. Sosyn shelpekti oqtaýmen jaıyp jatpaıtyn, eki qoldy sýǵa malyp alyp qamyrdy olaı-bulaı sozǵylap qyzyp turǵan tabaǵa shyj etkizip sala qoıatyn. Ony da qazan ústinen talasyp, tarmasyp jep alatynbyz. Qazir oılap otyrsam, ol bir berekeli shaq eken-aý! Etke salatyn jaıma nandy da satyp alamyz. Dámi qoldan ılep, ysqanǵa jetpeıtinin bile tura, taǵy sol ýaqyt joq degendi syltaýratyp, sóıtemiz.
***
Sheshelerimizde sypyra degen bolatyn. Bul buıym qazir umytyla bastaǵandaı. Sebebi, biz qamyrdy shaı ishetin ústeldiń ústine ne taqtaıǵa jaıa salatyn bolǵanbyz. Sypyra qazaq analarynyń túsiniginde dastarhan tárizdi bereke, molshylyq ákeletin, otbasynyń yntymaǵyn jarastyratyn qasıetti asúı jabdyǵy sanalǵan. Sondyqtan sypyrany aıaqtyń astynda qalmaýyna mán bergen. «Sypyrany teris búkteme» degen yrym sóz de bar. Qamyr jaıylyp bolǵan soń, sypyranyń ishine azdap un men ashytqy qaldyryp, aldymen ishki jaǵyn bettestire eki búktep, keıin eki jaq shetin teńestire qaıyryp, ortasyna qaraı teńdeı búktep, joǵaryǵa qoıǵan.
Iá, sypyra – áıel zatynyń otbasylyq berekesiniń negizi. Biz qazir ústeldiń ústine qamyr jaıǵanda un qalaı desek te shashyraıdy, jerge túsedi. Sondyqtan sypyra – tazalyq, ekinshi jaǵynan, bereke úshin qoldanylǵan ári ysyrapqa jol bermegen. Eń tıimdisi, ústeldiń ústin shashyp, un jaǵyp, ony súrtip, tazalap júrmeısiń.
Aıtpaqshy, áýlettiń úlken analary kóz jumǵanda, kelmes saparǵa attandyryp jatqanda, sypyrany aınaldyryp alatyn bolǵan deıdi. Ondaǵysy – berekesi úıde qalsyn degendi bildirse kerek. Qazaqtyń nanym-senimi tekten tek shyqpaǵan, nátıjesi, taǵlymy bolǵan soń aıtqan-aý.
***
Olar qonaq kútýge daıyndalyp jatty. Qyz-kelinshekter salattyń túr-túrin daıyndap boldy, jemis-jıdekterdi, kók-sókti túgel jýdy, shyryn-sýsyndardy da arnaıy ydysqa quıyp ázirlep qoıdy. Endi ústel jasaýǵa kiristi.
Aıman keń-molynan jaıylǵan dastarhannyń ortasyna, eki jerden hrýstal vazaǵa salynǵan jemisterdi aparyp qoıdy. Sosyn asúıden qazy-qartalardy tası bastady. Bir kezde Saqyp ájeı:
– Dastarhanǵa birinshi nandy, baýyrsaqty qoıý kerek, qalǵanyn sosyn, aınalaıyn! – dep sóılep tastady.
Eskiniń kózi esti sóz aıtty.
***
Rımma TÚNǴATAR KELİNİ, tárbıeshi:
– Enem «syrtta júrgen balalaryma» dep undy qabymen alyp qoıa beredi. Aýylǵa barǵan saıyn kóligimizge salyp jiberedi. Amal joq, úlken kisige eshteńe deı almaısyń, qalaǵa alyp kelemiz. Sosyn bosqa qoımaısyń ǵoı, bir kún baýyrsaq, kelesi kúni samsa, odan arǵy kúni tort pisiremin. Etke de qamyrdy qoldan ılep salamyn. Enemniń «un degen – bereke ǵoı» dep jıi aıtatyn sózin, ár barǵan saıyn bir qap undy nege arqalatyp jiberetinin osy kúni jaqsy túsinip júrmin. Otbasynan tátti nannyń ıisi shyǵyp tursyn, balalarym dastarhan basynda, jyly úıde, bereke-birligi artyp otyrsyn degen peıili eken ǵoı. Shynymen, un – bereke. Syrttan oınap kelgen kishkentaıym qoldan pisken nandy aýzyna buralap tyǵyp jep alady. Keshke kúıeýiń, qaınyń jumystan oralǵanda, aldarynda býy burqyrap et nemese kespekóje turǵany qandaı jaqsy! Kúni boıy eki balamnyń sońynan júgirip sharshap qalatyn bolsam da, tózimdilik tanytyp, men de osy kúni un taǵamdaryna basa mán berip júrmin. Nan – úıdiń yrysyn arttyratyn qasterli as. Túnde, jatar aldynda qamyryńdy ılep, nan ashytyp qoısań, tańerteń pisirip ala qoıasyń. Týrap kep qalǵanda úgitilip kete baratyn dúkenniń nanyna qaraǵanda óziń qoldan pisirgen nanda bereke kóp dep oılaımyn.
***
Ekeýi de kúni boıy jumysta. Erli-zaıypty óz aldaryna eki bólek bıznespen aınalysady. Qoldarynda eki-úshten telefon júredi. Únemi asyǵyp, bir-birimen de, aınalasyndaǵylarmen de asyǵys sóılesip júredi. Bitpeıtin sheksiz sharýalaryn qonaqta otyrsa da talqylap, sheship otyrady.
Túski, tipti keshki astaryn da kafe, dámhanalardan iship kelip, úıge kelgende uıyqtaı salady. Erteńine taǵy sol súrligý. Balalary da soǵan úırengen. Dáý tońazytqysh sýpermarketterden ákelingen, qatyrylǵan daıyn ónimderge toly. Solardy sýǵa salyp qaınatyp ishse – ishti, bolmasa pıssa, býrger, chıkenmen qorektenip, smartfondaryn qushaqtap otyra beredi. Al oty janyp, qazany búlkildep jatpaǵan úıdiń sýyp ketetini aıtpasa da túsinikti.
Qazir úıińizge qonaq shaqyratyn bolsańyz, «tapsyryspen baýyrsaq, samsa, taýyq pisirip, ony dastarhanyńyzǵa deıin qoıyp beretin» qyzmet túri de keńinen etek jaıǵan. Etke de qamyr ılep áýrelenbeısiz, keptirilgen jaıma nanyńyz da, kespeler de dúkende tolyp tur. Jumysbastylyǵymyzdy syltaýratyp, jalqaý bolyp bara jatqanymyzdy moıyndaıtyn kez jetti-aý osy.
Qazir muhıttyń arǵy jaǵynda tamaq pisiretin robottar shyǵyp jatyr desedi. Beti ármen, bizge kelmeı-aq qoısyn! Qazaq-oshaqtyń basynda qultemirler emes, ózimizdiń qazaqtyń qyz-kelinshekteri júrsin dep tileıik. «Dám men dıdar ǵanıbet» dep, bir ǵana unnyń ózinen yrys, bereke, molshylyq, toqshylyq, meıirbandyq, baýyrmaldyq, jylylyq taba bilgen qazaqtyń dámi taýsylmasyn!