Ekonomıkalyq ósim men demografıa arasyndaǵy baılanys
"Qazaqstanǵa 50 mıllıon halyq kerek pe?" degen suraqtyń jaýabyn biz demografıa salasynyń mamany Aıaýlym Saǵynbaevamen birge izdep kórdik. Sarapshymen birge elimizdiń demografıalyq múmkindikteri men qaýipteri jaıynda oı júgirtip, bul mejeniń shynaıylyǵyna úńildik.
Halyq sany kóp bolsa, naryq damıdy ma?
Qazaqstanda ishki naryqtyń shaǵyndyǵy, tutynýshylyq suranystyń tómendigi jıi aıtylatyn másele. Keı sarapshylar bul jaǵdaıdy halyq sanynyń azdyǵymen baılanystyrady. Alaıda demograf Aıaýlym Saǵynbaeva bul pikirge birjaqty qaraýǵa bolmaıtynyn aıtady.
«Halyq sany artyq nemese kem dep aıtý durys emes. Mańyzdysy – halyqtyń tyǵyzdyǵy men ornalasýy. Qazirgi ýaqytta Qazaqstanda bir sharshy shaqyrymǵa 7 adamnan ǵana keledi. Bul – óte tómen kórsetkish. Mysaly, Ulytaý oblysynda bul kórsetkish – nebári 1,2 adam. Al Astanada – 1795 adam, Almaty oblysynda – 3300 adam. Tyǵyz ornalasqan óńirlerde ınfraqurylymnyń sapasy da soǵan saı bolýy qajet. Eger halyq sany artqanymen, ınfraqurylym damymasa, bul keri áser etýi múmkin», – deıdi sarapshy.
50 mıllıon adam – artyqshylyq pa, álde qaýip pe?
Jer kólemi aýqymdy Qazaqstan úshin 50 mıllıon halyq qajet degen pikir bar. Biraq demografıalyq teorıalar mundaı ósimniń táýekelderi de bar ekenin eskertedi.
«Maltýzıandyq teorıa boıynsha, halyq sany geometrıalyq progresıamen ósse, resýrstar – arıfmetıkalyq progresıamen artady. Bul ashtyq, dert, qaqtyǵysqa ákelýi múmkin. Halyqtyń artýy – ishki naryqty keńeıtedi, biraq ekonomıkamyz shıkizattyq sıpatta bolǵandyqtan, bul ósim ıgilikke avtomatty túrde ákeledi dep aıtý qıyn», – deıdi Aıaýlym Saǵynbaeva.
Almaty, Astana, Shymkent: halyq sanynyń ekonomıkaǵa áseri
Sarapshy úsh iri qalanyń damý úlgisin mysalǵa keltirdi:
-
Almaty men Shymkent – saýda men qyzmet kórsetý salasy damyǵan, memlekettik búdjetke tolyq táýeldi emes qalalar. Halyq sanynyń artýy munda ekonomıkanyń ártaraptanýyna yqpal etedi.
-
Astana – ákimshilik ortalyq. Ekonomıkasy memlekettik búdjetke baılanǵan. Halyq sanynyń artýy – ınfraqurylym men jumys oryndarynyń tapshylyǵyna ákelýi múmkin.
Sapaly adamı kapıtal – sheshýshi faktor
Sarapshy pikirinshe, halyq sanynyń artýy jaǵymsyz faktor emes, biraq ol tek bilimdi, deni saý, eńbekke qabiletti azamattarmen ǵana ekonomıkalyq ósimge túrtki bola alady.
«Bilim sapasy joǵary bolǵan saıyn, halyq sanynyń ósýi tıimdi. Sonymen birge halyqtyń densaýlyǵy men jas qurylymy da mańyzdy. Eńbekke qabiletti azamattardyń úlesi azaıyp, qarttar men balalar kóbeıse, bul – úlken áleýmettik júk», – deıdi demograf.
Kóshi-qon jáne onyń áseri
Sońǵy eki jylda halyq sany kúrt ósti. Bul tek tabıǵı ósimmen emes, syrttan kelgen kóshi-qonmen de baılanysty. 200 myńnan astam adam Qazaqstanǵa qaıta oraldy.
«Geosaıası jaǵdaı ýshyǵyp turǵan kezde kóshi-qon kúsheıedi. Al halyq sanynyń kúrt ósýi – bilim berý men densaýlyq saqtaý júıesine salmaq túsiredi. Bizge ekonomıkalyq demograftar qajet, biraq ondaı mamandyq ázirge daıyndalmaıdy», – deıdi Saǵynbaeva.
Demografıalyq tereze jabylyp keledi
Ekonomıkalyq ósimge qolaıly ýaqyt – demografıalyq tereze dep atalady. Bul kezde:
-
týý deńgeıi tómen,
-
eńbekke qabiletti halyq úlesi joǵary,
-
halyq qartaıýy tómen bolýy kerek.
«2000-jyldardyń basynda biz osy múmkindikti paıdalana almadyq. Qazir tereze jabylyp keledi. Qarttar men balalar sany artyp, eńbekke jaramdy top azaıyp jatyr. Qazaqstan demografıalyq turaqtylyqqa nazar aýdarýy qajet. Bul tek halyq sany emes, onyń ózgeristerge beıimdiligine de baılanysty», – dep qorytyndylady sarapshy.