Instıtýtta 11 bazalyq ıadrolyq, radıasıalyq jáne elektrofızıkalyq qondyrǵy jumys isteıdi.
28 qyrkúıekte atom ónerkásibi qyzmetkerleri ózderiniń kásibı merekesin atap ótedi. Eń jańa tehnologıalar qoldanylatyn jáne joǵary bilikti kadrlar jumys isteıtin bul ekonomıkalyq sektorda flagmandardyń biri – Iadrolyq fızıka ınstıtýty.
BAQ úshin uıymdastyrylǵan baspasóz týry barysynda IaFI ókilderi ınstıtýtta 11 bazalyq ıadrolyq, radıasıalyq jáne elektrofızıkalyq qondyrǵy bar ekenin aıtty.
Eń úlken reaktor 1967 jyly iske qosylǵan. Ol belgili qazaqstandyq ǵalym, respýblıka Ǵylym akademıasynyń prezıdenti Qanysh Sátbaevtyń ótinishi boıynsha ornatyldy, ol respýblıkada ıadrolyq reaktor qurý týraly ótinishpen keńestik ıadrolyq jobanyń negizin qalaýshy I.V. Kýrchatovqa júgingen bolatyn.
"Negizinde basty reaktor kópfýnksıaly jáne atom elektr stansıasynyń mını-maketi bolyp tabylady. Onda eń zamanaýı tehnologıalar qoldanylady", – dedi zertteý reaktorynyń bas ınjeneri Jaqsylyq Tezekbaev.
IaFI mamandary basty reaktor 6 MVt qýatynda qoldanylatynyn (qondyrǵynyń áleýeti 10 MVt-qa deıin bolsa da, oǵan 100 paıyz júkteme berilmeıdi) habarlady. Onda eki kontýrly salqyndatý júıesi qarastyrylǵan jáne jyl saıyn reaktor profılaktıkalyq jumystar úshin eki aıǵa toqtatylady. IaFI ǵımarattaryndaǵy jáne nysan mańyndaǵy, sondaı-aq sý men topyraqtaǵy radıasıalyq fon qaýipti emes jáne qajetti talaptarǵa saı keledi.
Tikeleı Iadrolyq fızıka ınstıtýty óz tarıhyn 1950-jyldardyń sońynan bastaıdy, sol kezde Qazaqstanda ıadrolyq fızıka salasynda irgeli jáne qoldanbaly ǵylymı zertteýlerdi jáne halyq sharýashylyǵynda atom energıasyn paıdalanýdy damytýdyń mańyzdylyǵy túsinilgen.
Iadrolyq fızıka ınstıtýty – Qazaqstandaǵy atom energıasyn beıbit maqsatta paıdalaný salasyndaǵy jalǵyz ǵylymı-zertteý uıymy, munda ǵylymı zertteýler men tájirıbelik-konstrýktorlyq jumystardyń tolyq sıkli júrgiziledi, atap aıtqanda, irgeli, qoldanbaly zertteýler, tehnologıalardy ázirleý jáne óndirý. Instıtýt mamandary jańa býyn ıadrolyq reaktorlaryna jáne termoıadrolyq reaktorlarǵa arnalǵan materıaldardy synaýmen aınalysady, sondaı-aq ıadrolyq tehnologıalardy medısınada, ónerkásipte jáne ǵylymı zertteýlerde qoldanady.
Búginde IaFI quramyna: qatty deneniń radıasıalyq fızıkasy bólimi, údetkish tehnologıalar ǵylymı-tehnologıalyq birlestigi, zertteý reaktory kesheni, birneshe oqý ortalyǵy men fılıaldar kiredi, onda 600-den astam maman eńbek etedi.
Instıtýttyń qyzmeti tek ıadrolyq fızıka salasyndaǵy zertteýlerge, atomshylardy oqytý men qaıta daıarlaýǵa ǵana emes, sonymen qatar komersıalyq jáne qoldanbaly jumystar júrgizýge de baǵyttalǵan.
Atap aıtqanda, respýblıkadaǵy radıofarmpreparattardyń 85 paıyzdan astamy IaFI-de óndiriledi – olar onkologıalyq, endokrınologıalyq jáne basqa da aýrýlardy emdeýmen aınalysatyn jetekshi ortalyqtarǵa, sondaı-aq dıagnostıkada jetkiziledi.
Instıtýttyń údetkish jáne radıasıalyq alańdarynda zergerlik ónerkásipke arnalǵan asyl tastardy óńdeý, medısınalyq buıymdar men preparattardy sanıtarlyq tazalaý, aýylsharýashylyq daqyldarynyń tuqymdarynyń sapasyn arttyrý, agroónerkásip kesheninde basqa da jumystar, azyq-túlik ónimderiniń, jeńil ónerkásip buıymdarynyń sapasyn jaqsartý, sondaı-aq munaı-gaz salasynyń tehnıkasyn óńdeý jumystary júrgiziledi. Mamandardyń júrgizetin zertteýleri men qoldanbaly jumystary túrli tózimdi materıaldar jasaýǵa, arheologıalyq zertteýlerde, kosmetologıada qoldanýǵa kómektesedi.
"IaFI-de alynatyn tabıǵı tastardy biz qajetti túske boıaımyz, sol arqyly túrli zergerlik zaýyttardyń, sonyń ishinde sheteldik tapsyrystaryn oryndaımyz", – dedi tehnologıalyq júıe tehnıgi Natalá Erofeeva komersıalyq nátıjeler týraly.
IaFI Qazaqstannyń jetekshi joǵary oqý oryndarymen jáne sheteldik ortalyqtarmen yntymaqtastyq týraly kelisimderge qol qoıǵan. Munda bolashaq ıadro-fızıkter de, tájirıbesi bar mamandar da tájirıbelik oqýdan jáne qaıta daıarlaýdan óte alady. Ártúrli zertteýler, túrli jaǵdaılardy modeldeý krıtıkalyq stendte – nóldik qýatty ıadrolyq reaktorda júrgiziledi.
2024 jyldan bastap ınstıtýt Qyrǵyzstanǵa MAGATE kelisimi aıasynda molıbden-99/tehnesıı-99 generatorlaryn jetkizip keledi. Olar qaterli isikti dıagnostıkalaý men emdeýde qoldanylady. Budan bólek, IaFI radıoaktıvti kobált-57 ızotopyn Reseıge, Germanıaǵa, AQSH pen Fransıaǵa jetkizedi, Túrkıaǵa jetkizý josparlanǵan.
2019 jyldan bastap, radıofarmasevtıkalyq preparattar óndirisi iske qosylǵan kezden bastap, Instıtýt 60 myńnan astam pasıenttiń densaýlyǵyn jaqsartýǵa tikeleı yqpal etti.
Mamandardyń aıtýynsha, IaFI bazasynda AES úshin mamandar daıarlaýǵa qajetti barlyq ınfraqurylym bar (zertteý stasıonarlyq reaktory, krıtıkalyq stend, túrli tıptegi údetkishter, MAGATE qoldaýymen úsh oqý ortalyǵy).