Bizdiń elde veıpter men basqa da shylymsyz temeki ónimderin satýǵa tyıym salynǵan, degenmen zańdy aınalyp ótip, ınternette «tyıym salynǵan» ónimderdi satý týraly habarlandyrýlardy kezdestirýge bolady. 2023 jyldyń shilde aıynda «Jastardy veıpterden qorǵaý» atty qazaqstandyq áleýmettik joba aıasynda ınternet platformalarda osy zańsyz ónimderdi satý zertteldi. Zertteý nátıjelerimen «Qazaqstannyń Balalar qory» qoǵamdyq qory bólisti, dep habarlaıdy aqshamnews.kz
«Biz zań men tártipke, bilim men pragmatızmge negizdelgen qoǵam qurýymyz kerek. Ulttyń tabysynyń kepili mádenıettilik, yntymaqtastyq jáne jasampazdyqqa negizdelgen azamattardyń, ásirese jastardyń birligine baılanysty... Osy ýaqyt ishinde belgili bir jumystar atqaryldy. Vandalızm men qumar oıyndarǵa qarsy kúresýge baǵyttalǵan zańdar qabyldandy, sondaı-aq veıpterge tyıym salyndy», - dep atap ótti Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev 2 qyrkúıekte Qazaqstan halqyna arnaǵan «Ádiletti Qazaqstan: zań jáne tártip, ekonomıkalyq ósý, qoǵamdyq optımızm» atty Joldaýynda.
«Qazaqstannyń Balalar qory» qoǵamdyq qorynyń dırektory jáne Halyqaralyq balalar qorlary qaýymdastyǵynyń vıse-prezıdenti Elvıra Vatlınanyń aıtýynsha, Qazaqstanda jastar arasynda nıkotın ónimderiniń taralýyna qarsy belsendi is-sharalar júrgizilýde. Ol bıyl mańyzdy qadam jasalǵanyn eske saldy – 2023 jyldyń 19 sáýirinde shylymsyz temeki ónimderin, veıpterdi, aromatızatorlardy jáne olardyń suıyqtyqtaryn satýǵa tyıym salatyn zań qabyldandy. Onyń aıtýynsha, osy máseleni sheshý úshin Qazaqstannyń Balalar qory 2023 jyly «Jastardy veıpterden qorǵaý» atty áleýmettik jobany iske qosty, bul joba veıpterdi jastar arasynda qoldanýdy boldyrmaýǵa jáne shekteýge baǵyttalǵan. Jazda ınternet platformalarda zańsyz ónimderdi satýdyń joldaryn túsiný maqsatynda zertteý júrgizildi.
Veıpter (aǵylshyn tilinen «Vape» – býlaný) nemese elektrondy temekiler – bul shylym suıyqtyqtaryn býlandyratyn qurylǵylar, olar qyzdyrý kezinde temeki tútini emes, bý shyǵarady. Veıpter az zıandy dep sanalady, alaıda olardy turaqty paıdalaný nıkotınge táýeldilikke jáne basqa da jaǵymsyz saldarǵa ákelýi múmkin. Keıbir málimetterge sáıkes, shylym suıyqtyqtary, aromatızatorlar júrek pen qan tamyrlarynyń jumysyn buzyp, tynys alý joldarynyń qabynýyna, keı jaǵdaılarda onkologıalyq aýrýlarǵa ákelýi múmkin.
Zertteý nátıjesinde anyqtalǵandaı, Qazaqstanda veıpter OLX saýda platformasynda, sondaı-aq Telegram jáne Instagram sıaqty áleýmettik jelilerde satylady. Bul tizimde birinshi orynda OLX platformasy tur, munda veıpterdi satý týraly 14 belsendi habarlandyrý tabyldy. Veıpter munda 2020 jyldan beri jarnamalanyp keledi. Atalǵan qurylǵylardy satý týraly habarlandyrýlardy jarıalaıtyn akkaýnttardyń kópshiligi 2024 jyldyń maýsym-shilde aılarynda tirkelgen. Árbir akkaýnt ortasha eseppen eki habarlandyrý ornalastyrady.
Kóptegen habarlandyrýlarda veıpterdiń naqty sýretteri berilgen, negizinen «odnorazkı», «elektronkı» sıaqty sózder jáne «Waka», «ElfBar», «LostMary» sıaqty tanymal brendterdiń ataýlary qoldanylady.
Aıta ketý kerek, platforma veıpterdiń zańsyz satylýyna qarsy sharalar qabyldap, habarlandyrýlar ádette bir kún ishinde joǵalady. Biraq keıinirek olar OLX platformasynda qaıta paıda bolady, «Moda», «Hobbı, demalys, sport» jáne tipti «Balalar aıaq kıimi» sıaqty bólimderde.
Telegram-da zertteý kezeńinde veıpterdi satý týraly 8 belsendi habarlandyrý anyqtaldy. «Bul platforma veıpterdi satý týraly habarlandyrýlardy ornalastyrýda eń keń qamtýǵa ıe. Munda zańsyz saýda jasaý óte yńǵaıly, óıtkeni satýshylar óz bıznesine arnalǵan arna nemese topty tez quryp, veıpter, baǵalar jáne aksıalar týraly aqparatty jarıalaýdy bastaı alady. Sonymen qatar, Telegram qupıalylyqty qamtamasyz etedi, satýshylar klıenttermen shıfrlanǵan habarlamalar arqyly sóılese alady, bul tyıym salynǵan taýarlardy satý kezinde óte yńǵaıly. Sondaı-aq messendjer tapsyrystardy avtomatty túrde óńdeý, habarlamalar jiberý jáne jıi qoıylatyn suraqtarǵa jaýap berý úshin bottardy paıdalanýǵa múmkindik beredi. Bul satýshylardyń jumysyn jeńildetip, zańsyz bıznestiń tıimdiligin arttyrady», - deıdi zertteý avtorlary.
Instagram týraly aıtatyn bolsaq, munda veıpterdi satý týraly 3 belsendi habarlandyrý anyqtaldy. Barlyq habarlandyrýlardyń ishinen tek 1 dúken tapsyrystardy tikeleı Instagram-da qabyldaıdy jáne óńdeıdi, qalǵandary Telegram-ǵa siltemeler beredi.
«Instagram jarnama turǵysynan tartymdy, sebebi ol belgili bir aýdıtorıaǵa arnalǵan jarnamany retteýge múmkindik beredi. Zertteý barysynda saýdagerlerdiń 18-den 30 jasqa deıingi er adamdarǵa arnalǵan veıpterdiń jarnamasyn baptaıtyny anyqtaldy. Ornalasqan jer kontekstinde barlyq Qazaqstan qoldanylyp, naqty aımaqtar kórsetilmegen. Zertteý sonymen qatar shylym qurylǵylaryn jetkizý boıynsha qyzyqty faktini anyqtady. Veıp satýshylar jetkizý qyzmetterin paıdalanýdy nemese tyıym salynǵan taýardy tutynýshylarǵa jetkizý úshin óz kýrerlerin jaldaýdy jón kóredi», - dep atap ótti Artýr Alhastov, Astana qalasyndaǵy «Jastardy veıpterden qorǵaý» jobasynyń avtory jáne úılestirýshisi. «Biz zertteý nátıjeleri quqyq qorǵaý organdaryna veıpterdiń zańsyz saýdasymen kúresýge jáne bul ýly qurylǵynyń jas urpaq arasynda taralýyna jol bermeýge kómektesedi dep úmittenemiz», - dep qosty ol.
Eske salaıyq, «Jastardy veıpterden qorǵaý» áleýmettik jobasy – bul «Qazaqstannyń Balalar qory» qoǵamdyq qorynyń úkimettik emes qaıyrymdylyq uıymynyń bastamasy. Joba 2023 jyldyń mamyr aıynda Astana, Almaty, Óskemen qalalarynda bastaldy. Búginde ol 5 aımaqta jumys isteıdi, atalǵan qalalarǵa Shymkent pen Qaraǵandy qosyldy.
Joba QR İshki ister mınıstrligi, Densaýlyq saqtaý mınıstrligi, QR Oqý-aǵartý mınıstrliginiń Balalardyń quqyqtaryn qorǵaý komıteti tarapynan qoldaý taýyp, medısınalyq sarapshylardyń maquldaýyna ıe boldy.