Elimizdiń Premer-Mınıstri Álıhan Smaıylovtyń Ázerbaıjanǵa sapary kópshiliktiń nazarynan tys qaldy. Áıtse de, bul sapar Qazaqstan úshin mańyzdy edi. Onda strategıalyq mańyzdy 10 qujatqa qol qoıyldy. Ásirese, bizdiń munaıdy Ázerbaıjan terıtorıasy arqyly tasymaldaý máselesin erekshe atap ótken jón.
Munaı tasymalyna qatysty saıası sheshim Ázerbaıjan prezıdenti Ilham Alıevtiń elimizge jasaǵan resmı saparynda qabyldandy. Osylaısha memleket basshylary elderimizge mańyzdy strategıalyq sheshimge keldi. Ony júzege asyrý úkimetke tapsyryldy.
Álıhan Smaılovtyń resmı sapary barysynda «QazMunaıGaz» ulttyq kompanıasy» AQ men Ázerbaıjannyń Memlekettik munaı kompanıasy arasyndaǵy Qazaqstan munaıyn Ázerbaıjan Respýblıkasynyń aýmaǵy arqyly tasymaldaý boıynsha strategıalyq yntymaqtastyq týraly memorandýmǵa qol qoıyldy. Bolashaqta kelisimge Grýzıa tarapy qosylady dep kútilýde.
Bul baǵytta Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytynyń áleýeti bar. Sebebi, resmı aqparat boıynsha jyl basynan beri 1 mln tonnadan astam júk tasymaldanǵan. Iaǵnı ótken jylmen salystyrǵanda, 64%-ǵa tasymal kólemi ulǵaıǵan.
Transkaspıı baǵyty Qytaı, Qazaqstan, Ázerbaıjan, Grýzıa arqyly Túrkıaǵa ótip, ary qaraı Eýropaǵa alyp baratyn halyqaralyq transport dálizi. Baký–Tbılısı– Kars temirjoly osy dálizdiń bir bóligi. Uzaq ýaqyt bul jobaǵa qyzyǵýshylyq tómen boldy. Alaıda, ótken jylǵy geosaıası jáne tabıǵı oqıǵalar jobaǵa memlekettik deńgeıde qyzyǵýshylyq oıatty.
Balama joldy izdeýge tabıǵı apat sebep boldy
Byltyr Reseı arqyly munaıymyzdy tasymaldaıtyn Kaspıı qubyr konsorsıýmy jumysyna qatysty daý paıda boldy. 5 shildede Prımorsk aýdandyq sotynyń úkimimen konsorsıýmnyń jumysy 30 kúnge toqtatyldy. Degenmen, konsorsıým qarsy apelásıalyq shaǵym túsirdi. Sóıtip, 11 shildede Kras nodar aımaqtyq soty aýdandyq sottyń úkimin ákimshilik aıyppulǵa aýystyrdy.
Alaıda, konsorsıýmdaǵy daǵdarys bulaı bastalmaǵan bolatyn. Naýryz aıynyń sońynda aýa raıynyń qolaısyzdyǵyna baılanysty tehnıkalyq aqaý oryn aldy. Tabıǵı apattan materıaldyq-tehnıkalyq aqaý paıda boldy. Sonyń nátıjesinde eldiń búdjeti biraz qarjydan qaǵyldy. Qarjy mınıstrligi apattyń shyǵyny 150 mlrd teńgege deıin jetýi múmkin dep habarlaǵan.
Kópvektorly saıasat ekonomıkany da qamtýy tıis
Kaspıı qubyr konsorsıýmy Qazaqstan, Reseı jáne iri álemdik óndirýshi kompanıalar birlesken iri munaı tasymaldaıtyn joba. Ol arqyly Qazaqstan qara altynnyń úshten eki bóligin tasymaldaıdy. Al jalpy konsorsıým arqyly tasymaldanatyn munaıdyń 80%-y elimizge tıesili. Sondyqtan bul joba biz úshin mańyzdy.
Alaıda, eshkim tabıǵı apattan saqtanbaǵan. Eger ol oryn alsa ekonomıkalyq shyǵynnan bólek, adam shyǵyny da bolýy múmkin. Sondyqtan bizdiń kópvektorly syrtqy saıasatymyz ekonomıka salasyna da qoldanylýy tıis. Munaı tasymaldaıtyn baǵyttarymyz birneshe bolǵany tıimdi. Alaıda, Kaspıı qubyr konsorsıýmy jobasynan tolyq bas tarta almaımyz. Jáne de onyń ornyn tolyq basatyn qazirge joba joq. Sebebi, Reseı terıtorıasynan ótetin qubyr arqyly jylyna 67 mln tonnaǵa deıin munaı tasymaldanady.
Transkaspıı baǵyty boıynsha Baký– Tbılısı–Djeıhan qubyry jáne Baký–Tbılısı–Kars temirjoly arqyly munaı tasymaldanady. Temirjoldan góri qubyr arqyly tasymal anaǵurlym tıimdi. Sarapshylardyń pikiri boıynsha, temirjol arqyly jylyna 12–15 myń tonna munaı tasymaldanady. Al Baký–Tbılısı–Djeıhan munaı qubyry 62 mln tonna tasymaldaı alady. Alaıda, qazirdiń ózinde tasymal kólemi 60 mln-ǵa jetip otyr. Ótken jyly Energetıka mınıstrligi bolashaqta tasymal kólemin 6-6,5 mln tonnaǵa deıin jetkizý josparda ekenin málimdegen. Sondyqtan osy jobaǵa múddeli elder tasymal kólemin arttyrýda bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵarýy tıis. Ol úshin syrttan ınvestısıa tartylyp, materıaldyq áleýetin arttyrý qajet. Munda Qytaıdyń ınvestısıalyq qýatyn qoldanǵan jón. Ári Qytaı sıaqty alpaýyt eldiń jobaǵa qosylýy jobanyń saıası-ekonomıkalyq áleýetin arttyrady.
Bizge ekonomıkamyzdyń ózge de salalaryna ártaraptandyrý saıasaty qajet. Ol búdjet túsiminen bastap taýar tasymalyna deıin júzege asqany jón.
«Almaty-akshamy», №82 11 shilde, 2023 jyl