Almatyda Ábdijámil Nurpeıisovke arnalǵan ǵylymı-tájirıbelik konferensıa ótti
Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq kitaphanasynda Almaty qalasy ákimdiginiń qoldaýymen qazaq ádebıetiniń klassıgi, halyq jazýshysy, pýblısıs, aýdarmashy jáne qoǵam qaıratkeri Ábdijámil Nurpeıisovtiń 100 jyldyǵyna arnalǵan halyqaralyq jazýshylar konferensıasy ótti.
Konferensıany uıymdastyrýshylardyń aıtýynsha, bul shara Ábdijámil Kárimulynyń qoǵamdyq qyzmetiniń mańyzdy kezeńderin asha otyryp, onyń rýhanı murasyn jas urpaqqa jetkizýdi maqsat etedi.
İs-sharaǵa memlekettik jáne qoǵam qaıratkerleri, qazaqstandyq jáne sheteldik ǵalymdar, aqyn-jazýshylar, tarıhshylar, joǵary oqý oryndarynyń oqytýshylary men stýdentteri qatysty. Konferensıa qatysýshylary Ábdijámil Nurpeıisovtiń shyǵarmashylyǵy týraly baıandamalar jasap, onyń qazirgi qazaq ádebıetiniń damýyna qosqan zor úlesin talqylady.
Konferensıa aıasynda belgili kınorejısser jáne senarıst, halyqaralyq syılyqtyń laýreaty Sergeı Ázimovtiń "Sońǵy jol" atty bolashaq fılmine arnalǵan úzindi kórsetilimi de ótti.
Kerek derek
Ábdijámil Nurpeıisov 1924 jyly 22 qazanda Qyzylorda oblysy, Aral aýdanynyń Qulandy aýyldyq keńesine qarasty Úshkóń degen jerde týǵan.
1942-1945 jyldary Uly Otan soǵysyna qatysqan. 1956 jyly Máskeýdegi M.Gorkıı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýtyn bitirgen, 1962-1964 jyldary «Juldyz» jýrnalynyń bas redaktory boldy. Halyqaralyq Qazaq PEN klýbynyń prezıdenti, 2000 jyldan «Tań-SHolpan» jýrnaly redaktorlar keńesiniń tóraǵasy.
Ádebıetke 1947 jyldan aralasa bastady. Tuńǵysh shyǵarmasy – Uly Otan soǵysy taqyrybyna arnalǵan «Kýrlándıa» romany 1950 jyly jaryq kórdi. Bul shyǵarmasy úshin jazýshyǵa Jambyl atyndaǵy respýblıkalyq syılyq berildi. «Kýrlándıa» romanyn keıinnen óńdep, tolyqtyryp, 1958 jyly «Kútken kún» degen atpen qaıta jarıalady. «Qan men ter» trılogıasy (1-kitap – «Ymyrt», 1961; 2-kitap – «Sergeldeń», 1964; 3-kitap – «Kúıreý», 1970) jáne «Seń» (1983), «Sońǵy paryz» (1999) romandary dúnıejúzi halyqtarynyń kóptegen tiline aýdarylǵan.
«Qan men ter» romany boıynsha jasalǵan ınsenırovkasy M.Áýezov atyndaǵy akademıalyq qazaq drama teatrynyń (1974 jyldan) repertýarynan turaqty oryn aldy, ekranǵa shyǵaryldy. «Sońǵy paryz» roman-dılogıasy – áleýmettik-psıhologıalyq shyǵarma. Dılogıada Aral teńiziniń apatqa ushyraý hıkaıasy naqty sýrettelgen. Shyǵarmada ekologıa, tabıǵat pen adam araqatynasyn tolǵaǵan qalamger oqyrmandardy rýhanı-adamgershilik murattarǵa jeteleıdi. Tańdamaly ádebı-syn maqalalary «Tolǵaý» (keıinnen «Júregi toly jyr edi») degen atpen qazaq jáne orys tilderinde jeke kitap bolyp shyqty (1972), 1985 jyly «Aqbıdaı týraly ańyz» atty ocherkter jınaǵy jaryq kórdi.
A.P.Chehovtyń, A.M.Gorkııdiń, Nazym Hıkmettiń, ıspan jazýshysy A.Kesonyń shyǵarmalaryn qazaq tiline aýdarǵan.
KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty (1974). 2001 jyly Máskeýdegi Halyqaralyq Ádebı qordyń «Za chestı dostoınstvo», 2003 jyly Halyqaralyq M.Sholohov atyndaǵy syılyqtardyń laýreaty atandy. «Qyzyl Juldyz», «Eńbek Qyzyl Tý», «Qurmet Belgisi», «Halyqtar dostyǵy» (1984), «Otan» (1994) ordenderimen jáne medaldarmen, RSFSR Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń Qurmet Gramotasymen marapattalǵan. 1985 jyly Qazaq KSR Halyq jazýshysy qurmetti ataǵy berildi.
Almaty qalasynyń jáne Qyzylorda oblysynyń Qurmetti azamaty, Qazaqstannyń Halyq jazýshysy, Qazaqstannyń Eńbek Eri.
Ábdijámil Nurpeıisov týraly
Andre STIL, fransýz jazýshysy
«Osy bir uly romandaǵy san qyrly, alýan boıaýly dala men ony meken etetin halyq óziniń beıtanys ári tańsyqtyǵymen ejelgi bir dalalyq aýyzeki tilde aıtylǵan epopeıa sekildi bizdi eliktirip alyp ketedi».
Lýı ARAGON, fransýz jazýshysy
«...Nurpeıisov pen Áýezovti salystyrǵanda tym qarapaıym bolýdyń qajeti joq, óıtkeni «Ymyrt» qazaq romanynyń progresindegi jańa baspaldaq. «Abaı joly» romanyn belgili bir deńgeıde Geteniń «Vılgelm Meısterimen» qatar qoıýǵa bolady. Bul eki roman da adam minez-qulqynyń qalyptasýyn kórsetýdiń áli eshkim asyp óte almaǵan jarqyn úlgileri. Al Nurpeıisovtiń romany bolsa, osy kitaptar taqylettes.
«Ymyrt» romany sýy ashshy shóldegi shyńyraý qudyq sekildi (avtor óz kitabynda adam rýhynyń ójettigin kórsetetin kópmándi epıgrafty tektek-tek qoldanyp otyrǵan joq qoı). Nurpeıisovtiń «Ymyrt» romany sekildi tereń ári tartymdy kitaptar keıinde jazylǵan joq. «Ymyrtty» qazirgi amerıkalyq, fransýzdyq, ne bolmasa basqa da zamanaýı ádebıettegi úlken shyǵarmalarmen qatar qoıýǵa ábden bolady».
Aýgýst VIDAL, ıspanıalyq ádebıet synshysy
«Trılogıa klasıkalyq orys prozasynyń dástúrinde jazylǵan. Epıkalyq qulash, tereń sýretkerlik, qıly keıipkerler galereıasy, kórkemdik sheberlik eriksiz «Tynyq Dondy» eske túsiredi. Osy rette Nurpeıisovti «qazaq ádebıetiniń Sholohovy» deýge bolady».
Gerold BELGER, aýdarmashy, synshy
«Qazaq dalasyndaǵy bir aıaýly esim – Ábdijámil Nurpeıisov. Fransıa, Germanıa, Belgıa, Ispanıa, Bolgarıa, Slovakıa, Qytaı jáne Reseı jazýshylary men synshylarynyń pikiri bir jerde toǵysady – «Qan men ter» trılogıasy men «Sońǵy paryz» dılogıasynyń avtory iri sýretker, metr, álem ádebıetindegi eleýli qubylys degenge saıady».
Ábish KEKİLBAIULY, jazýshy, Memlekettik syılyqtyń laýreaty
«Sondaı bir kún bolǵan», «Sondaı bir tún bolǵan» deıtin eki kitaptan turatyn dılogıa – janrlyq-stıldik bitimi jaǵynan da, konsepsıalyq ózekti oıy jaǵynan da ulttyq prozamyzdaǵy búgingi tańdaǵy oqshaý qubylys. Ol – bizdiń jańa ádebıetimizdiń jańa arnasyn salyp beretin alǵashqy muz jarǵyshtaı. Bizdiń prozamyz ben dramatýrgıamyzda jańa bir aǵym bastalatyndaı. Oǵan «zaıa ǵumyr ádebıeti» dep at qoısaq jarasatyndaı. Bizdiń de keshkenimiz zaıa taǵdyr. Áleýmettik ozbyrlyqtyń aıdaǵanynan shyǵa almaı, asyl murattardyń ózin asyra silteıtin alańǵasarlyqqa aınaldyryp aldyq. Sonyń saldarynan da etkenimiz esh zaıa urpaqqa aınalyp otyrmyz. Sonymen zaıa urpaq taqyryby órmegin qurdy. Arylý ádebıeti jeli tartty. Kesek epıkanyń ornyna az adamdardyń, tipti bir ǵana kisiniń jan dúnıesindegi alaı-dúleı ahýaldy ejikteıtin jańa roman keldi».