Kúzem men kúıek naýqany qatar júretin qarbalasy kóp, qaharly qara jeli bar aı. Aspandy kúzdiń bozǵylt bulty búrkep, bozqyraý kórinis beredi...
Ótken joly Almatyda shýaqty kúnderdiń áli birazǵa sozylatynyn jazǵanbyz. Súmbile men Tarazy juldyzdarynyń týǵanyna qaramastan, solaı bolyp ta tur. Endi aýa raıynyń ózgerýi, shýaqty kúnderdiń azaıýy ábden múmkin. Qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, qyrkúıektińi 27-sine jańa aı týady. Mine, qara kúzdiń basy osy – qazan aıy.
Qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha da, aı kúntizbesi boıynsha bul apta óliara shaqqa dóp kelip tur: eski aı bitip, jańa aı týyp jatyr. Aıdyń basy men sońy ózgerissiz bolmaıdy. Sol sebepti, jaýyn-shashyn bolýy, kúnniń kúrt salqyndaýy ǵajap emes. Sý sýyıtyn kez osy. Qyrkúıektiń sońy men qazan aıynyń basyna dóp keldi. Aýa raıyn aıǵa, kúnge, juldyzdarǵa qarap-aq boljap otyrǵan babalarymyz ár aıǵa at qoıyp, aıdar taqqan. Mysaly, birdiń aıyn (naýryz aıy) – bir ishek aıy, súriniń aıy, qasqyrdyń jerik aıy; kókek aıyn (sáýir) – kók ishek aıy, shópek aıy, jýannyń jińishkerip, jińishkeniń úziler aıy, eldiń qystaýdan kóshetin aıy, mamyr aıyn – maı ishek, tóldem aıy; maýsym aıyn – maı pispek aıy; shilde aıyn – úrkerdiń jerge túsken aıy; mızam aıyn – qyrkúıek, kúıek baılaıtyn, orma masaq aıy; qazan aıyn – kúzem aıy; qarasha aıyn – jamaý-jasqaý aıy; jeldi aıyn (jeltoqsan) – toqty toımas, shómish keppes aıy; qańtar aıyn – soǵan (soǵym) aıy; aqpan aıyn – (úshtiń aıy) kúshtiń aıy, qasqyrdyń uıyq aıy degen sıaqty sıpattarmen beınelegen.
Qoılardyń kúzem júnin alatyn qazan aıy esik qaǵyp tur. Bul jeli kóp, yzǵary mol aı. Osy aıda baqsha ónimderi, dala shópteri der kezinde jınalyp alynbasa, qazan uryp, qaraıyp, jaramsyz bolyp qalady. Osylardan saq bolǵan abzal.
Erteń qazan aıy kiredi. Bul aıdy bozqyraý, kúzem aıy dep te ataıdy. Ol osy aıdaǵy aýa raıy men atqarylatyn sharýaǵa qatysty bolsa kerek. Qustar jyly jaqqa, mekenine oralsa, malshylar qoıdan kúzem alýdy, kúzekke kóshýdi bastaıdy. Bıe aǵytylyp, kúzdik soıylady. Jaýyn kóp bolýy saldarynan kún salqyn tartady. Qar ushqyny bilinip, sýǵa muz qatady, bozqyraý túsedi. Bult qoıýlanady.
Qazan aıynda kishi qazan, úlken qazan atalatyn amaldar bar. Kishi qazan – 28 qyrkúıekten keıin, 4-5 kún shamasynda ótedi. Kún sýytyp, alǵashqy salqyndyq bolady. Jınalmaǵan eginge qaýip tónetini osy shaq, jańbyr jaýady. Tushshy shópterdiń boıaýy ońyp qýraıdy. Al ashshyly shópter: shaǵyr, sorań, qara jýsan, alabota, t.b. pisedi, tushıdy. Qazaq bul qubylysty «shópti qazannyń qaǵýy» deıdi. Joǵaryda atalǵan ashshyly shópterdi «qazan qaqpaı mal jemeıdi. Mal ósiretin el bul shópterdi «qazan qaqpaı» shappaıdy. Qazan qaqpaı shabylǵan ashshyly shóp maldyń ishin buzady, as bolmaıdy.
Búgin grıgorıansha aıdyń sońǵy aptasy (29), qazaqsha (eski esep boıynsha) aıdyń jartysy (14), aı esebi boıynsha, jańa aıdyń basy (3). Apta aıdyń ortasy men sońyna dóp kelip tur. Kún qubylýy, jańbyr jaýýy, salqyndyq oryn alýy yqtımal.